به گزارش مشرق، یکی از زیباترین جلوه‌هایی که در دوران مبارزات منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به‌چشم می‌آمد، فعالیت‌های فرهنگی و هنری آن دوران بود. امام خمینی(ره) شاید بین تمام رهبران بزرگ انقلابی در قرن بیستم، تنها شخصیتی بود که خودش اهل شعر و شاعری به‌حساب می‌آمد و آن جریان فکری که در رکاب او کار هدایت‌گری فکری و فرهنگی مبارزات را به عهده داشت هم به درجات مختلف بین افراد مختلفش، از چنین ذوقی بهره‌مند بود.
بییشتر بخوانیم:
خاطرات و ناگفته‌های زندگی دکتر شریعتی در «شوکران»
عکس/ حضور رئیسی با لباس شخصی در سوریه
شهید مطهری یکی از حافظ پژوهان بنام آن دوره بود که مطالعاتش همچنان مهم هستند. او نسبت به ادبیات داستانی هم بی‌تفاوت نبود و غیر از نگارش «داستان راستان» که وجهی تعلیمی داشت، نقدهای درخور توجهی نسبت به داستان‌نویسان بنام آن دوره از جمله صادق هدایت داشت. مطهری، نقد فیلم هم می‌نوشت و در کنار او این دکتر علی شریعتی بود که حسینیه ارشاد را تبدیل به کانونی برای تجمع و بالیدن هنرمندان جوان و متعهد مسلمان کرده بود. از آنجا که مبارزه نهضت اسلامی با رژیم شاه نه جنبه مسلحانه و خشن بلکه جنبه‌ای فرهنگی داشت، نقش افرادی از قبیل مطهری و شریعتی که غیر از نظریه‌پردازی، اهل فرهنگ و هنر هم بودند، در آن بسیار پررنگ‌تر می‌شد. شریعتی غیر از بیان ادبی بلیغش که در تاثیرگذاری مفاهیم او روی مخاطبان بسیار موثر بود، به مسائل هنری هم توجه ویژه‌ای داشت و ترجمه کتاب «در نقد ادب» نوشته محمد مندور، از جمله فعالیت‌های او در این زمینه به‌حساب می‌آیند.
این متفکر مبارز در پیوند با راهی که جلال آل‌احمد قدم‌های اول آن را برداشت، در مقابل غرب‌گرایی و از خودبیگانگی، موضعی جدی داشت و آثاری که او ترجمه یا به آنها استناد می‌کرد و همین‌طور هنرمندانی که برای اجرای تئاتر، برگزاری نمایشگاه نقاشی و کارهایی از این قبیل توسط شریعتی به حسینیه ارشاد دعوت می‌شدند، همه از غربال چنین دیدگاهی می‌گذشتند. دکتر علی شریعتی غیر از ادبیات و تئاتر، به هنرهای تجسمی هم توجه داشت. پوستر کتاب «حج» او با طرح اولیه خودش طراحی شد و یکی از مفهومی‌ترین طرح جلدها روی کتاب‌هایی است که نویسندگان ایرانی از آغاز تابه‌حال منتشر کرده‌اند. فلش‌هایی که همه به یک سمت می‌روند، حاجی‌هایی هستند که در جهت عادت، کعبه را طواف می‌کنند و فلش سرخی که جهت را برعکس بقیه می‌رود، به تعبیر خود شریعتی «حسین است و تنها اوست که به دعوت شهادت، طواف را ترک می‌کند» پس از درگذشت این معلم مبارز، در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی و اوایل روی کار آمدن جمهوری اسلامی، همچنان طراحی پوسترهای مفهومی از دکتر شریعتی جریان داشت. این پوسترها به هیچ‌وجه جنبه رمانتیک و احساساتی‌گری نداشتند و چنین چیزی با روحیه خود شریعتی هم سازگارتر بود.
