به گزارش مشرق، فرا رسیدن ماه محرم حسینی و سیاهپوش شدن چهره شهر فرصتی را فراهم آورد تا در گفت وگو با حجت الاسلام قاسم ترخان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و استاد حوزه درباره فلسفه سیاهپوشی در عزای سالار شهیدان(ع) و اوج داشتن عزاداری ها در دهه اول محرم حسینی به گفت وگو بپردازیم که مشروح آن به حضورتان تقدیم می شود:
بیشتر بخوانید:
پیشنهادهایی از تازه‌های نشر برای مطالعه در ماه محرم
فلسفه سیاه پوشی در ایام محرم از چه باب است و آیا در سیره و کلام ائمه(ع) و بزرگان دین نسبت به آن توصیه و تاکید شده است؟
از قدیم الایام پوشیدن لباس سیاه نماد حزن و اندوه بوده است، اگر کسی مصیبتی برایش پیش می آمد و عزیزانش را از دست می داد متداول بود که برای عزاداری سیاه بپوشند.
این مساله در رابطه با اهل بیت(ع) نیز مطرح است. می بینیم که از همان صدر اسلام به گونه ای سیاه پوشی تبدیل به یک شعار برای گرامیداشت مکتب اهل بیت علیهم السلام شده است.
در روایت است که امام رضا(ع) فرمود: «رحم الله عبدا احیا امرنا؛ رحمت خداوند بر کسی که امر ما را احیاء کند».
بنابر این، یکی از مصادیق مهم احیای امر اهل بیت(ع) آن است که نشان دهیم که با آنها پیوندی داریم و قطعا راه های این پیوند حزن و اندوه در مصائب آن حضرات(ع) است
چنان که «ریان بن شبیب» نقل می کند که روز اول محرّم بر ابی الحسن الرضا(ع) وارد شدم، حضرت(ع) به من فرمود: «ای پسر شبیب، اگر بر حسین(ع) بگریی چندان‌که اشک بر گونه‌هایت جاری شود، خدای تعالی هر گناهی که کرده‌ای بیامرزد» سپس فرمود: «اگر می‌خواهی در درجات بهشت با ما باشی، برای اندوه ما اندوهناک باش و در خوشحالی ما شادمان».
یعنی عزاداری و سیاهپوشی در مصائب آل الله(ع) بویژه امام حسین(ع) سیره ائمه(ع) است؟
بله؛ و عزاداری و سیاه پوشی ما نماد و شعار همراهی با اهل بیت(ع) است. از سوی دیگر وقتی تاریخ را بررسی می کنیم، در گزارش های متعدد می خوانیم که سیاه پوشی در عزای اهل بیت(ع) یک سنت بوده است. برای مثال دختر ابی سلمه [ربیبه پیامبر] بر حمزه سیدالشهداء(ع) سه روز گریست و لباس سیاه که ویژه عزاداری است، پوشید.
همچنین در روایتی، اسماء بنت عمیس می‌گوید: هنگامی که جعفر طیار به شهادت رسید؛ پیامبر(ص) به من فرمود: سه روز جامه سیاه بر تن کن بعد از آن هرچه خواستی انجام بده.
علاوه بر این، ابن ابی الحدید نقل کرده که وقتی امیرالمومنین امام علی(ع) به شهادت رسید، امام حسن(ع) در عزای ایشان سیاهپوش شدند.
درباره حضرت سیدالشهداء(ع) سیاهپوش شدن از چه زمان مرسوم شده و آیا در سیره ائمه(ع) در این باره تصریحی هست؟
بعد از شهادت سیدالشهدا(ع) نیز روایات فراوانی وجود دارد که اهل بیت(ع) سیاهپوش شدند.
برای مثال «منهال» پس از خطبه تاریخی امام سجاد (ع) در مسجد جامع دمشق برخاست و گفت: «چگونه‌ای ای فرزند رسول خدا؟!» امام سجاد (ع) فرمود: «چگونه می‌شود حال کسی که پدرش به قتل رسیده باشد و اهل و عیالش اسیر شده باشند؟ همانا من و اهل‌بیتم لباس عزا پوشیده‌ایم و پوشیدن لباس نو بر ما روا نیست.»
