به نظر می آید با عدم واکنش جدی از سوی ایران، این مساله به یک رویه در سیاست کشورهای اروپایی تبدل شود، به نحوی که دیگر کشورها هم دومینو وار، علیه جمهوری اسلامی ایران توطئه کنند و بدین ترتیب مصونیت دیپلمات های ایران در سراسر جهان با خطری جدی مواجه شود و وزارت خارجه باید برای جلوگیری از شکل گیری این دومینو «نبرد دیپلماتیک» را در دستور کار خود قرار دهد. «نبرد دیپلماتیک» میان کشورها هم بنا به تاریخچه موجود، سابقه ای طولانی دارد و این قدمت منجر به پیچیدگی، تنوع و گستردگی این نزاع شده است. 

اخراج دیپلمات ها به عنوان «عنصر نامطلوب» یکی از شیوه های رایج نزاع میان دولت ها است و البته این حق برای کشوری که دیپلماتش اخراج شده در عُرف بین المللی وجود دارد که متقابلاً اقدام به اخراج دیپلمات یا تعدادی از دیپلمات های کشور اخراج کننده، کند اما موضوع اخراج دیپلمات های ایران در هلند از سوی وزارت خارجه تا کنون بنا به دلایل نامعلومی به اقدام متقابل نرسیده و هیچ اقدامی غیر از احضار سفیر آن هم با تاخیر بسیار و با فشار و مطالبه رسانه ها از سوی دستگاه دیپلماسی شاهده نبودیم.

جای خالی «نبرد دیپلماتیک» میان هلند و ایران

اواسط تیرماه سال جاری بود که خبرگزاری رویترز به نقل از سخنگوی سازمان اطلاعات و امنیت هلند (AIVD) خبری منتشر کرد و نوشت: «۲ نفر از وابستگان سفارت ایران در تاریخ ۷ ژوئن (۱۷ خرداد) از هلند اخراج شده‌اند و متاسفانه اطلاعات بیشتری در این زمینه نمی‌توانیم ارائه دهیم.»

این جمله‌ای بود که «هولبرت بِریده‌مَیِر» سخنگوی «سرویس اطلاعات و امنیت» هلند در خصوص ماجرای اخراج دیپلمات های ایرانی به رویترز گفته بود.

نکته های جالب و بدیعی در این ماجرا وجود دارد:

۱- برای اولین مرتبه است که اخراج یک دیپلمات توسط نهاد امنیتی آن کشور اعلام می شود! 

۲-پیش از اخراج این دو دیپلمات سفیر ایران در این ماجرا به سازمان امنیت هلند فراخوانده می شود، در حالی که در عُرف دیپلماتیک چنین امری بی سابقه است و جالب تر اینکه سفیر ایران، علیرضا جهانگیری، هم این دعوت را پذیرفته و در ساختمان سرویس امنیتی هلند حاضر می شود.

۳- سکوت و انفعال دستگاه دیپلماسی کشور در این خصوص بسیار تردیدبرانگیز است و همین انفعال دولت هلند و احتمالا سایر دول اروپایی را برای وارد کردن چنین اتهاماتی به کشورمان جری تر می کند.

شاید یکی از جالب ترین نکته های موجود در این ماجرا، عدم استفاده از حق قانونی است که قوانین بین المللی ما را مجاز به استفاده از آن کرده، که همان حق «اقدام متقابل» است.

برای درک بهتر تفاوت این موضوع، اشاره ای داریم به سفر سال گذشته «بوریس جانسون» وزیر وقت امور خارجه انگلیس به تهران و پیگیری های مستمر وی از شرایط یک «شهروند دو تابعیتی»  و نه یک «دیپلمات انگلیسی»، به نام «نازنین ساغری» که در دادگاه ایران به حبس محکوم شده است. خبرگزاری رویترز به نقل از وزیر خارجه وقت انگلیس در باره سفرش به ایران می گوید: «در دیدار با مقام‌های ایرانی بر خواست خود مبنی بر آزادی زندانیان بریتانیایی در ایران پافشاری کرده است.»

 وی تصریح کرد: در روابط کشورها موضوعات بسیاری وجود دارد و همانطور که در خصوص روابط ایران با روسیه و چین هم گفته شد ما در حوزه های گسترده ای می توانیم با یکدیگر همکاری داشته باشیم و در برخی حوزه ها هم اختلاف نظرهایی داریم که می توان آن اختلافات را با تعامل و گفتگو حل و فصل کرد.

سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: بر این اساس، اگر اتفاقی هم افتاده باشد لزوما به معنای تاثیرگذاری در همه روابط و گفتگوهای میان ایران و اروپا نخواهد بود و باید ما کمی وسیع تر، فراتر و عمیق تر به روابط میان کشورها توجه کنیم. چرا که اینطور اقدامات در روابط میان همه کشورها وجود داشته و به عنوان یک فراز و نشیب عادی در روابط دولت ها و کشورها با یکدیگر به حساب می آید.