از آنجایی که آثار شریعتی به زبان‌های دیگر هم ترجمه می‌شد و به‌خصوص در جهان عرب هواداران پرشماری داشت، بعضی از این پوسترها به زبان عربی بودند. شریعتی تا سال‌های سال یکی از منابع الهام هنرمندان متعهد و مسلمان ایرانی بود. تیراژ صدهزارتایی کتاب‌های او که تا سال‌های پایانی دهه ۶۰ ادامه داشت و همین‌طور الهاماتی که از تفکر شریعتی در تولیدات هنری ایران دیده می‌شد، ازجمله تاثیرات او بر فضای فرهنگی ایران بودند. گردونه سیاست در ایران طوری گشت و تحولات کلان چنان رخ دادند که نسل‌های بعد شاید کمتر شریعتی را شناختند. خیلی از کسانی که تا دهه ۶۰، خود را حامل پیام شریعتی می‌دانستند، پس از آن به‌لحاظ عقیدتی گردش کردند و باعث شدند که تلقی نسل‌های بعد از او مطابق مشی این افراد سنجیده شود. اما بادهای زمانه، غبار از چهره شخصیت‌ها و اتفاقات تاریخی برمی‌دارند و نسل جدید پس از مدت‌ها دوباره شریعتی را همان‌طور که خود او بود، بازشناخت. حالا هر کس که هنوز به همان تفکر اعتقاد دارد و قیمت نجومی کتاب دلنوشته‌های اینستاگرامی یک هنرپیشه را می‌بیند، یاد تیراژهای پنج،۶ رقمی آثار شریعتی در دهه‌های قبل می‌افتد. هر کس خبر روی صحنه رفتن تئاترهای بی‌محتوا و سرخوشانه با بلیت‌های چند صد هزار تومانی را می‌شنود، یاد نمایش‌هایی می‌افتد که در حسینیه ارشاد و تحت حمایت شریعتی اجرا می‌شدند و هرکس حراجی تهران را با چکش خوردن میلیاردی تابلوهایی می‌بیند که معلوم نیست قیمت واقعی‌شان چند هزار برابر کمتر از اینهاست، یاد آن پوسترهای مفهومی می‌افتد که برای شریعتی طراحی می‌شدند. نگاهی کلی و گذرا به وضعیت نشر آثار مرحوم شریعتی در این سال‌ها و پوسترهای مفهومی و جریان‌سازی که از او منتشر شده‌اند، این حسرت را عمیق‌تر و انگیزه‌ها برای خلق مجدد جهانی پر از تعهد و معنا را رفیع‌تر می‌کند.
علی شریعتی را با «کویرش» می‌شناسیم با کتاب‌هایش و با سخنرانی‌های شورانگیزش در حسینیه ارشاد، حالا به بهانه سالروز تولدش در این گزارش کتاب‌های او را گردآوری کردیم تا بدانیم چه کتاب‌هایی و با چه سیری و از چه سالی از او منتشر شده است. کتاب‌هایی که در دهه ۵۰ تیراژ آن به ۱۰۰ هزار نسخه می‌رسید و حالا به لطف پی‌دی‌اف‌های متعدد، تیراژ آنها در حدود دوهزار یا هزار نسخه است.
اسلام‌شناسی
کتاب «اسلام‌شناسی» دکترعلی شریعتی بی‌شک یکی از به‌یاد ماندنی‌ترین آثار اوست. نثری زیبا و نوشته‌ای روان. کتابی پر از اطلاعات اسلامی و تاریخی. مجموعه «اسلام‌شناسی» که در سه جلد تدوین شده، دربرگیرنده بخشی از سلسله درس‌های دکترعلی شریعتی است که در سال‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۵۱، تحت عنوان «اسلام‌شناسی» در حسینیه ارشاد ارائه شده است. این اثر با طرح کلی و اساسی مکتب بر پایه جهان‌بینی آغاز می‌شود و در ادامه با بیان و شرح شعب جهان‌بینی مکتب؛ یعنی فلسفه تاریخ، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی و در ضمن مقایسه مکاتب دیگر و نتیجه نهایی ارائه مکتب را فراهم آمدن ایدئولوژی‌ای می‌داند که جامعه آرمانی مولود آن است. در بخشی از این کتاب آمده است: «ایدئولوژی عقیده‌ای است که جهت اجتماعی، ملی و طبقاتی انسان و همچنین سیستم ارزش‌ها، نظام اجتماعی، شکل زندگی و وضع ایده‌آل فرد و جامعه و حیات بشری را در همه ابعادش تفسیر می‌کند و به «چگونه‌ای؟»، «چه می‌کنی؟»، «چه باید کرد؟» و «چه باید بود؟» پاسخ می‌دهد... . کفر آگاهانه از دین جاهلانه مقامی برتر دارد و من از نظر اسلام ارزش «ابی العلا معری» و «ابن ابی العوجا» را از همه خوارج بیشتر می‌دانم چون اگر دین ندارند، شعور دارند. این کتاب توسط انتشارات «قلم» منتشر شده است.
