سرویس جهان مشرق- در یک مایلی اسکله‌ای که محل ورود لوله گاز جدید به خاک آلمان خواهد بود، روزگاری بزرگترین نیروگاه هسته‌ای آلمان شرقی قرار داشت. حالا با وقوع تنش میان اروپا و آمریکا، رویکرد جدید برلین به شرق موجب شده بار دیگر این منطقه به نقطه پیوندی با روسیه تبدیل شود.

توافق لوله گاز جدید با محوریت دو دولت روسیه و آلمان میان شرکت روسی گزپروم با شرکت‌های اروپایی چون شِل، اُ. ام. وی و ای. ‌آن منعقد شده است. دسامبر ۲۰۱۷ میلادی گزپروم اعلام کرد تمام قراردادهای مربوط به خرید تجهیزات و نصب لوله گاز «جریان شمالی ۲» را امضا کرده و عملیات احداث آن تا پایان ۲۰۱۹ میلادی تمام می‌شود، عملیاتی که از چهار ماه پیش در خاک آلمان نیز آغاز شده است. این مسیر ۱۲۰۰ کیلومتری از بیش از ۱۰۰ هزار لوله ۱۲ متری به قطر یک متر و ۱۵۳ سانتی‌متر تشکیل خواهد شد.

خط لوله جدید به موازات «جریان شمالی» (یا اصطلاحاً جریان شمالی یک) ساخته می‌شود که توافقات آن توسط صدراعظم پیشینِ آلمان گرهارد شرودر پیش رفت و عملیات آن نیز از نیمه دهه گذشته میلادی با نظارت وی انجام شد. «جریان شمالی» شامل دو لوله انتقال گاز بود که در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ میلادی افتتاح شد و حالا «جریان شمالی ۲» نیز با دو لوله دیگر در راه است تا ظرفیت آن را تا ۱۱۰ میلیارد متر مکعب ارتقا دهد.

علی‌رغم مخالفت‌هایی که از داخل آلمان و از سایر دولت‌های اروپایی شنیده می‌شود، عملیات احداث آغاز شده است. شهردار لوبمین، شهر ساحلی آلمان در دریای بالتیک موافق احداث «جریان شمالی ۲» است: «بندر صنعتیِ کوچک ما درآمد خوبی از آن خواهد داشت».

صریح‌ترین هشدار را ترامپ دو ماه پیش خطاب به برلین ابراز کرد. به نظر او لوله گاز جدید، آلمان را «اسیر اروپا» خواهد کرد. هم اکنون نیز طبق آمار انجمن اقتصاد انرژیِ آلمان، این کشور ۴۰% از گاز خود را از روسیه دریافت می‌کند.

سیاسی‌شدنِ این پروژه اقتصادی چندان دور از انتظار نبود. نقطه ورود لوله گاز از دریای بالتیک به خاک آلمان، در ۵۰ مایلی مرز لهستان قرار دارد. لوله گاز از طریق دریا، کشورهایی را در مرزهای غربی روسیه دور می‌زند که میزبان چند هزار نیروی ناتو و پایگاه نظامی آمریکایی هستند. روسیه با این کار، نفوذ اقتصادی خود را در اروپا به رخ آمریکا کشیده و به همسایگان غربی‌اش که تصور می‌کنند این غول بزرگ را مهار کرده‌اند، بی‌اعتنایی نشان می‌دهد.

به همین خاطر کشورهای اروپایی از شمال شرق تا حوزه بالتیک از فنلاند گرفته تا لهستان، از همان دهه گذشته مخالفت خود را با احداث این خطر لوله علنی کردند. آنها در بیانه‌هایی اعلام کردند ساخت خط لوله از زیر آب در شرایطی که می‌تواند روی زمین در مسیر کوتاه‌تری انجام شود، منطقی نیست. اما روس‌ها متوجهِ پیامدهای راهبردیِ هر یک از این دو طرح بودند.

