به گزارش مشرق، حتی پیش از روز هجدهم اردیبهشت، سال‌گرد خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، فضای رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی حاکی از آن بود که تصمیم تهران بر این است که اولین واکنش خود به عهدشکنی‌های مستمر ایالات متحده در یک‌سال اخیر را در این روز نشان بدهد. این انتظار برآورده شد و صبح روز چهارشنبه، شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، در بیانیه‌ای از توقف اجرای دو فقره از تعهدات تهران ذیل برجام، در چارچوب همین توافق و بر مبنای بندهای ۲۶ و ۳۶ آن خبر داد.
بیشتر بخوانید:
برجام دارای منافع اقتصادی است، ناشکری نکنید!
بر اساس تصمیم گرفته شده، ایران دیگر به سقف‌های مندرج در توافق هسته‌ای برای ذخایر اورانیوم کم‌غنی‌شده خود و آب سنگین متعهد نخواهد بود. این دو موضوع، همان مواردی است که واشنگتن معافیت‌های مربوط به آنها را لغو کرده بود. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه که به روسیه سفر کرده در توئیتر نوشت: «بعد از یک سال صبر، ایران اقداماتی را که آمریکا اجرای آنها را غیرممکن کرده بود، متوقف کرد.»
ظریف اما دغدغه دیگری نیز در این جمله از توئیت خود نشان داد: «اقدامات ما در چارچوب برجام است. اتحادیه اروپا و گروه ۳+۲ (فرانسه، آلمان، انگلیس، روسیه و چین) برای تغییر این وضعیت، فرصت رو به اتمامی دارند.» ظریف تلاش داشت تاکید کند که تهران اقدامات خود را در چارچوب برجام پی گرفته و در جمع خبرنگاران گفت: «اقدام ایران، خارج از برجام و به معنای خروج از برجام نیست. بلکه اقدام ما بر خلاف اقدام آمریکا که نقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ است، در چارچوب برجام است.»
به‌نظر می‌رسد این تلاش ظریف برای بیان اینکه تصمیمات تهران در چارچوب برجام است، تا حدودی با موفقیت همراه بوده است. دست‌کم واکنش‌های بین‌المللی نشان داد که در حال حاضر، کشورهای مختلف از این اقدام ایران نوعی حس نگرانی دارند اما آن را به‌منزله خروج از توافق هسته‌ای تلقی نمی‌کنند.
صریح‌ترین قول را در این بین، وزیر امور خارجه اسپانیا دارد: «خوشبختانه تصمیم امروز ایران تا آنجایی که اطلاع دارم به معنی خروج از برجام نیست و در چارچوب این توافق اتخاذ شده است. هر چند که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این خصوص مسئول ارزیابی و تشخیص چارچوب‌های اجرای توافق برجام است.»
روس‌ها از دیگرسو، ایالات متحده را مسئول اصلی واکنش ایران دانستند. «کنستانتین کساچف»، رئیس کمیته امور بین‌الملل شورای فدراسیون روسیه گفت: «این تصمیم ایران به معنای رد توافق هسته‌ای نیست بلکه بیشتر "نوعی کنش و واکنش دیپلماتیک" است.»
کرملین نیز ابراز داشت تصمیم ایران برای لغو برخی تعهداتش ذیل برجام گفت که این تصمیم در نتیجه اقدامات بی‌ملاحظه آمریکا بوده است. سخنگوی کاخ ریاست‌جمهوری روسیه تاکید کرد که هنوز برای حرف زدن درباره تحریم‌های ایران بسیار زود است.
پیچیده‌ترین موضع‌گیری در این میان مربوط به فرانسوی‌ها بود. فرانسوی‌ها که پس از برجام هم در صنعت خودروی ایران و هم در پارس جنوبی به منافع سرشار مالی دست یافته بودند، جزو اولین واکنش‌دهندگان به پاسخ ایران به اقدامات ضد ایرانی واشنگتن بودند. از یک‌سو، وزارت امور خارجه فرانسه تهدید کرد که گزینه تحریم مجدد ایران روی میز اتحادیه اروپا قرار خواهد گرفت و از دیگر سو، وزیر دفاع این کشور هشدار داد که خروج ایران از برجام بدترین اتفاق ممکن است! برهم‌زنندگان ژنو ۲ به هر حال، سخن صریحی در این خصوص که ایران با اقدام اخیر توافق هسته‌ای را ترک گفته، به میان نیاوردند و از دیگر سو، جمله «خروج ایران از برجام بدترین اتفاق ممکن است» خود بیان‌گر آن است که پاریس تهران را خارج از برجام نمی‌بیند.
از واکنش‌های فوق دیپلماتیک و نه‌چندان قابل بحث چین و آلمان که بگذریم، واکنش انگلستان هم نشان از آن داشت که لندن از اقدام اخیر تهران، تلقی خروج از برجام نکرده است. جرمی هانت، وزیر خارجه انگلیس اقدام ایران در کاهش برخی از تعهداتش ذیل «برجام» را اقدامی «نامبارک» توصیف کرد اما گفت تا زمانی که ایران به تعهداتش ذیل برجام پایبند بماند، لندن هم پایبند خواهد بود. این بدان معناست که لندن همچنان برجام را زنده می‌بیند، چون اگر تصور می‌کرد تهران برجام را ترک گفته، استفاده از جمله شرطی معنایی نداشت. «مارک فیلد»، معاون وزیر خارجه انگلیس هم از ایران خواست «هیچ اقدام بیشتری که منجر به تشدید تنش‌ها شود، صورت ندهد و به تعهدات خود پایبند بماند.» با این وجود، معاون وزیر خارجه انگلیس از تمام کشورها از جمله روسیه و چین خواست تا سیاست لغو تحریم‌ها علیه ایران را دنبال کنند.
با این وصف، می‌توان نوع واکنش‌ها به اقدامات امروز ایران در چارچوب برجام را دارای مشخصات ذیل توصیف کرد:
الف – ۱+۴ و کشورهای غربی از این اقدامات ایران استقبال نکرده‌اند اما واکنش تندی هم در برابر آن نشان نداده‌اند؛
ب – واکنش‌ها به این اقدامات نوعاً محتاطانه بوده است؛
ج – هیچ دلیلی بر اینکه هیچ‌کدام از این کشورها اقدامات ایران را مساوی با خروج این کشور از برجام تلقی کرده باشند، وجود ندارد، بلکه دلایلی مبنی بر عدم چنین تلقی به‌چشم می‌خورد.
اکنون باید منتظر ۶۰ روز پیش رو ماند؟ آیا ۱+۴ دست به اقدامات عملی برای احقاق حقوق ایران خواهد زد یا ایران بار دیگر مجبور به کاهش التزام به تعهداتش خواهد بود؟