به گزارش مشرق، ماه رمضان ماه نزول قرآن و تنها ماهی است که در قرآن از آن یاد شده و پیامبر (ص) در وصف این ماه می‌گوید: همه کتب آسمانی در ماه رمضان نازل شده است. پیامبر در خطبه چمعه آخر ماه ماه شعبان امت اسلام را به رسیدن ماه رمضان بشارت داد و این گفتار پیامبر (ص) هم گواهی بر برتری این ماه بر دیگر ماه‌ها است.
بیشتر بخوانید:
آداب و رسوم مسلمانان هند در ماه رمضان
به این آیه توجه کنید:
شَهْرُ رَمَضَانَ اَلَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْءَانُ هُدیً لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَتٍ مِنَ الْهُدَی وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمْ الْشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ کَانَ مَرِیْضاً أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللَّهَ عَلَی مَا هَدَیکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (بقره ۱۸۵)
ترجمه
(روزه در) ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است. (و قرآن کتابی است که) هدایت‌گر مردم همراه با دلائل روشنِ هدایت و وسیله تشخیص حقّ از باطل است، پس هر کس از شما که این ماه را دریابد، باید روزه بگیرد و آن‌کس که بیمار یا در سفر باشد، روزهای دیگری را به همان تعداد روزه بگیرد. خداوند برای شما آسانی میخواهد و برای شما دشواری نمیخواهد (این قضای روزه) برای آن است که شماره مقرّر روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، به بزرگی یاد کنید، باشد که شکرگزار شوید.
«رمضان» از ماده «رَمض» به معنای سوزاندن است. البتّه سوزاندنی که دود و خاکستر به همراه نداشته باشد. وجه تسمیه این ماه از آن روست که در ماه رمضان، گناهان انسان سوزانده می‌شود.
ماه رمضان، ماه نزول قرآن است و تنها ماهی است که نامش در قرآن آمده و شب قدر نیز در این ماه است. در تفسیر برهان از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل شده است که فرمودند: تمام کتاب‌های آسمانی، در ماه رمضان نازل شده‌اند. ماه رمضان، بهترین ماه خدا است. آن حضرت در جمعه آخر ماه شعبان، خطبه مفصلی در عظمت ماه رمضان ایراد کرده‌اند که در بعضی از تفاسیر و کتب‌روایی آمده است. (بحار، ج ۹۶، ص ۳۵۶) همچنین در صحیفه سجادیه، امام سجاد علیه‌السلام در وداع ماه رمضان مناجات جان‌سوزی دارند.
اسلام دین آسان و بنای آن بر سهولت و عدم سختگیری است. هرکس مریض یا مسافر بود روزه نگیرد و قضای آن را انجام دهد. اگر وضو گرفتن مشکل است، تیمّم را جایگزین می‌کند. اگر ایستادن در نماز مشکل است، اجازه نشسته نماز خواندن را میدهد. که این قانون به نام «قاعده لاحرج» در فقه مشهور است.
روزه سرچشمه تقوا
در تفسیر نمونه درباره این آیه آمده است؛ به دنبال چند حکم مهم اسلامی که در آیات پیشین گذشت در آیات مورد بحث به بیان یکی دیگر از این احکام که از مهمترین عبادات محسوب می‌پردازد و آن روزه است و با همان لحن تأکیدآمیز گذشته می‌گوید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما نوشته شده است آنگونه که بر امت‌هایی که قبل از شما بودند نوشته شده بود» و بلافاصله فلسفه این عبادت انسان‌ساز و تربیت آفرین را در یک جمله کوتاه اما بسیار پرمحتوا چنین بیان می‌کند: «شاید پرهیزکار شوید».
آری روزه چنانکه شرح آن خواهد آمد عامل مؤثری است برای پرورش روح تقوا و پرهیزگاری در تمام زمینه‌ها و همه ابعاد. از آنجا که انجام این عبادت با محرومیت از لذائذ مادی و مشکلاتی مخصوصاً در فصل تابستان همراه است تعبیرات مختلفی در آیه فوق به کار رفته که روح انسان را برای پذیرش این حکم آماده سازد. نخست با خطاب یا ایها الذین آمنوا: ای مؤمنان! سپس بیان این حقیقت که روزه اختصاص به شما ندارد، بلکه در امت‌های پیشین نیز بوده است و سرانجام بیان فلسفه آن و اینکه اثرات پربار این فریضه الهی صددرصد عائد خود شما می‌شود، آن را یک موضوع دوست‌داشتنی و گوارا می‌سازد.
در حدیثی از امام صادق نقل شد که فرمود: «لذة ما فی النداء ازال تعب العبادة و العناء!» لذت خطاب «یاایهاالذین آمنوا» آنچنان است که سختی و مشقت این عبادت را از بین برده است!
رمضان ماه مهمانی خدا / ویژگی‌ها
در رمضان، مؤمنان با کارت «یا ایّها الّذین آمنوا کُتب علیکم الصّیام» به میهمانی خداوند دعوت شده‌اند، و این میهمانی ویژگیهایی دارد:
۱- میزبان، خداوند است و میهمانان را شخصاً دعوت کرده است.
۲- وسیله پذیرایی، شب قدر، نزول قرآن، فرود آمدن فرشتگان، استجابت دعا، لطافت روح، و دوری از دوزخ است.
۳- زمان پذیرایی، ماه رمضان است که به گفته روایات، اوّل آن رحمت، وسط آن مغفرت و آخر آن پاداش است.
۴- چگونگی پذیرایی، شب قدر به گونه‌ای است که در آن نیاز یک سال میهمانان تأمین می‌شود و زمین با نزول فرشتگان در شب قدر مزیّن میگردد.
