به گزارش مشرق، در اوایل دهه هشتاد پرونده هسته‌ای ایران در رسانه‌ها مطرح شد و کشورهای غربی و گروهک منافقین سروصدای زیادی در این باره به راه انداختند. از مرداد ۸۱ تا مهر ۸۲ مسئولیت پرونده هسته‌ای بر عهده مهندس آقازاده، رییس سازمان انرژی اتمی بود و از مهر ۸۲ تا مرداد ۸۴ حسن روحانی به‌عنوان دبیر شورایعالی امنیت ملی مسئولیت پرونده هسته‌ای را بر عهده داشت. طی این سه سال قطعنامه‌های زیادی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران به تصویب رسید و در زمان مسئولیت روحانی مذاکرات مفصلی با کشورهای اروپایی انجام شد که نتیجه مذاکرات، تعلیق چندماهه انرژی هسته‌ای در کشور بود.
بیشتر بخوانید:
نشنال اینترست: فشار به ایران و ترکیه به نفع روسیه است نه آمریکا
در اواخر دولت خاتمی و مسئولیت روحانی این تعلیق شکسته شد و چرخه غنی‌سازی دوباره از سر گرفته شد. آنچه در این سال‌ها اتفاق افتاد، شباهت زیادی به مذاکرات انجام شده درباره برجام و خارج شدن آمریکا از این توافق و اتفاقات یک سال اخیر دارد. شباهت‌هایی که در ادامه بیشتر با آن‌ها آشنا خواهیم شد.
روحانی خطاب به اروپایی‌ها: قرار بود با صداقت رفتار کنیم!
یکی از توافقاتی که در دهه هشتاد و در دولت هشتم انجام شد، توافقنامه تهران بود. در این توافق، تعلیق داوطلبانه‌ی غنی‌سازی پذیرفته شد، اما محدوده و معنای این غنی‌سازی در مذاکرات محل بحث زیادی بود. روحانی در کتاب «امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای» درباره خلف وعده غربی‌ها درباره غنی‌سازی می‌نویسد: «درباره تعلیق، قطعنامه می‌گوید هر فعالیتی که با مسئله غنی‌سازی مرتبط است، باید تعلیق شود؛ حتی اروپا فراتر از آن، به دنبال توقف بود و می‌گفت در صورت توقف، رابطه جدیدی با ایران شروع خواهد شد، ولی اگر نمی‌پذیرید، دست‌کم به تعلیق به همان صورتی که در قطعنامه آمده است، عمل کنید. من به آن‌ها گفتم این امر امکان‌پذیر نیست. آنچه در نهایت پذیرفته شد، تعلیق محدود و داوطلبانه در حد تعلیق گازدهی بود؛ بنابراین، در مذاکرات تهران تعلیق را در حد مجوزی که از سران نظام داشتیم و در چارچوب توافق با البرادعی قبول کردیم و لذا در بیانیه نوشته شد: «در چارچوب تفسیر آژانس.»
اما قرائت از غنی‌سازی و تعلیق هیچ‌گاه از سوی غربی‌ها پذیرفته نشد و آن‌ها با فشار بر آژانس انرژی اتمی، قرائت خود را از غنی‌سازی تصویب کردند. روحانی در صفحه ۲۲۳ و ۲۲۴ کتاب صراحتاً از دور زدن ایران توسط البرادعی و سه کشور اروپایی سخن می‌گوید و می‌نویسد: «به آن‌ها (وزرای سه کشور) گفتم ما در مذاکرات تهران با هم توافق کردیم که بر مبنای تعریفی که مدیرکل آژانس از تعلیق داشته است اقدام کنیم ولی شما بر خلاف تعهدتان به البرادعی نامه نوشته و به او فشار آورده و گفته‌اید که تعلیق را به صورت وسیع‌تری تعریف کند. البرادعی به من گفت که سه کشور برای من نامه فرستاده و گفته‌اند تعلیق، این چنین تفسیر شود. قرار ما این بود که با صداقت با هم رفتار کنیم!»
