مهمانان این نشست آندری کوروتایف، رئیس مرکزی پایش مخاطرات بی ثباتی های سیاسی-اجتماعی مدرسه عالی اقتصاد مسکو؛ لئونید عیسایف، دانشیار دانشکده مطالعات آسیا و افریقا مدرسه عالی اقتصاد سن پترزبورگ؛ آلیسا شیشکینا، پژوهشگر ارشد دانشکده علوم اجتماعی مدرسه عالی اقتصاد مسکو؛ نیکلای کوژانف، پژوهشگر ارشد دانشکده علوم اجتماعی مدرسه عالی اقتصاد مسکو و همچنین حسن بهشتی پور کارشناس مسائل اوراسیا و نعمت الله ایزدی سفیر اسبق ایران در روسیه (1373-1369) بودند.

بیشتر بخوانید:

کشورهای تولید کننده نفت به ترامپ باج ندادند

تمرکز این جلسه بر همکاری های میان تهران و مسکو در حال حاضر و آینده بود. در این راستا مسائلی همچون شرایط تداوم این همکاری ها پس از بحران سوریه، تحریم ها و جنگ یمن و موضوعات بالقوه برای تقویت روابط روسیه و ایران مطرح شد.

تغییر نگرش پوتین به ایران از دیدگاه کوژانف

وی به عنوان اولین سخنران این نشست با بیان اینکه برای ارائه تصویری از آینده روابط ایران و روسیه ابتدا باید نگاهی به گذشته این مناسبات داشت، گفت: از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تا سال 2012 نگاه مسکو به تهران به مثابه ابزار چانه زنی بود. نمونه این رویکرد توافق سال 1996 میان روسیه و آمریکا بود که با لغو همکاری های نظامی-تسلیحاتی و هسته ای میان تهران-مسکو، ضربه سنگینی به پایه روابط دوجانبه و همچنین اقتصاد روسیه وارد کرد. در نهایت هم در سال 1999، آمریکایی ها با عدم پایبندی به این توافق محرمانه، آن را علنی کردند. همچنین در سال 2010 نیز مدودف با ملغی اعلام کردن معاهده تحویل سامانه اس 300 به ایران باعث بازتاب منفی زیادی در این کشور شد. اما از سال 2012 و آغاز دوره سوم ریاست جمهوری پوتین، تغییراتی در مناسبات دوجانبه ایران-روسیه ایجاد شد. در این دوره پوتین علی رغم دلخوری که از احمدی نژاد از سال 2007 داشت، اما تصمیم گرفت نگرش جدیدی نسبت به جمهوری اسلامی ایران در پیش بگیرد. در سال 2007 وقتی برخلاف قول احمدی نژاد در راستای حمایت از انتخاب مسکو به عنوان مقر دبیرخانه اوپک گازی، از دوحه به عنوان گزینه این نهاد پشتیبانی کرد لذا رئیس جمهوری روسیه از این برخورد ناراحت شد. با این حال سال 2012 نقطه عطفی در چارچوب روابط دو کشور به وجود آورد.

وی علت تغییر در نگرش پوتین به ایران را در سه دلیل خلاصه کرد و افزود: ناامیدی پوتین از بهبود روابط روسیه با غرب، سقوط و یا در مرعض سقوط قرار گرفتن دولت های نزدیک به مسکو در شمال آفریقا و خاورمیانه در جریان بهار عربی و همچنین چرخش جهت گیری ایران با روی کار آمدن روحانی به سمت غرب سه علت اتخاذ چنین تصمیمی در کرمیلن بود.

کوژانف تاکید کرد: براین اساس از آن زمان روسیه تلاش کرد بنیان هایی برای رشد در روابط با ایران ایجاد کند. در این میان تجربه بحران سوریه نشان داد این همکاری امکان پذیر است. در قضیه برجام هم این مساله اثبات شد. در حوزه کریدورهای بین المللی از جمله مسیر ترانزیتی شمال-جنوب هم شرایط همکاری فراهم آمد. علاوه براین ها استقبال روسیه از حضور ایران در گفتگوهای مربوط به حوزه آسیای مرکزی و افغانستان نیز وجه دیگری از موقعیت های همکاری را نشان داد.