نیایش
با سفر به فرانسه در سال ۱۳۳۷، شریعتی به قصد تقویت زبان و نیز به دلیل شناخت قبلی از آثار الکسیس کارل، کتاب «نیایش» او را ترجمه می‌کند.(از الکسیس کارل کتاب «انسان کامل» قبلا به فارسی ترجمه شده بوده است) کتاب «نیایش» در سال ۱۳۳۹ برای اولین بار در ایران به چاپ می‌رسد. چاپ اول این کتاب در سال ۱۳۳۹ توسط انجمن اسلامی خراسان برای اولین بار به چاپ رسید. چاپ دوم این ترجمه هم توسط شرکت سهامی انتشار در سال ۱۳۴۶ با مقدمه مهندس مهدی بازرگان انجام شد. در بخشی از این کتاب آمده است: «چه، نیایش - که به قول الکسیس کارل، عشق است و فقر و اسلام بر این دو آگاهی را نیز افزود. در مکتب امام سجاد، بعد چهارمی نیز می‌گیرد و آن نقش ویژه اجتماعی آن است و توسل به آن از سوی حق‌پرستان محکوم و عدالت‌خواهان مسئول و خودآگاهان مجاهدی که هیچ امکانی برای طرح عقیده و دفاع از حقیقت و مبارزه با قدرت باطل ندارند و هر وسیله‌ای را در راه تحقق مسئولیت فکری و اجتماعی‌شان از آنها گرفته‌اند، نشانه آن است که شیعه حتی در دعا مسئولیت اجتماعی دارد.»
ابوذر غفاری
«قلم من با افتخار غرورآمیزی روی این صفحات می‌لغزد زیرا قهرمانی را که در این داستان نقاشی می‌کند، رقاصه پیست رقصی که می‌کوشد تا تماشاچیانش را از شهوت به جوش آورد نیست، شاعری که در هوای عفن یک میخانه یا در کنار منقلی، ستون‌های ضخیم دود را به سقف می‌فرستد نیست، عروسک‌هایی که پیرلویس ساخته است نیست. یاران وفادار کاباره‌های زیرزمین‌ها و پس‌کوچه‌های محلات بدنام پاریس نیست. داستان عشق‌های گندیده‌ای که از هالیوود الهام می‌گیرد، سرگذشت طنازان اثیری و عشوه‌گر جزیره کاپری که از همه سوی جهان، شکم‌هایی را به سوی خویش می‌خواند که در زیر هر یک فاضلابی از شهوت نصب است نیست.» این کتاب در سال ۱۳۳۸ توسط دکتر شریعتی نوشته شده است.
کویر
نام «کویر» با دکترعلی شریعتی گره خورده است. او با هزاران پنجره به «کویر» نگاه می‌کند؛ با هزاران استعاره. با «کویر» می‌اندیشد، سخن می‌گوید و هستی را تفسیر می‌کند و آنقدر این جزء از نظام هستی را آن خود کرده که بیراهه نرفته‌ایم اگر به جای «کویر» بگوییم شریعتی. با خواندن کلمات این کتاب، خواننده خود را در پرتو تابش اشعه مرموزی می‌یابد که از منبع نامعلومی بر سراسر وجود او تابیدن گرفته است. منبع این انرژی، بی‌شک کوره گداخته‌ای است که شبانه‌روز در قلب دردمند و بیدار دکتر زبانه می‌کشیده است. کتاب «کویر» دربرگیرنده ۱۶ مقاله در موضوعات به ظاهر متفاوت، ولی در باطن همخون و همخوی است. ازجمله مهم‌ترین این مقالات می‌توان به «کویر»، «کاریز»، «تراژدی الهی، «معبد»، و «انسان خداگونه‌ای در تبعید» اشاره کرد.