حجت‌الاسلام روحانی در بخش دیگری از کتاب خود به یکی دیگر از بدعهدی‌ها غربی پرداخته و می‌نویسد: «اروپا در مذاکرات تهران تعهد کرده بود تا زمانی که فعالیت نطنز آغاز نشده است، از ارجاع پرونده هسته‌ای به شورای امنیت جلوگیری کند ولی در بهمن ۱۳۸۴ در شرایطی پرونده هسته‌ای به شورای امنیت ارجاع شد که نطنز در تعلیق بود؛ بنابراین اروپا تعهد خود را نقض کرده بود.»
در برجام نیز اروپایی‌ها هیچ‌گاه به تعهدات خود عمل نکردند و این موضوع بارها از سوی مسئولان کشورمان مطرح شد. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، اذعان کرده: «اروپایی‌های حاضر در برجام کمتر از یک درصد تعهدات برجامی خود را انجام داده‌اند.» ظریف از رفتارهای دوگانه اروپا در قبال ایران نیز انتقاد کرده: «اروپایی‌ها در بیانیه‌هایی که درباره برجام صادر می‌کنند خود را به صورت کامل و ۱۰۰ درصدی متعهد به برجام می‌دانند اما در عمل، کمتر از یک درصد تعهداتشان در برجام را انجام می‌دهند .»[۱]
اتلاف وقت اروپایی با پرسش ۱۰۰ سؤال از روحانی
در مقطع زمانی اوایل سال ۸۴ و پس از توافقنامه‌هایی که در پاریس و بروکسل بین طرف ایرانی و اروپایی امضا شد، دولت‌های اروپایی جدیت زیادی برای اجرای تعهداتی که بر عهده داشتند، نشان ندادند و به دنبال تلف کردن وقت تا هنگام تکلیف انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۴ شدند. در همین زمان، روحانی به‌عنوان مسئول تیم مذاکراتی طرحی چهارمرحله‌ای تهیه کرده بود؛ این چهار مرحله عبارت بود از:
۱- راه‌اندازی UCF اصفهان، در برابر تصویب پروتکل الحاقی در هیئت دولت؛
۲- مونتاژ و نصب ۳۰۰۰ سانتریفیوژ در نطنز، در برابر تقدیم لایحه پروتکل الحاقی به مجلس؛
۳- راه‌اندازی پایلوت نطنز، در برابر استقرار بازرسان در تأسیسات هسته‌ای ایران؛
۴- غنی‌سازی صنعتی نطنز، در برابر تصویب پروتکل الحاقی در مجلس (امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای، ص ۴۴۲)
اما این طرح با عکس‌العمل جالب مسئولان اروپایی روبرو شد؛ اروپایی‌ها در جواب این طرح، اقدام به طراحی ۱۰۰ سؤال در این باره کردند و با این اقدام به دنبال اتلاف وقت بودند. روحانی در صفحه ۴۸۵ خاطرات هسته‌ای خود می‌نویسد: «نکته مهم این است که چرا در تاریخ ۰۶/۰۲/۱۳۸۴ مقام معظم رهبری به این نتیجه رسیده بودند که باید اصفهان راه‌اندازی شود؟ به نظر می‌رسد پس از طرح ۱۰۰ سؤال از طرف اروپایی‌ها در مورد طرح چهارمرحله‌ای در جلسه کارگروه هسته‌ای ۳۰/۱/۱۳۸۴، اکثر مسئولان نسبت به دستیابی به توافق سریع با اروپا مأیوس شده بودند و می‌گفتند به‌کارگیری این‌گونه شیوه‌ها برای اتلاف وقت است، چون طرح این ۱۰۰ سؤال نسبت به طرح چهارمرحله‌ای چندان موجه به نظر نمی‌رسید.»
آقای روحانی در صفحات ۵۹۶، ۵۹۷ و ۵۹۸ کتاب امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای ضمن اشاره به توافق پاریس، در نهایت به شکست این مذاکرات اشاره کرده و تاکید می‌کند بعد از نزدیک به دو سال مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی، آن‌ها قصد به نتیجه رسیدن و حل کردن پرونده هسته‌ای ایران را نداشتند و با ارائه یک بسته پیشنهادی تحقیرآمیز به ایران، باعث شدند تا ایران نیز در نامه‌ای متقابلاً پاسخ تندی به آن‌ها بدهد.