وی در ادامه با اشاره به رقابت روسیه و ایران در مساله صادرات انرژی به اروپا اظهار داشت: نگاه مسکو به حضور در بازار انرژی اروپا است و سیاستمداران روس تمایل دارند سمت گیری ایران در این زمینه به سوی شرق باشد. با این حال به روس ها بازارهای خلیج فارس و شبه قاره را هم مدنظر دارند. دراین راستا روسیه تلاش دارد سوآپی با ایران داشته باشد به این صورت که در شمال به ایران گاز بدهد و در جنوب، معادل آن را برای ارسال به بازارهایش دریافت کند. لذا این موضوع زمینه همکاری آنها در بعد انرژی باشد.

کوژانف همچنین با بیان موانع همکاری میان روسیه و ایران تصریح کرد: این دو کشور در حوزه همکاری قرابت صد درصدی ندارند. برای مثال هر دو هدفشان ابقای اسد در قدرت است اما درباره فضای پس از جنگ برنامه های یکسانی ندارند. در حوزه تحریم ها از جمله تحریم نفتی علیه ایران هم این موضوع را شاهد هستیم که علی رغم مخالفت مسکو با تحریم یکجانبه آمریکا بر ضد تهران، اما اعلام آمادگی کرده است که حاضر است این کسری را جبران کند.

وی به سیاست خارجی عملگرای روسیه پرداخت و گفت: در سیاست خارجی، سیاستمداران روسیه مورد به مورد وارد می شوند و این مساله باعث می شود در برخی موارد مثل تحریم نفتی به ضرر ایران اما در راستای منافع خود موضع گیری کنند. چون برای روسیه اولویت، ثبات بازار نفت جهانی است. همچنین به دلیل اهمیت حفظ تعادل در روابط با دنیا، روسیه در کنار ایران با اسرائیل هم مراوده دارد و مناسبات با تهران مانع ارتقا همکاری ها با ریاض نمی شود.

کوژانف در پایان خاطر نشان کرد: مساله ای که وجود دارد این است که پیشران های روابط ایران- روسیه محدودیت زمانی دارند. برای مثال اگر بحث تحریم ها و بحران سوریه تمام شود، این سوال مطرح است مناسبات با تهران باید چگونه تعیین شود؟ در حالی که فاکتوری مثل همسایگی و جغرافیا می تواند پیشران باشد. به ویژه آنکه برخلاف همسایگی دردسرساز روسیه با اوکراین، این همجواری فارغ از دولت های حاکم بر آن می تواند منجر به همکاری شود.

هدف ترامپ دیکته منویات آمریکا بر سیاست خارجی تهران

وی همچنین درباره هدف ترامپ از فشارهایی که بر ایران وارد می کند اظهار داشت: من از فردی که به دولت ایالات متحده نزدیک است شنیدم که تلاش ترامپ در این مسیر، رسیدن به توافقی دوجانبه با تهران با هدف دست یابی به بازارهای ایران و دیکته منویات آمریکا بر سیاست خارجی این کشور است.

عیسایف: سیاست خارجی مسکو در منطقه عملگراست

عیسایف در ابتدا با تمرکز بر تعریف سیاست خارجی روسیه گفت: سیاست خارجی روسیه در خاورمیانه عملگرا است و دیگر به مانند دوره شوروی وجه ایدئولوژیک ندارد. تجریه شکست خورده روس ها در زمان شوروی نشان داد که ایدئولوژیک بودن سیاست خارجی باعث می شود از سال 1930 تا 1991 هیچ رابطه‌ای با عربستان برقرار نشود و یا در سال های اخر عمر این امپراتوری، مناسبات با اسرائیل قطع شود.

وی ادامه داد: لذا در شرایط کنونی با در پیش گرفتن سیاست خارجی عملگرا، دیگر شاهد این نیستیم که روابط با اسرائیل، مانع همکاری مسکو با تهران و یا برعکس شود. همچنین برای نمونه تا سال 2015 در سایت وزارت خارجه روسیه، گروه های جیش الاسلام و احرار الشام به عنوان گروه های تروریستی معرفی شده بودند اما تحولات خاورمیانه منجر شد تا این گروه ها در این تارنما، به گروه های میانه رو قابل مذاکره تغییر جایگاه بدهند. این مساله بدون آنکه تغییری در وضعیت سوریه و دولت اسد رخ داده باشد انجام شد که گویای سیاست خارجی منعطف روسیه است. همچنین عدم واکنش پدافند هوایی سوریه که در اختیار روس ها است به حملات هوایی اسرائیل، نشان می دهد آنها می توانند بنا به تحولات، از برخی مسائل چشم پوشی کنند. مواضع دولت روسیه در یمن و بحث دولت کردی سوریه هم از دیگر شاهد مثال هایی است که عملگرا بودن سیاست خارجی مسکو را آشکار می سازد.