برسد به دست پوران عزیزم
چاپ اول این کتاب در سال ۱۳۹۵، منتشر شد. نشر کتاب آبان و نشر دید، دو ناشر آن بودند که این کتاب را منتشر کردند. کتاب «برسد به دست پوران عزیزم» به کوشش و با مقدمه‌ای از سوسن شریعتی، در اندازه رقعی، به شمارگان ۲۰۰۰جلد برای اولین بار در بهار سال ۱۳۹۵به چاپ رسیده است. این کتاب شامل دو بخش است؛ بخش اول ۹۴ صفحه شامل ۲۹ نامه منتشر نشده دکترعلی شریعتی برای همسرش که طی سال‌های ۳۸ و ۳۹ در ایام دانشجویی در پاریس نوشته و به مشهد ارسال می‌شده است. بخش دوم شامل ۵۳ صفحه تصویرنامه‌ها و نیز کارت‌پستال‌هایی که به مناسبت‌های مختلف ارسال شده است.
آغاز همکاری با حسینیه ارشاد
با آغاز همکاری علی شریعتی با حسینیه ارشاد(۱۳۴۸) سخنرانی‌های او به شکل گسترده و با تیراژ بالا، به شکل جزوه یا کتاب توسط انتشارات حسینیه ارشاد به چاپ می‌رسد و در اختیار خوانندگانش قرار می‌گیرد. شریعتی تا سال ۱۳۵۲ هنوز نامی است که مجاز و چاپ آثارش ممنوعیت ندارد. این آثار توسط مخاطبان او در حسینیه ارشاد که اکثرا دانشجویان دانشگاه‌ها و متعلق به نقاط مختلف کشور بوده‌اند به شهرستان‌ها نیز سفر می‌کرده‌اند و بازتکثیر می‌شده‌اند. کاظم متحدین و پرویز خرسند از دست‌اندرکاران اصلی تنظیم و تصحیح آثار شریعتی در این سال‌ها هستند. این سخنرانی‌ها پس از پیاده شدن توسط شریعتی بازبینی و بازخوانی می‌شده است. انتظار وسیع مخاطبان برای در اختیار داشتن جزوات، حجم کار زیادی را برای مدیریت حسینیه ارشاد به دنبال داشته و چاپ این آثار را بدل به فعالیت شبانه‌روزی حسینیه ارشاد ساخته بوده است. لازم به تذکر است که شریعتی هیچ وقت حاضر به قبول حق تالیف آثارش نبوده است.
تشیع علوی و تشیع صفوی
کتاب «تشیع علوی و تشیع صفوی» حاصل سخنرانی‌های او در حسینیه ارشاد در ماه رمضان سال ۱۳۵۰ است. این کتاب در سال ۱۳۵۱ برای اولین بار به چاپ رسید. شریعتی در این کتاب به آموزه‌ها و تاریخ اسلام، نگاه منظومه‌ای داشته و قرائتی انقلابی از تاریخ شیعه ارائه داد. او تاریخ شیعه را به دو دوره علوی(انقلابی) و صفوی(مصلحت‌گرا) تقسیم می‌کند و بر پایه همین دو واژه مسائل اجتماعی- سیاسی را قضاوت می‌کند. اصطلاح شیعه علوی و شیعه صفوی بعد از انتشار این کتاب در جدال‌های سیاسی ایران مورد استفاده قرار گرفت. شریعتی در آن کتاب از برخی علما انتقاد کرد که واکنش‌هایی را نیز برانگیخت. شریعتی در این کتاب نگاه منظومه‌ای به تاریخ تشیع دارد و خود مفاهیم متعدد و بعضا جدیدی می‌سازد. او با استفاده از منابع فرهنگ ایرانی و اسلامی و با نگاه به مباحث نظری علوم اجتماعی در زمانه‌اش، منظومه‌ای از مفاهیم را برای توصیف و تحلیل مساله‌های اجتماعی ایجاد می‌کند. بخشی از مفاهیمی که او خود می‌آفریند و بخشی از مفاهیمی که به بازسازی آنها دست می‌زند و تعریفی متفاوت از آنها ارائه می‌دهد.