آقای روحانی پس از تشریح جزییات پیشنهادات تحقیرآمیز اروپایی‌ها به ایران، می‌نویسد: «در مجموع پیشنهاد مذکور در زمینه تقاضاها از ایران بسیار طولانی اما در مورد پیشنهادهای ارائه شده به ایران به طور مضحکی کوتاه و نارسا می‌باشد. فقدان هر گونه تلاش برای ایجاد ظاهری متوازن، این پیشنهاد را به دستور استعماری کاپیتولاسیون شبیه می‌سازد. پیشنهاد یاد شده توهینی به تمام ملت ایران است که سه کشور اروپایی باید به خاطر آن از ملت ایران پوزش بطلبند.»
پس از خروج آمریکا از برجام در سال گذشته و شروع مذاکره دولت با اروپایی‌ها نیز به راحتی می‌شد نشانه‌های تطویل و تلف کردن وقت توسط اروپایی‌ها را مشاهده کرد. ابتدا دولت ایران «تنها چند هفته» به اروپایی‌ها وقت داد تا ایران را متقاعد کنند که می‌توانند با وجود خروج آمریکا از برجام، تعهدات خود در این توافق را انجام دهند. این بازه زمانی «چند هفته» در ادامه به ۳ ماه، پس از آن به ۶ ماه، بعد از آن به پایان سال میلادی و در نهایت تا اواسط بهمن‌ماه سال گذشته خورشیدی به درازا کشید.
ظریف ۱۴ آذرماه سال ۹۷ پس از جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران گفت: هفته گذشته که من ژنو بودم و دوستان در بروکسل حضور داشتند از اروپایی‌ها شنیدیم که توافق‌های نهایی انجام شده و در آینده نزدیک شاهد ثبت «اس‌پی‌وی» (SPV) خواهیم بود. وی با بیان اینکه آمریکایی‌ها به محض اطلاع پیدا کردن از طرح و تحولی تلاش می‌کنند مانع این اقدام شوند، اظهار داشت: اروپایی‌ها می‌خواهند این مرحله را در حالت محرمانه دنبال کنند تا به نتیجه برسند. بنابراین این حرکت‌ها را آن‌ها ادامه می‌دهند و خودشان زمانی که آن را ثبت کردند، اعلام خواهند کرد.
این قبیل مواضع ظریف حاکی از این بود که او در مجموع نسبت به اروپا و وفاداری آن‌ها به برجام بسیار خوشبین است. در نهایت اروپایی‌ها پس از ۹ ماه معطل نگه داشتن دولت ایران، بسته پیشنهادی خود موسوم به INSTEX را رونمایی کردند. تمام آنچه اروپا پس از ۹ ماه به دولت حسن روحانی پیشنهاد کرد در همین معادله خلاصه شد: «نفت در برابر غذا و دارو»! این پیشنهاد توهین‌آمیز در حالی به ایران داده شد که اروپایی‌ها اعلام کردند تحریم‌های آمریکا را اجرا خواهند کرد و در همین راستا نفت ایران را نیز خریداری نمی‌کنند .[۲]
تمامی تعهدات را انجام دادیم
هم در دهه هشتاد و در دهه نود، تمامی تعهدات از سوی ایران به صورت تمام و کمال و حتی در برخی از موارد بیش از تعهدات ما انجام شد.
آقای روحانی در مرداد ماه ۱۳۸۴ و در روزهای پایانی مأموریت خود در سمت دبیری شورای عالی امنیت ملی طی نامه‌ای خطاب به محمد البرادعی دبیر کل سابق سازمان انرژی اتمی گزارشی از روند فراز و فرود پرونده هسته‌ای ایران ارائه کرده است که خلاصه آن نشان می‌دهد در حالی که جمهوری اسلامی ایران تمامی تعهداتش را در این مدت اجرا کرده بود و بسیاری از تاسیسات هسته‌ای خود را به حالت تعطیلی و تعلیق در آورده بود، سه کشور اروپایی حتی یکی از تعهداتشان را نیز اجرایی نکردند.
آقای روحانی در کتاب «امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای» صفحات ۵۸۰ تا ۵۸۸ می‌نویسد: «متأسفانه، در مقابل اگر نگوییم هیچ، ایران مابه‌ازای بسیار اندکی دریافت کرد و بارها اقدامات اعتمادساز خود را افزایش داد و تنها در عوض آن، با قول‌های انجام نشده و درخواست‌های بیشتر روبه رو شد. قول‌های اکتبر ۲۰۰۳ [مهر ۱۳۸۲] سه کشور اروپایی درباره‌ی همکاری هسته‌ای، امنیت منطقه‌ای و منع گسترش، هنوز حتی بررسی هم نشده‌اند.
