به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، جنگنده های اف ۴ یا همان فانتوم از شهریور ماه سال ۱۳۴۷ وارد ایران شده و در سالهای هشت سال جنگ تحمیلی بار عمده دفاع هوایی و خصوصا حملات عمقی به خاک عراق را به عهده داشت. رادار اصلی به کار رفته در جنگنده های فانتوم ایران مدل APQ-۱۲۰ ساخت شرکت آمریکایی وستینگ هاوس است که مدل پایه این رادار نیز مدل   APQ-۷۲ به شمار می آید.

 APQ-۱۲۰یک سری از رادارهای کنترل آتش ساخته شده توسط کمپانی وستینگهاوس برای نمونه های گوناگون از فانتوم های اف-۴ است. از سال ۱۹۶۲ چندگونه از رادار کنترل سلاح اصلی توسعه پیدا کرده که شامل رادار APQ-۱۰۰ برای فانتوم های نمونه C و AN/APQ-۱۰۹  در فانتوم نمونه D و سرانجام AN/APQ-۱۲۰ در فانتوم مدل E ، که در تعداد بالا به ایران صادر شد.

در سالهای بعد از پایان جنگ تحمیلی، تلاش های فراوانی برای ارتقاء ناوگان اف ۴ های نهاجا صورت گرفت که در بخش های مختلفی مثل تعمیر اساسی، سیستم پیشرانه و نصب تسلیحات جدید به جلو رفت اما بحث سامانه های الکترونیکی و خصوصا رادار کنترل آتش جنگنده از جمله مسائل بسیار مهم برای هر هواپیمای رزمی به حساب می آید.

بیشتر بخوانیم:

رونمایی از یک سلاح جدید برای جنگنده‌ سوخو ۲۲ سپاه

شکار ۱۸۰ میلیارد تومانی سپاه با انبوهی از سامانه‌ها و موشک‌های پیشرفته

بعد از پایان دوره جنگ سرد بسیاری از کاربران هواپیمای F-۴ در جهان اقدام به ارتقاء سنگین فانتوم های خود کرده و رادار این جنگنده را تغییر دادند. یونان، آلمان، ترکیه و ژاپن از جمله این کشورها بودند که رادارهای کنترل آتش مختلفی را برای جنگنده های خود نصب کرده و توانایی های بیشتری خصوصا در بحث حمل و شلیک موشک های هدایت راداری فعال مثل سری AIM-۱۲۰ را برای این جنگنده فراهم کردند. در عین حال افزایش توانایی های هوا به سطح نیز در این رادارها لحاظ شده و توانست جنگنده اف ۴ را تا حد زیادی مورد ارتقاء قرار بدهد.

سامانه "بینات"؛ حرکتی مهم برای ارتقا فانتوم های ایرانی

در جریان نمایشگاه هوایی کیش و در غرفه شرکت صا ایران، تصاویری مربوط به طراحی و آزمایش یک رادار جدید بر روی هواپیمای F_۴E نهاجا منتشر شده که نوید نصب رادار جدیدی را روی این جنگنده کهنه کار می دهد. این سامانه که "بینات" نام دارد، یک رادار جدید است که به نظر در حال آزمایش بر روی جنگنده های اف ۴ نهاجا می باشد. درباره مشخصات دقیق این سامانه راداری اطلاعات خاصی را در این نمایشگاه منتشر نشده اما بر اساس تصاویر بدست آمده می توان درباره رادار به صورت کلی توضیحاتی را ارائه کرد.

این رادار جدید بر خلاف نمونه اصلی که هم اکنون روی جنگنده های اف ۴ کشورمان نصب است، یک دیش نیست بلکه ظاهرا از فناوری آرایه ای یا پالس داپلر بهره می برد. در صورتی که فرض آرایه ای برای این رادار ایرانی صحیح باشد، در این مدل از رادارها که به عنوان "Planar array" در دنیا شناخته می شوند، به مانند مدل قبلی، دیش رادار همچنان به صورت مکانیکی به اطراف حرکت می کند اما حجم فرستنده و گیرنده ها در این گونه رادارها بیشتر شده و مقاومت آن ها در برابر جنگ الکترونیک نیز افزایش می یابد.