فاطمه فاطمه است
«فاطمه فاطمه است» نام کتابی به قلم علی شریعتی است که از روی سخنرانی‌های سال ۱۳۴۹ وی تدوین شده است. این کتاب تاکنون به چندین زبان مختلف ترجمه شده است. این کتاب به بیان واقعی به یک بانوی مسلمان می‌پردازد و در بخشی از این کتاب آمده است: «همان‌گونه یک زن سنتی نسبت به زن متجدد و غرب‌گرا متفاوت است که بانوی فاطمی به یک زن سنتی. بانو فاطمه در اوج سختی پرورش یافت. بانو فاطمه به معنای واقعی آزادی است چراکه فرزندان آزادی‌خواه و عدالت‌طلب که با نادرستی مبارزه کردند از دامان همین بانو بوده است. بانویی که مونس و همراه پدر و همدم و استوار در کنار همسر و مهربان و الگو برای فرزندان خود بود. آری ما فکر می‌کنیم چیزهایی را درباره آن بانو می‌دانیم ولیکن ما هیچ چیز را درک نکرده‌ایم. گویی درباره این بانو در الگوی بانوان در تاریخ با مرکبی بیرنگ نوشته‌اند و اما ترجیح دادن برای ندانستن محل دفن ایشان همواره این سوال را در ذهن تداعی می‌کند که چرا؟ چرا بانو می‌خواستید این‌گونه دنیای فانی را رها کنید.» در بخش پایانی و مشهورترین بخش این سخنرانی، شریعتی چنین می‌گوید: «خواستم بگویم فاطمه دختر خدیجه بزرگ است، دیدم فاطمه نیست. خواستم بگویم که فاطمه دختر محمد است، دیدم که فاطمه نیست. خواستم بگویم که فاطمه همسر علی است، دیدم که فاطمه نیست. خواستم بگویم که فاطمه مادر حسنین است، دیدم که فاطمه نیست. خواستم بگویم که فاطمه مادر زینب است، باز دیدم که فاطمه نیست. نه، اینها همه هست و این همه فاطمه نیست، فاطمه فاطمه است.»
پدر، مادر ما متهمیم
کتاب «پدر، مادر ما متهمیم» تاریخ انتشارش به سال ۱۳۵۰ به مجموعه سخنرانی‌های دکتر علی شریعتی در حسینیه ارشاد بر می‌گردد. دکتر شریعتی در این سخنرانی سعی دارد عمق فاجعه دین‌ستیزی را نشان دهد و البته ریشه آن را در سطحی‌نگری قشر متدین جامعه می‌داند. او جامعه را به چند دسته تقسیم می‌کند؛ جامعه سنتی متدین، جامعه روشنفکر و جامعه‌ای که میان این دو سرگردان است. در بخشی از این کتاب آمده است: «این نسل دارد از دست می‌رود، این نسل در میانه دو پایگاه تجدد و تقدم و دو قطب مجهز و شکل‌گرفته سنت و بدعت، املیسیم و فکلیسم، ارتجاع و انحراف، مقلدان گذشته و مقلدان حال، کهنه‌پرست و غرب‌پرست، متعصبان مذهبین و متعصبان غیرمذهبی.»
سال ۵۲
در سال ۱۳۵۲ با بسته شدن حسینیه ارشاد کتب دکتر شریعتی ممنوع‌الچاپ اعلام می‌شود و از همین رو این آثار تا پیروزی انقلاب با اسامی مستعار و به شکل مخفی در سطح کشور چاپ و تکثیر می‌شده است.