سه کشور اروپایی / اتحادیه‌ی اروپا هنوز به تعهد خود در موافقتنامه‌ی نوامبر ۲۰۰۴ [آذر ۱۳۸۳] پاریس مبنی بر شناسایی «اجرای بدون تبعیض حقوق ایران براساس معاهده‌ی منع گسترش مطابق با تعداتش براساس این معاهده» عمل نکرده‌اند .[۳]
در برجام نیز ایران به تمامی تعهداتش عمل کرد. بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران در ابتدایی اجرایی شدن برجام گفته بود: «ما تقریباً تمام کارهایی را که بر اساس برجام بر عهده‌مان بود (منهای بحث اراک) تکمیل کرده‌ایم و چیزی باقی نمانده است .»[۴]
کمالوندی بعدها درباره وضعیت سایت آب سنگین اراک می‌گوید: بخش کوچکی از راکتور آب سنگین اراک (خنداب) است که باید بی‌اثر می‌شد و با روش سیمان هم استفاده شده در واقع حفره‌های کوچکی بودند اما جایگاه مخزن و راکتور همه دست نخورده باقی مانده است و یک مخزن در وسط هم است که علی‌القاعده اگر خواسته باشیم تولید کنیم و همان راکتور را بسازیم تکنولوژی آن را در اختیار داریم و می‌توانیم دوباره این کار را انجام دهیم .[۵]
واکنش غربی‌ها؛ رد هرگونه ضرب‌الاجل
در سال ۸۴ و پس از رفع تعلیق داوطلبانه هسته‌ای توسط ایران، کشورهای اروپایی واکنش تندی نسبت به این مسئله نشان دادند. روزنامه خراسان، ۱۲ مرداد ۸۴ می‌نویسد: سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه امروز طی نامه‌ای تهدیدآمیز به ایران گفتند: از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای موجب پایان مذاکرات هسته‌ای خواهد شد.
تروئیکای اتحادیه اروپا و خاویر سولانا، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با ارسال نامه‌ای تهدیدآمیز به دکتر حسن روحانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران اعلام کردند: اگر ایران فعالیت‌های هسته‌ای را که فعلاً در حال تعلیق قرار دارد از سر بگیرد، مذاکرات ما پایان خواهد یافت و ما چاره‌ای جز برخورد نخواهیم داشت.
هفته گذشته و پس از کاهش تعهدات ایران در برجام نیز اروپایی‌ها نسبت به این مسئله واکنش نشان داده و با صدور بیانیه‌ای هرگونه «اولتیماتوم» از سوی جمهوری اسلامی ایران درباره برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را رد کرد.
اتحادیه اروپا در واکنش به مهلتی ۶۰ روزه ایران برای اجرای تعهدات بانکی و نفتی اروپا و همچنین توقف برخی اقدامات ذیل برجام، اعلام کرد که هیچ ضرب‌الاجلی را از سوی تهران نمی‌پذیرد.
در بیانیه مشترک «فدریکا موگرینی» نماینده ویژه اتحادیه اروپا و وزرای خارجه سه کشور فرانسه، آلمان و بریتانیا که در خروجی وبگاه این سازمان قرار گرفته، آمده است: «ما با نگرانی شدید، بیانیه ایران درباره تعهداتش ذیل برجام را ملاحظه می‌کنیم. ما تماماً به حفظ و اجرای کامل برجام پایبند هستیم، (توافقی) که دستاوردی مهم در
ساختار عدم اشاعه هسته‌ای جهانی و به نفع امنیت تمام ما است .»[۶]
پی‌نوشت:
[1]- http://vatanemrooz.ir/Newspaper/MobileBlock?NewspaperBlockID=209073
[2]- http://vatanemrooz.ir/Newspaper/MobileBlock?NewspaperBlockID=209073
[3]-http://fna.ir/bmk6qo
[4]-http://iusnews.ir/fa/print/190007/
[5]-https://www.isna.ir/news/97012006031/
[6]- http://fna.ir/d9lpyl