واکنش ضعیف وزارت خارجه پس از پیگیری ها

دستگاه دیپلماسی کشورمان هر چند با تاخیر اما بالاخره پس از آنکه موضوع هلند در رسانه های داخلی بازتاب پیدا کرد و اقدام متقابل در خصوص دیپلمات های هلندی مقیم در تهران به عنوان مطالبه افکار عمومی در جهت حفظ عزت و آبروی ایران در عرصه بین المللی مطرح شد، وادار به اتخاذ موضع شد. 

سخنگوی وزارت امور خارجه نسبت به این ماجرا واکنش نشان داد و ضمن محکومیت این اقدام تنها به این جمله اکتفا کرد که «جمهوری اسلامی ایران این تصمیم را اقدامی غیر سازنده در روابط دو کشور ارزیابی می کند».‌ 

قاسمی یادآوری کرد: دستیار وزیر امور خارجه بلافاصله با «احضار سفیر هلند» در تهران مراتب اعتراض رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران را  نسبت به این عمل غیر دوستانه ابلاغ کرد. 

وی افزود: «همانگونه که قبلا نیز به نماینده دولت پادشاهی هلند ابلاغ شد، جمهوری اسلامی ایران حق خود را برای عمل متقابل محفوظ می دارد». با این حال و پس از گذشت ۱۰۰ روز از اخراج دیپلمات های ایرانی، هنوز ظریف و همکارانش ساده ترین کار که اقدام متقابل و اخراج ۲ دیپلمات هلندی است را انجام نداده اند و گویا تنها تلاش می کنند که این «حق» کاملا «محفوظ» بماند!!

وزارت خارجه باید دو دیپلمات هلندی مقیم تهران را اخراج کند

پس از آنکه وزارت خارجه از حق قانونی خود استفاده نکرد، «علاالدین بروجردی» رئیس سابق کمیسیون امنیت و سیاست خارجی مجلس از وزارت خارجه خواست به اصل «عمل متقابل» عمل کند. بروجردی گفت: بر اساس اصل «عمل متقابل» باید وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران عکس العمل مشابه داشته باشد و دیپلمات های هلندی مقیم تهران از کشور ما اخراج شوند؛ این اصل شناخته شده ای در روابط بین‌الملل است.

وی با بیان اینکه اقدام کشور هلند در جهت تحرک اخیر منافقین در اروپا و همچنین در آستانه سفر رئیس جمهور به کشورهای اروپایی صورت گرفت، تصریح کرد: هلند به دنبال این بود که به کمک سرویس اطلاعاتی امریکا و رژیم صهیونیستی، روابط جمهوری اسلامی ایران و اروپا را در زمانی که ترامپ قواعد بین‌المللی را به هم می زند، تخریب کرده تا ما رابطه منطقی مبتنی بر منافع متقابل با اروپا نداشته باشیم.

عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: اقدامی که کشور هلند انجام داده است، به طور طبیعی باید منتظر عکس العمل مشابه آن توسط جمهوری اسلامی ایران باشد.

 در زمان لازم! برابر هلند «اقدام متقابل» می‌کنیم

انفعال وزارت خارجه در موضوع اخراج دیپلمات های ایرانی بار دیگر در نشست خبری بهرام قاسمی مطرح شد و سخنگوی وزارت خارجه در یکی از نشست های خبری خود در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا ایران در قبال اقدام دولت هلند نسبت به اخراج دیپلمات های ایرانی، اقدام متقابلی انجام داده است یا خیر، اظهار داشت: سیاست خارجی همواره منافع و مصالح کلی کشور را با توجه به شرایط منطقه و جهان در نظر می گیرد و با توجه به این مسئله بهترین گزینه ها را به کار خواهد گرفت.

سخنگوی وزارت خارجه با بیان اینکه پس از این اقدام از سوی دولت هلند بلافاصله سفیر این کشور به وزارت خارجه احضار و مراتب شدید اعتراض ایران به وی ابلاغ شد، افزود: بنا به دلایلی در موضع‌گیری وزارت خارجه که از سوی من انجام شد، موضوع احضار سفیر را پس از چند هفته بدون قید زمان احضار وی به وزارت خارجه اعلام کردیم.

وی گفت: ما با دولت هلند همچنان در تماس هستیم و این حق را هم برای ایران قائلیم که در زمان لازم اقدام متقابل را انجام دهیم که این بستگی به بررسی های ما و سیاست هایی دارد که ما آن را دنبال می کنیم و فعلاً بیشتر از این در این رابطه صحبت نمی کنم و امیدوارم در آینده در صورت نیاز بتوانیم صحبت بیشتری را انجام دهیم.