کنشگران ثالث از موانع عمده همکاری میان ایران و روسیه در منطقه هستند

عیسایف با اشاره به وجود اختلاف نظر میان تهران و مسکو در جزئیات مسائل منطقه ای خاطر نشان کرد: در روابط کلی، دو کشور دارای تفاهم هستند اما در جزئیات این اختلاف ها خودشان را نشان می دهد از جمله اینکه دو طرف راه حل سیاسی را پایان بخش جنگ یمن می دانند اما در جزئیات گفتگوها عدم تفاهم دارند. لذا این موارد مانع همکاری مسکو-تهران است. در این میان باید به نقش کنشگران ثالث به عنوان موانع ایجاد همکاری نیز پرداخت مانند نقش آفرینی عربستان در بحران یمن.

وی افزود: در دوره کوتاه مربوط به اواخر سال 2014 و اوایل 2015 روسیه از موضع ایران در یمن حمایت کرد. در همان زمان مناسبات مسکو با ریاض تنش آلود بود اما با تغییر وزیر نفت سعودی ها که منجر به افزایش قیمت جهانی نفت شد و همچنین فوت ملک عبدالله و روی کار امدن ملک سلمان و پسرش، روابط عربستان و روسیه بهبود یافت.لذا جهت گیری های کرملین در مساله یمن به سمت همسویی با ریاض میل کرد.

عربستان به دنبال میانجگیری روسیه

عیسایف درباره تقاضای عربستان از روسیه برای میانجگیری در روابط ریاض-تهران گفت: من از سفیر روسیه در ریاض و همچنین سفیر روسیه در یمن که در پایتخت عربستان فعلا ساکن است شنیدم که سعودی ها مایلند روس ها نقش میانجگیری در روابط ایران-عربستان و همچنین عربستان و حوثی ها ایفا کنند. علت چنین مساله ای هم به ناکامی های سعودی ها در یمن برمی گردد. اخیرا هم ناظرین بین المللی گزارشی درباره وضعیت انسانی یمن ارائه دادند که نشان می دهد در نتیجه اقدامات عربستان فاجعه انسانی در آنجا رقم خورده است. لذا سعودی ها نگران طرح این گزارش در شورای امنیت هستند و از این رو خواستار حمایت روس ها در این موضوع هستند.

وی تاکید کرد: بی اعتمادی میان ایران و روسیه یک مانع برای همکاری های دوجانبه است اما تقلای عربستان برای خروج از باتلاق یمن می تواند خبر خوبی برای تهران باشد. هرچند که به دلیل بی اعتمادی که سعودی ها هم به نسبت به روس ها دارند، نقش مسکو در میانجگیری بین تهران-ریاض محدود می شود.

کورتایف: همکاری ایران-روسیه در سوریه یک موفقیت بزرگ است

آندری کورتایف درباره تکرار همکاری های تهران و مسکو در موضوعاتی به جز سوریه گفت: آنچه در سوریه میان ایران و روسیه رخ داد، یک موفقیت بزرگ در همکاری بود. در حلب ما شاهد بودیم که نیروی زمینی ایران با نیروی هوایی روسیه توانستند یک اقدام موثر را رقم بزنند اما این همکاری قابل تعمیم به سایر حوزه ها و موضوعات نیست.

تلاقی منافع روسیه-ایران از نگاه شیشکینا

خانم الیسا شیشکینا در ابتدا با تعریف رویکرد سیاست خارجی ایران در منطقه گفت: سیاست خارجی ایران در قبال افغانستان و آسیای مرکزی هم عملگرا است و هم ایدئولوژیک. ایران در زمینه ارتقا همکاری با کشورهای فارسی زبان ایدئولوژیک عمل می کند اما در زمینه حضور در بازارهای آسیای مرکزی و به خصوص تاجیکستان رویکردی عملگرا دارد.