امام حسین(ع) یا حسین وارث آدم
«حسین وارث آدم»، کتابی حاوی هشت سخنرانی ایراد شده در سال‌های ۱۳۴۹ و ۱۳۵۰ شمسی در حسینه ارشاد است. این کتاب در آن زمان به علت ممنوع‌الچاپ بودن کتاب‌های شریعتی با عنوان نویسنده دیگری به اسم احسان خراسانی به بازار نشر آمد. عنوان کتاب، از زیارت وارث الهام گرفته شده است. سخنرانی‌های این کتاب، ابتدا در جزوه‌های مستقل منتشر و بعدها در یک مجلد چاپ شده است. متن و مقدمه کتاب توسط شریعتی در عاشورای سال ۱۳۴۹شمسی تهیه و پاورقی‌ها نیز در حین ارائه متن اصلی، توسط نویسنده ارائه شده است. متن این بخش به‌دلیل نوشتاری بودن و نثر ادبی، برای خواننده معمولی سنگین است و گاه خواننده را از فهم معنای اصلی دور می‌سازد. حسین وارث آدم، واقعه کربلا را چکیده و خلاصه تمام درگیری‌های تاریخ از فرعون تا خود امام حسین(ع) می‌داند که ضدتثلیث فرعون، قارون و بلعم (زر، زور و تزویر) شوریده است. این بخش نوعی فلسفه تاریخ است. شریعتی با الهام از زیارت وارث به نوعی پیوستگی و وراثت تاریخی معتقد است. از نظر او وراثت یک تعبیر ادبی نیست بلکه یک اصطلاح علمی تاریخی است. این کتاب، حوادث زمانه را با استفاده از زیارت وارث، به حوادث تاریخی صدر اسلام گره زده است. شریعتی معتقد است آن‌گونه که دجله و فرات از یک منبع سرچشمه می‌گیرند و بر بستر تاریخ پیش می‌آیند، از هم دور می‌شوند و در پایان کار، به آرامش یکنواخت نخستین می‌رسند، آغاز تاریخ بشر نیز در آغاز، اشتراک و برابری است، سپس نابرابری و حق و باطل آغاز می‌شود و سرانجام به وحدت بازمی‌گردد.
آری این‌چنین بود برادر
«هر روز، خبر مرگ صدها نفر را به فرعون گزارش می‌کردند. وقتی دسته‌های تازه‌ای از آفریقای سیاه می‌آوردند که هنوز با آب و هوای مصر و چنین شرایط کاری وحشیانه‌ای عادت نکرده بودند، آمار روزانه مرگ‌شان بالاتر می‌رفت. در فصل‌های مختلف سال این منحنی فرق می‌کرد و بیماری‌های مسری چون وبا، طاعون و... آمار مرگ این انسان‌ها را به صورت یک قتل‌عام وسیع نشان می‌داد. پیداست عواملی از قبیل تغییر وضع مزاجی فرعون‌ها ـ‌که غالبا بیماری مرموزی هم داشته و حالاتی غیرعادی‌ـ و نیز تغییر شخص آنها و حتی نوع رفتاری که کارفرمایان و مأموران و سرکارگرانی که شیوه‌های مختلف را برای کار بیشتر کشیدن از برده تجربه می‌کردند و حتی تفنن به خرج می‌دادند و در انتخاب و ابتکار هر شیوه‌ای آزاد بودند، در شماره مرگ اینان اثر مستقیم داشت.» این کتاب، سخنرانی علی شریعتی در ۱۸ آبان ۱۳۵۰ در حسینیه ارشاد است که بعدها آن را دوباره تنظیم و بخش‌هایی را به آن افزوده و در همان زمان با عنوان دیگری به اسم «شیخ‌علی اسلام‌دوست» به چاپ رسیده است.
پس از مرگ
پس از مرگ شریعتی در خرداد ۱۳۵۶، از پاییز همان سال، مدیریت حسینیه ارشاد (محمد همایون و دکتر ناصر میناچی) با همکاری برخی از دوستداران شریعتی مقیم خارج از کشور «دفتر تدوین و انتشار مجموعه آثار برادر شهید دکتر علی شریعتی در اروپا» را پایه‌گذاری کردند. این دفتر با مدیریت دکتر حسن حبیبی تا پیروزی انقلاب اسلامی حدود هشت عنوان از ۳۶ عنوان مجموعه آثار را در اروپا به چاپ رساند. با انقلاب ایران «دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار معلم شهید دکتر شریعتی» از سال ۵۸ و با مدیریت پوران شریعت رضوی، همسر علی شریعتی و همکاری آقایان امیر رضایی و مجید شریف، چاپ آثار شریعتی را عهده‌دار شد. مجموعه آثار شریعتی آخرین عنوان خود را تحت نام «آثار جوانی» در سال ۱۳۸۵ به چاپ رساند. لازم به ذکر است ۳۶ عنوان مجموعه آثار که عمدتا در دهه ۶۰ و در شرایط سیاسی و اجتماعی بحرانی تدوین و تنظیم می‌شد توسط چهار انتشاراتی به چاپ می‌رسید و به بازار عرضه می‌شد: انتشارات چاپخش، انتشارات قلم، انتشارات آگاه، شرکت سهامی انتشار و انتشارات الهام، ناشرینی هستند که در ۴۰ سال اخیر چاپ مجموعه آثار شریعتی را برعهده داشته‌اند.