انفعال در پاسخ گویی

مروری بر تاریخ روابط بین المللی به خوبی نشان می دهد که اخراج دیپلمات ها، امری کاملا رایج و متقابل در روابط بین دو کشور است و اساسا اگر کشوری پس از اخراج دیپلمات هایش بلافاصله به این اقدام متقابل دست بزند، از سوی سایر دول مورد سرزنش قرار نمی گیرد و این عمل به عنوان کمترین واکنش محسوب می شود اما اکنون در انفعالی سوال برانگیز، پس از گذشت سه ماه از ماجرا صرفا به این گفته بسنده می شود که ما حق اقدام متقابل را برای خود محفوظ می دانیم و در زمان مقتضی پاسخ مناسبی را به دولت هلند خواهیم داد!

وزارت امور خارجه در موضوع هلند بی تدبیری کرد

این انفعال دستگاه دیپلماسی با انتقاد مجلس هم مواجه شد و «سید حسین نقوی حسینی» سخنگوی وقت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در این رابطه اظهارداشت: ما قبلا هم این مشکلات را داشته‌ایم که همین کشورهای اروپایی اتهام وارد کرده‌اند و سفیر ما را احضار کردند و یا دیپلمات‌های ما را اخراج کردند، در آن تجربیات گذشته وزارت امور خارجه هم برخورد متقابل انجام داد و حتی سفیر و دیپلمات اخراج کرد یا اینکه سفیر را فراخوانده و برخورد کرده است. یعنی آن عزت اسلامی و ملی را وزرات‌خارجه حفظ کرد، اما این موارد اخیر نشان می‌دهد که وزارت‌خارجه واقعا بی‌تدبیری کرده است.

در ادامه این گزارش نگاهی گذرا داریم به چند مورد از اخراج دیپلمات های کشورهای مختلف در سال های اخیر و «شیوه پاسخ گویی» آنها در اقدام متقابل در نبرهای دیپلماتیکی که با یکدیگر داشتند:

۱- اخراج دیپلمات ها در هند و پاکستان

وزارت امور خارجه پاکستان در آبان ماه سال ۹۵ اعلام کرد: این کشور «سورجیت سینگ» دیپلمات سفارت هندوستان در اسلام‌آباد را به عنوان «عنصر نامطلوب» شناخته و ۴۸ ساعت به وی مهلت داده است تا پاکستان را ترک کند.

در واکنش به این مساله هم، مسئولان هندوستان تصمیم به اخراج یک دیپلمات سفارت پاکستان در دهلی نو گرفتند.

«ویکاس سواراپ» سخنگوی وقت وزارت امور خارجه هند گفت که دیپلمات پاکستانی «فعالیت‌های جاسوسی» انجام می دهد و بدین سان اقدام متقابل انجام دادند.

۲- اخراج ۳۵ دیپلمات روس از آمریکا

دولت آمریکا دی ماه به دلیل آنچه که «دخالت سایبری روسیه در انتخابات آمریکا خوانده» ۳۵ دیپلمات روسیه را از ایالات متحده اخراج کرد. 

آمریکا به ۳۵ دیپلمات روس و اعضای خانواده آنها که در سفارتخانه روسیه در واشنگتن و کنسولگری این کشور در سانفرانسیسکو مشغول به کار هستند ۷۲ ساعت فرصت داد که خاک آمریکا را ترک کنند، واشنگتن گفت که این اقدام تنبیهی به دلیل دخالت دولت روسیه در انتخابات آمریکا و بدرفتاری با دیپلمات های آمریکایی در روسیه صورت گرفته است.

«دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ ریاست جمهوری روسیه با ابراز تاسف از اینکه این تصمیم را دولت اوباما و شخص وی اتخاذ کرده‌اند، متعهد شد که کرملین پاسخی مناسب به آن خواهد داد و در نهایت در مدتی کمتر از یک ماه نیز سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه اعلام کرد در واکنش به تصمیم آمریکا، ۶۰ دیپلمات آمریکایی را از خاک روسیه اخراج می‌کند و کنسولگری آمریکا در سنت پترزبورگ هم تعطیل می‌شود. 

۳- تقابل تاریخی دیپلماتیک روسیه و غرب

اسفند ماه سال ۹۶ سفارت مسکو در لندن با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که «الکساندر یاکونکو» سفیر روسیه احضار و به او اطلاع داده شده که ۲۳ دیپلمات روس از سوی انگلیس «عنصر نامطلوب» قلمداد شده‌اند.

در پاسخ به این اقدام انگلیس و برخی کشورهای غربی؛ وزارت امور خارجه روسیه تصمیم اتحادیه اروپا و کشورهای عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) درباره اخراج دیپلمات‌های روسیه را اقدامی تحریک آمیز و تقابل‌جویانه خواند که به وخامت اوضاع منتهی خواهد شد.

«سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه نیز تأکید کرد که اخراج دیپلمات‌های روسی از کشورهای غربی، اقدام غیردوستانه‌ای است که روسیه به آن پاسخ خواهد داد و در نهایت نیز روسیه کمتر از دو هفته در اقدامی ۲۳ دیپلمات انگلیس را اخراج کرد.