گفته می‌شود هدف روسیه تنها این نیست بلکه علاوه بر آن، ناآرامی‌های اوکراین مسکو را به این فکر انداخته که با ایجاد شرایط جدید، کاری کند که اگر کی‌یف در سال‌های پیشِ رو بر اثر فشار اروپای غربی یا هر دلیل دیگری به سرش زد انتقال گاز روسیه به اروپا را محدود کند، خودش ضرر کند، نه روسیه یا شرکایش در اروپای مرکزی. استدلال آنها این است که اکنون تقاضای جدی در اروپا که دوبرابرشدن صادرات گاز از روسیه را اقتضا کند، وجود ندارد و تازه با توجه به آنچه کلودیا کمفرت، کارشناس مرکز پژوهش‌های انرژی آلمان می‌گوید، طبق توافق پاریس مصرف همه سوخت‌های فسیلی در آلمان تا ۲۰۵۰ به شدت کاهش خواهد یافت.

همین مسأله است که «نوربرت راتگن» را نگران کرده است. او به عنوان رئیس کمیته سیاست خارجی بوندستاگ (پارلمان آلمان) از جمله افرادی است که اقدام مرکل، هم‌حزبیِ خود را در همراه‌شدن با انگیزه‌های سیاسی روسیه نقد کرده است. اما دو پاسخ به این انتقاد مطرح می‌شود:

۱- اگر روسیه از این پروژه اقتصادی، اهداف سیاسی دارد، چرا آلمان اهداف سیاسیِ مد نظر خود را از این طریق عملی نکند؟ برلین به عنوان یکی از مهمترین پایتخت‌های اروپایی در دو موضوع ناتو و تعرفه‌های تجاری در وضعیت تنش‌زا با واشینگتن قرار دارد و استفاده از گزینه همکاری گازی با روسیه در بی‌اعتناییِ آشکار به تهدیدات ایالات متحده عملاً برگ برنده‌ای در دستان مرکل خواهد بود، جدا از اینکه اقتدار اقتصادی برلین را در میان دوستانش در اتحادیه اروپا افزایش می‌دهد.

۲- مطالعات «جریان شمالی ۲» از سال ۲۰۱۲ میلادی آغاز شده است و این یکی دو سال پیش از اوج‌گیری ناآرامی‌های اوکراین بوده است. تازه اگر بعد از آن هم آغاز می‌شد، این اشکال یعنی انگیزه سیاسی به پروژه «جریان شمالی یک» هم وارد بود. بنابر این شاید بهتر باشد بگوییم ناآرامی‌های اوکراین، روسیه را در عملیاتی‌سازی «جریان شمالی ۲» مصمم‌تر کرد.

در پاسخ انتقادات، سخنگوی دولت آلمان بارها تأکید کرده که این پروژه صرفاً اقتصادی خواهد بود. اشتفن ایبرت سخنگوی پروژه «جریان شمالی ۲» نیز می‌گوید گاز اروپا در حال اتمام است و نباید صرفاً با توجه به اینکه فعلاً تقاضای جدی برای گاز انتقالی از لوله جدید وجود ندارد، قضاوت کرد. وی اضافه کرد مسکو در حدود ۴۰ سال اخیر گاز خود را به صورت مستمر به اروپا فرستاده است و آنچه در مورد افزایش فشار سیاسی روسیه بر اروپا به دلیل نیازمندی‌اش به تداوم انتقال گاز گفته می‌شود، هدفش «ترساندنِ» شرکای روسیه است.

اما شاید سخن مرکل در دیدار ماه گذشته‌اش با پوتین صادقانه‌تر باشد. او گفت از جانب برلین عزمی برای محدودسازی انتقال گاز به اروپا از اوکراین وجود ندارد. پیام او روشن بود: اوکراین باید به جای همراه‌شدن با نگرانی‌های ترامپ، خودش با مسکو تنش‌زدایی کند تا حتی در شرایط تکمیل پروژه «جریان شمالی ۲» خط لوله اوکراین هم عملیاتی باقی بماند.

منابع

https://www.npr.org/2018/09/10/644968728/in-germany-construction-has-begun-on-controversial-new-russian-gas-pipeline

https://economics.unian.info/2288079-gazprom-says-all-contracts-for-nord-stream-2-construction-signed.html

https://www.constructionglobal.com/infrastructure/nord-stream-2-several-european-states-oppose-construction-1200km-pipeline