تاریخ تمدن (۲ جلد)
«خانواده توی خانه است اما خانه غیر از خانواده است ولی رابطه جزء و کل ندارد و رابطه ظرف به مظروف دارد ولی شهر جزء تمدن است یعنی خانه‌ای است که جزء خانواده است. تمدن به‌معنای کلی عبارت است از مجموعه ساخته‌ها و اندوخته‌های معنوی و مادی جامعه انسانی... وقتی می‌گوییم ساخته‌های انسانی، مقصود آن چیزی است که در طبیعت در حالت عادی وجود ندارد و انسان آن را می‌سازد بنابر این ساخته انسانی در برابر ساخته طبیعت قرار می‌گیرد، ساخته انسان چیزی است که در دنیا وجود دارد و ساخته طبیعت نیست...» این کتاب در چند بخش ۱- تمدن چیست؟ ۲- بحث کلی راجع به تمدن و فرهنگ ۳- تعریف تاریخ ۴- مکاتب تاریخ و روش تحقیق آن ۵-چرا اساطیر، روح همه تمدن‌های دنیاست؟ ۶- تاریخ تمدن چین ۷- بینش زرد (نگاه چینی) نوشته شده است. چاپ اول این کتاب در دی‌ماه ۱۳۵۹، با تیراژ ۱۰۰ هزار نسخه منتشر شده است.
حج
چاپ اول این کتاب در آبان‌ماه ۱۳۵۷به چاپ رسید و در چندین بخش سفرنامه‌اش را کامل کرده است: پوستین وارونه، بیست‌وسه سال در بیست‌وسه روز، میعاد با ابراهیم، مناسک، حج: حج بزرگ‌تر و بزرگ‌تر از حج: شهادت. یکی از آثار عرفانی او، این کتاب است؛ سفرنامه مانندی با رویکردی کاملا عرفانی. نگاه شریعتی در این اثر به حج نگاهی عرفانی است، از این روی اصطلاحات و تعابیر عرفانی در جای‌جای این اثر دیده می‌شود. «و تو ای که هیچ نیستی، تنها به سوی او شدن و هیچ». ساختار کتاب با تعریف لغوی واژه حج آغاز می‌شود و کل کتاب سپس با تعاریف و چشم‌انداز عرفانی نوشته می‌شود، لحن نویسنده به‌گونه‌ای است که گویی می‌خواهد مخاطب را با فلسفه حج آگاه گرداند و مکان‌ها و مفاهیمی عمیق از حج نظیر: احرام، کعبه، طواف، حجرالاسود، سعی، مشعر، منی، رمی جمرات و قربانی را در زبانی نمادین و سمبلیک و در قالب نثری شیوا و جذاب باز می‌گوید، طنازی سخن شریعتی مخاطب را در پیگیری ادامه متن تشویق می‌کند. لحن اثر، نثر ادبی-تبلیغی است و از گویشی جدی و موقرانه مایه می‌گیرد: «اندرون از طعام خالی دار تا در آن نور معرفت بینی.»
ما و اقبال
کتاب «ما و اقبال» یکی از آثار مهم و قابل تأمل دکتر شریعتی است که در آن با معرفی اقبال، متنی را که چنین اندیشمندانی را پرورش داده است، معرفی می‌کند. اقبال یکی از بزرگ‌ترین روشنفکران شرق و بیدارکننده بسیاری از نهضت‌های اسلامی بود، دکتر شریعتی در این کتاب به بررسی شخصیت و تحلیل آرا و افکار اقبال لاهوری می‌پردازد.