رویکرد ایران برای استفاده از آسیای مرکزی در مسیر رسیدن به بازار انرژی اروپا مطلوب روسیه نیست

وی افزود: ایران منطقه قفقاز جنوبی را محدوده تاثیرگذاری خود می داند و به این حوزه به عنوان معبری برای رسیدن به اروپا می نگرد. نگاه تهران به ارمنستان و گرجستان به مثابه ابزاری برای رسیدن به بازار انرژی اروپا، مطلوب مسکو نیست.

شیشکینا تصریح کرد: در همین حوزه پارامترهای قفقاز جنوبی نشان می دهد که این حوزه، محل تلاقی منافع روسیه و ایران است. با این حال تجارت و حضور در پروژه های اقتصادی می کند زمینه ساز همکاری آنها شود. در بحث مبارزه با تروریسم به خصوص در افغانستان شرایط برای گسترش مناسبات وجود دارد. اما مساله این است که مبارزه با تروریسم در افغانستان تحت شعاع تحولات سوریه و یمن قرار گرفته است. همچنین درگیری دو کشور روسیه و ایران با تحریم ها می تواند بستری برای همکاری دوجانبه باشد.

توضیح بهشتی پور درباره ماجرای سال 2007

حسن بهشتی پور در شروع سخنان خود با اشاره به مساله ای که کوژانف درباره دلخوری پوتین از احمدی نژاد در سال 2007 بیان کرد، گفت: در آن زمان رئیس جمهور وقت ایران پس از یک کار کارشناسی دقیق، به روسیه پیشنهاد داد که یا ایران دبیرکل اوپک گازی را به دست آورد یا تهران مقر دبیرخانه این سازمان انتخاب شود اما روس ها با هر دو پیشنهاد مخالفت کردند. لذا احمدی نژاد هم در واکنش به این مساله، از دوحه به عنوان مقر دبیرخانه اوپک گازی حمایت کرد که به مذاق روس ها خوش نیامد. واقعیت این است که اگرچه روسیه همواره منتقد یکجانبه گرایی آمریکا است اما خودش در منطقه در رابطه با کشورها یکجانبه گرا عمل می کند.

همکاری های سه جانبه در منطقه قفقاز می‌تواند بر کاهش آثار تحریم های روسیه و ایران اثر مثبت بگذارد

وی افزود: به نظر من بهتر است در این نشست ها به یافتن راه حل ها در روابط دو جانبه تمرکز یابیم. از جمله توجه به همکاری های سه جانبه در آسیای مرکزی. اتفاقی که میان ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان رخ داد موضوع خوبی است که می تواند در قفقاز شمالی هم بستر همکاری ایجاد کند. این مساله قادر است آثار تحریم ها را بر دو کشور کاهش دهد. در این میان ایجاد بانک مشترک و تقویت راه های ارتباطی ریلی، دریایی و زمینی موثر خواهند بود.

ایزدی: عدم اعتماد طرفین از نزدیکی به غرب باعث نگرانی است

نعمت الله ایزدی سفیر اسبق ایران در مسکو در شروع بحث خود به نقطه عطفی که مهمانان روس جلسه به عنوان مبنای تغییر رویکرد مسکو به تهران اشاره کردند پرداخت و گفت: یکی از نکاتی که به آن اشاره شد و دوستان روس ما از آن به عنوان نقطه عطفی در تغییر نگرش پوتین به ایران پرداختند، بحث نگرانی مکسو از افزایش روابط تهران با غرب از سال 2012 بود. لذا این سوال به وجود می آید که روس ها در جهت جلوگیری از شکل گیری روابط ایران با غرب چقدر اثر گذار هستند و عمل می کنند؟

حسن همجواری میان روسیه و ایران تداوم دهنده همکاری های دوجانبه است

وی افزود: من در ملاقات با مقامات رسمی روسیه هم بارها گفته ام که آنچه روابط دو کشور از آن رنج می برد، عدم اعتماد دو طرفه از بهبود روابط یکی با غرب است. ما هر زمان هم با یکدیگر وارد همکاری می شویم، این حضور و همکاری صد درصدی نیست  که البته بخشی از آن طبیعی است. لذا در نتیجه این روند برای مثال در تحریم نفتی ایران این پرسش به وجود می آید که چرا روس ها از ما حمایت نمی کنند؟ بنابراین در این مناسبات باید بر حسن همجواری تاکید کرد و آن را جدی گرفت.