پس از آن نیز در گزارش های تاریخی آمده وقتی اهل بیت از شام وارد مدینه شدند زنان بنی هاشم با پوشیدن لباس سیاه به عزاداری پرداختند.
همچنین در گزارش دیگری به روایت «ابو نعیم اصفهانی»، آمده است، زمانی که ام سلمه خبر شهادت امام حسین (ع) را شنید؛ در مسجد پیامبر(ع) خیمه سیاه برپا کرد و خود جامه سیاه پوشید.
بنابراین در سیره اهل بیت(ع) و بزرگان سیاه پوشی در عزاداری ها و به ویژه عزای امام حسین(ع) یک سنت است، با این وجود برخی شبهه می کنند و می گویند طبق همین دین اسلام پوشیدن لباسی سیاه کراهت دارد، پاسخ آنان را چگونه می توان داد؟
بله، این که لباس سیاه کراهت دارد و یا سبب غم و اندوه می شود، قبول داریم ولی این لباس نماد عزاداری و مصیبت است. از منظر روایت و دین، به نظر می رسد که این لباس را می توانیم احیای امر اهل بیت(ع) بدانیم. با پوشیدن لباس سیاه در واقع حزن خود را نشان می دهیم و می گوییم که با غم آنها غمگین هستیم.
شبهه ای مطرح می شود که چرا شیعه دهه اول محرم عزاداری می کند و با رسیدن روز عاشورا، این عزاداری ها کمرنگ می شود. آیا شیعه سندی بابت این سنت دارد؟
در روایات اهل بیت(ع) آمده است که وقتی محرم می آمد، آن بزرگواران امر به عزاداری می کردند. در مورد امام موسی‌بن‌جعفر (ع) از قول فرزند بزرگوارش امام رضا(ع) نقل شده است: «همین که محرم فرا می‌رسید، دیگر کسی خنده‌ای بر لب آن حضرت(ع) نمی‌دید و همواره اندوهگین بود تا دهه عاشورا بگذرد و چون روز دهم فرا می‌رسید، این روز، روز نهایت غم و مصیبت بود و می‌فرمود: «این است آن روزی که جدم حسین (ع) در چنین روزی کشته شد».
بنابراین در وهله اول سنت عزاداری دهه اول محرم سیره و دستور اهل بیت(ع) است و قطعاً حکمت دارد.
در این مورد مثالی را عنوان می کنم، یک وقت هست که می گوییم خوردن شراب حرام است به این دلیل که آیه قرآن می گوید شراب نخورید ولی یک وقت سوال می شود که حکمت و فلسفه نخوردن شراب چیست؟ آن وقت است که استدلال می کنیم شاید دلیل اش این باشد که شراب باعث زوال عقل انسان می شود و دین از این نظر گفته شراب نخورید.
عزاداری در دهه اول می تواند جنبه آمادگی داشته باشد برای مواجهه با واقعه اندوهبار روز دهم، از سوی دیگر این عزاداری ها و تکرر آن در مدت زمان یک دهه، نوعی شعور را ایجاد می کند. چون عزاداری فقط جنبه عاطفی و شور را ندارد، اگر به ما دستور داده اند که برای امام حسین(ع) مجلس برپا کنید از این جهت است که بحث شعور و عقلانیت را در عزای حسینی دریابیم. یعنی مراسم عزا فقط سینه زدن نباشد بلکه جنبه آشنایی با پیام امام حسین(ع) نیز باشد.
بنابراین، به نظر می رسد که این ایام مناسب ترین زمان برای عزاداری است چون امام حسین(ع) حرکت کرده است، از زمان حرکت از مدینه تا رسیدن به کربلا چندین روز طول می کشد و این ایام دهه اول روزهایی است که حضرت(ع) وارد کربلا می شوند و همه این اتفاقات در این روزها می افتد. لذا این مدت زمان یک دهه همگام بودن با جریان اتفاقات کربلا است و به قولی همزادپنداری می شود.
البته از سوی دیگر عزاداری در دهه اول به معنای آن نیست که بعد از این ایام کلاً مراسم عزاداری را کنار بگذاریم، اولین فلسفه عزاداری برای سیدالشهدا(ع) آن است که فرهنگی که امام حسین(ع) به دنبال تثبیت آن بودند را احیاء کنیم.