شیعه
کتاب شیعه، مجلد هفت از مجموعه آثار دکتر علی شریعتی است. این کتاب شامل مطالبی چون: دفتر اول: شیعه یک حزب تمام بخش اول و بخش دوم، دفتر دوم: نقش انقلابی یاد و یادآوران در تاریخ تشیع و دفتر سوم: مسئولیت شیعه بودن است. آنچه در اینجا راجع‌به تدوین این سخنرانی‌ها باید گفت این است که «نقش انقلابی یاد و یادآوران» روشنگر یکی از وجهه‌های فعالیت حزب و بیانگر نتایج علمی این فعالیت در مراحلی از تاریخ شیعه است و «مسئولیت شیعه بودن» نیز درواقع از مفهوم مسئولیتی سخن می‌گوید که یک فرد حزبی بردوش خود باید احساس کند و این هر دو با موضوع اصلی کتاب «شیعه یک حزب تمام» در ارتباط کامل هستند. این اثر حاوی تمامی تصحیحات و تجدیدنظرهای دکتر شریعتی است.
جهت‌گیری طبقاتی در اسلام
«جهت‌گیری طبقاتی در اسلام» جلد ۱۰ از مجلد آثار مرحوم دکتر علی شریعتی است. شریعتی در این کتاب در سه دفتر و چند ضمیمه به تشریح مطالب خویش می‌پردازد. جبههﮔﯿﺮی ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮ در اﻋﺮاض از دﻧﯿﺎ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ دﻧﯿﺎﮔﺮاﯾﯽ و ﻧﯿﺰ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺠﻤﻞ، اﺷﺮاﻓﯿﺖ، ﭘﻮل ﭘﺮﺳﺘﯽ، ﮐﻨﺰ و... ﮐﻪ اﺑﻮذر آن ﻫﻤﻪ ﺑﺮ آن ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ، ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﺎن ﻋﺜﻤﺎن اﺳﺖ، ﯾﻌﻨﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺻﺤﺎب ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه‌اﻧﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻃﺒﻘﻪ ﺟﺪﯾﺪ-ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻣﺎ اﻣﺮوز ﺧﯿﻠﯽ ﺧﻮب ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ- ﻃﺒﻘﻪ ﺟﺪﯾﺪی ﮐﻪ از ﭘﻮل‌های ﺑﺎرآورده و ﺑﺎدآورده ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﻬﺎد، زﮐﺎت، ﻓﯽء، اﻧﻔﺎل و... زﯾﺮ دﺳﺖ و ﭘﺎی دوﻟﺖ و دوﻟﺘﯽﻫﺎ رﯾﺨﺘﻪ و از ﭘﺴﺖﻫﺎی ﮔﺮدنﮐﻠﻔﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺻﺤﺎب ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه، ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه اﺳﺖ: ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﯿﻤﻪای داﺷﺘﻪ، اﮐﻨﻮن ﺣﺎﮐﻢ ری، ﺣﺎﮐﻢ ﻃﻮس، ﺣﺎﮐﻢ ﻗﺎﻫﺮه و ﻓﺴﻄﺎط ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﺎن ﮐﺎخﻫﺎ و دم و دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻤﺎن آﺷﭙﺰی ﮐﻪ ﺑﺮای ﻓﻼن ﮐﻨﺴﯿﻞ روﻣﯽ در ﻓﺴﻄﺎط ﻏﺬا درﺳﺖ ﻣﯽﮐﺮده، اﮐﻨﻮن ﻣﺜﻼً ﺑﺮای ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﻋﻤﺮوﻋﺎﺻﯽ ﮐﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ، در زﻣﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ، آشﺟﻮ ﻣﯽﺧﻮرده، اﻣﺮوز در ﺳﻔﺮه ﮐﻨﺴﯿﻞ روﻣﯽ ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮرد. در اﯾﺮان ﻫﻢ ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر، در ﺳﻔﺮهﻫﺎی ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ. ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮاﯾﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﯾﺎدﻫﺎی ﻋﻠﯽ را ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ دﻋﻮتﻫﺎی ﺣﺴﯿﻦ را ﻧﯿﺰ ﺑﯽﭘﺎﺳﺦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ، ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‌ها روی «ﺑﺨﻮر» و «ﺑﺰن» و بچاپ ﭼﻬﺎر اﺳﺒﻪ ﻣﯽﺗﺎﺧﺘﻨﺪ.
*فرهیختگان