یکی از معروف ترین رادارها در این مدل سری APG-۶۶ ساخت آمریکاست که رادار استاندارد جنگنده های اف ۱۶ ساخت آمریکا محسوب می شود. این رادار در سالهای اخیر مورد چندین مرحله ارتقاء نیز قرار گرفته است. البته جنگنده های فانتوم ژاپنی نیز از این رادار بهره می برند.  جنگنده های اف ۴ نیروی هوایی آلمان نیز از رادارهای سری APG-۶۵ که در اصل برای سری اول هواپیماهای اف ۱۸ ساخته شد استفاده و توانایی های درگیری هوا به سطح و شلیک موشک هوا به هوای امرام را نیز پیدا کردند.

در جهان شرق نیز این رادارها از سالها پیش توسعه پیدا کرده و اخیرا نیز مدل های جدیدی بر اساس این فناوری وارد صحنه عملیاتی شده است. رادار چینی KLJ-۷ نیز از دیگر نمونه های این گونه از رادارها به شمار می آید. این رادار چینی کنترل آتش در باند ایکس فعالیت کرده و به صورت اختصاصی برای پروژه جنگنده JF-۱۷ که توسط چین و پاکستان ساخته شده است.

رادارهای این سری، از گونه برد متوسط بوده و معمولا بردی بین ۱۰۰ الی ۱۵۰ کیلومتر دارد. این عدد برای رادار APQ-۱۲۰ در حدود ۹۰ کیلومتر در بهترین شرایط است. این ارتقاء توان کشف، رهگیری و مقاومت جنگنده های فانتوم ایرانی را کاملا افزایش داده و نشان از تسلط ایرانی ها به یک فناوری بسیار مهم در صنعت هواپیماسازی است.

در حقیقت طرح بینات جنگنده های فانتوم نهاجا را قادر می سازد تا نسل جدیدی از تسلیحات هوا به هوا و نیز هوا به سطح را با خود حمل کنند و در عین حال از مقاومت بیشتری در برابر جنگ الکترونیک هواپیماهای دشمن برخوردار باشند. این کلاس از رادارها ممکن است دارای توانایی های نقشه برداری از سطح زمین و حتی توانایی SAR نیز باشند که البته این مسئله نیز در حال حاضر یک گمانه زنی کلی بوده و نمی توان آن را به صورت حتمی درباره این رادار جدید مطرح کرد.

در یک نگاه کلی می توان گفت توسعه جنگنده آذرخش بر پایه پلتفرم اف ۵، نصب رادار جدید برای هواپیمای اف ۴، توسعه موشک فکور برای اف ۱۴ و از طرف دیگر اورهال و ارتقاء هواپیمای سوخو ۲۲ برای نیروی هوایی سپاه نشان دهنده یک برنامه بزرگ و مدون برای افزایش توان رزم هوایی کشور است که به احتمال فراوان در آینده بیشتر از آن خواهیم شنید.

تجربه های مهم نیروهای مسلح مشهور جهان همچون ارتش آمریکا (در پروژه هواپیماهای آ ۱۰)، برزیل (در پروژه اف ۵ ام)، روسیه (در پروژه تی یو ۹۵) و سایر کشورهایی که با کمک صنایع نظامی مهم جهان (همچون نمونه های ارتقاء یافته میراژ برای ارتش مراکش) نشان می دهد اگر جنگنده های قدیمی، به خوبی و با ساختار مناسب، به روزرسانی شوند، می توانند تا سالهای سال، با قدرت به فعالیت خود ادامه دهند و این همان هدفی است که با شعار "عمردهی انقلابی" در نیروهای مسلح کشورمان جریان دارد.