۵ - غذای این ماه، غذای روح است که برای رشد معنوی لازم است، نه غذای جسم. لطف غذای این مهمانی، آیات قرآن است که تلاوت یک آیه آن در ماه رمضان همچون تلاوت تمام قرآن در ماه‌های دیگر است.
این میهمانی هیچ سنخیّتی با میهمانی‌های دنیوی ندارد. خداوندِ عالِم و غنی و خالق و باقی و عزیز و جلیل، میزبان انسان‌های جاهل و فقیر و فانی و مخلوق و ذلیل می‌شود و می‌گوید: من دعایتان را مستجاب میکنم و برای هر نفسی که در ماه رمضان میکشید، پاداش تسبیحی عطا میکنم. (خطبه پیامبر صلی الله علیه وآله در جمعه آخر ماه شعبان)
روایاتی از امام صادق (ع) در ذیل آیه «کتب علیکم الصیام»
در تفسیر عیاشی از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده که در تفسیر آیه: «یاایهاالذّین آمنوا کتب علیکم الصیام» فرموده: این مخصوص است و از جمیل روایت آورده که گفت: از امام صادق (علیه السلام) از معنای آیه: «یا ایهاالذّین آمنوا کتب علیکم الصّیام» و «یاایهاالذّین آمنوا کتب علیکم القتال» پرسیدم، فرمود: همه این خطاب‌ها شامل حال گمراهان و منافقین و خلاصه تمامی افرادی که به ظاهر شهادت به توحید و نبوت و معاد داده‌اند می‌شود.
و در فقیه از حفص روایت کرده که گفت از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم می‌فرمود: روزه ماه رمضان قبل از امت اسلام بر هیچ امتی واجب نبود، عرضه داشتم: پس اینکه خدای عزوجل می‌فرماید: «یا ایهاالذّین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذّین من قبلکم» چیست؟ فرمود: بله ماه رمضان قبل از امت اسلام روزه‌اش واجب بوده، اما نه بر امت‌ها بلکه تنها بر انبیای آنان، خداوند امت اسلام را بر سایر امم برتری داده، چیزی را که بر رسول خود واجب کرده بود بر امتش هم واجب فرمود.
علامه طباطبایی در المیزان درباره این روایت امام صادق (ع) می‌فرماید: این روایت به خاطر اینکه اسماعیل بن محمد در سند آن هست ضعیف است، و این معنا در روایتی دیگر از عالم (علیه‌السلام) آمده که آن‌هم مرسل است، یعنی اصلاً سندش ذکر نشده، و به نظر می‌رسد هر دو روایت یکی باشد، و به هر حال از اخبار آحاد است و ظاهر آیه هم مساعد با این نیست که مراد از جمله «کما کتب علی‌الذّین من» مقام، مقام زمینه چینی و تشویق و ترغیب بوده، تصریح به اسم آن انبیا از کنایه بهتر و مؤثرتر بود و خدا دانا است.
آداب مهمانی
در وسائل الشیعه (وسائل، ج ۷، ص ۱۱۹) برای اخلاق روزهدار در ضمن روایت مفصلی میخوانیم: روزهدار، از دروغ، گناه، مجادله، حسادت، غیبت، مخالفت با حقّ، فحش و سرزنش و خشم، طعنه و ظلم و مردم آزاری، غفلت، معاشرت با فاسدان، سخنچینی و حرامخواری، دوری کند و نسبت به نماز، صبر و صداقت و یاد قیامت توجّه خاصّ داشته باشد.
شرط حضور در این مهمانی، فقط تحمّل گرسنگی نیست. در حدیث آمده است: آن کس که از اطاعت رهبران آسمانی، سرباز زند ویا در مسائل خانوادگی و شخصی با همسر خود بدرفتار و نامهربان باشد و یا از تأمین خواسته‌های مشروع او خودداری کند و یا والدین از او ناراضی باشند، روزه او قبول نیست و شرایط این ضیافت را به جای نیاورده است.
روزه گرچه فوائد و منافع طبّی از قبیل دفع و برطرف شدن مواد زاید بدن در اثر گرسنگی را دارد، امّا سحرخیزی و لطافت روح و استجابت دعا در ماه رمضان چیز دیگری است و محروم واقعی کسی است که از این همه خیر و برکت محروم باشد.
پیام‌ها
ارزش رمضان، به نزول قرآن است. ارزش انسان‌ها نیز می‌تواند به مقداری باشد که قرآن در آنها نفوذ کرده باشد. «الّذی اُنزل فیه القرآن»
هدایت، دارای مراحلی است: یک مرحله عمومی است؛ «هدی للناس» و یک مرحله خاصّ است. «وبیّنات من الهدی»
وجوب روزه، بعد از یقین به حلول ماه رمضان است. «فمن شهد منکم فلیصمه»
قضای روزه بر مریض و مسافر واجب است. «فعدة من ایام اُخر»
روزه قضا، مشروط به زمان خاصّی نیست. «ایّام اُخر»
احکام خداوند براساس آسانی و مطابق طاقت انسان است. «یرید بکم الیسر»
عسر و حرج، واجبات را از دوش انسان برمیدارد. «لایرید بکم العسر»
روزه قضا باید به تعداد روزهایی باشد که عذر داشته است. «لتکملوا العدة»
هدایت و توفیق انجام عبادات، از طرف خداست. تکبیر، نشان بزرگداشت خدا و عدم توجّه به خود و دیگران است. «لتکبّروا اللَّه علی ما هداکم»
روزه، زمینهساز هدایت انسان و سپاسگزاری اوست. «لتکبّروا اللَّه علی ما هداکم و لعلّکم تشکرون»
منابع: تفاسیر نور، المیزان و نمونه