سرویس سیاست مشرق - آقای روحانی - ۴ خرداد ۹۸- در دیدار با جمعی از اصحاب رسانه گفت: «افتخار می‌کنیم در برجام اجازه ندادیم دنیا ما را محکوم کند و امروز تمام کشورهای دنیا آمریکا را متهم می‌کنند. اگر این دولت نبود، برجام توسط دولت ایران شکسته می‌شد و این کار مهم دولت دوازدهم بود که از جان و آبروی خود مایه گذاشت و اجازه نداد برجام بشکند. در این صورت مردم و سایر کشورهای جهان مقصر اصلی را مسئولین ما می‌دانستند و لذا اینکه آغازگر خروج برجام آمریکا بود، فخر دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران است».
این اظهارنظر رئیس‌جمهور، یک سؤال مهم را در ذهن ایجاد می‌کند و آن اینکه، آیا این مسئله که آمریکا آغازگر خروج از برجام بود، واقعاً فخر دیپلماسی ایران است؟!
وقتی دولت آقای روحانی در سال ۹۴ در بازه‌ای حدود ۲ ماه تمامی تعهدات خود را پیشاپیش و یکطرفه انجام داد، منتقدان هشدار دادند که این روند نامتوازن موجب می‌شود که پس از اجرای کامل تعهدات ایران، طرف مقابل و به‌خصوص آمریکا به‌راحتی دبّه کرده و از اجرای تعهدات خودسر باز بزند. برخی دولتمردان در آن مقطع، بدون هیچ پاسخ کارشناسی، منتقدان را به جهنم حواله داده و تأکید کردند که ما به زبان دیپلماسی مسلط هستیم و می‌دانیم چگونه به نتیجه برد-برد برسیم!
اما برجام در اولین روز اجرا- دی ۹۴- در دولت اوباما و با وضع تحریم‌های جدید ضد ایرانی به‌صورت فاحش نقض شد. سریال نقض فاحش برجام در ماه‌های بعد- هم در دولت اوباما و هم دولت ترامپ- ادامه یافت.
** خروج از برجام، یک تیر و دو نشان
در این میان مهم‌ترین مسئله برای آمریکایی‌ها-هم دموکرات‌ها و هم جمهوری خواهان- محاسبه آنان درباره نوع واکنش ایران بود. ازنظر طرف آمریکایی اگر ایران از برجام خارج نشود و همچنان به تعهدات خود ادامه دهد و تغییری از طرف تهران در این معادله رخ ندهد، خارج شدن رسمی آمریکا از برجام، بهترین گزینه است. در حقیقت آمریکا در این وضعیت، با یک تیر، دو نشان زده است یعنی از یکسو آمریکا درعین‌حال که-با خروج از برجام- دیگر هیچ تعهدی نسبت به برجام ندارد، با خیال آسوده نظاره‌گر اجرای تعهدات یکطرفه برجامی از سوی ایران است.
طرف آمریکایی در پی آن بود تا اطمینان پیدا کند که ایران به هیچ عنوان از برجام خارج نمی‌شود. روحانی در اولین روزهای اردیبهشت ۹۷ و چند روز پیش از خروج آمریکا از برجام، در سفر به خراسان رضوی در اظهارنظری عجیب گفت: «اگر اهداف ما از برجام بدون آمریکا محقق شود، چه بهتر، در غیراین‌صورت تصمیم خود را خواهیم گرفت»! بیان این موضع تأمل برانگیز از سوی رئیس‌جمهور کشور که از سوی برخی دیگر از مقامات دولت و فعالین اصلاح طلب نیز پیش از آن بیان شده بود، پیامی شبیه «خزانه خالی است» را به طرف غربی ارسال کرد.
این موضع تأمل برانگیز به آمریکایی‌ها این پیغام را داد که شما مختارید تا هر اقدامی را که می‌پسندید در قبال برجام انجام دهید و از بابت واکنش ایران نگران نباشید، دولت ایران از محدودیت‌های برجامی فراتر نرفته و به هیچ عنوان از برجام خارج نمی‌شود!
** تضمین به موگرینی!
اظهارنظر عجیب رئیس‌جمهور، خیال آمریکایی‌ها را برای خروج بدون هزینه از برجام راحت کرد. اما ماجرا به همین جا ختم نشد .۲۲ اردیبهشت ۹۷- چهار روز پس از خروج آمریکا از برجام- پایگاه تحلیلی «پولیتیکو» به نقل از «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نوشت: «از "حسن روحانی" رئیس‌جمهور ایران تضمین گرفتم که این کشور علیرغم تصمیم "دونالد ترامپ" رئیس‌جمهور آمریکا برای خروج از برجام و وضع مجدد تحریم‌ها علیه ایران، همچنان در توافق می‌ماند»!
نکته قابل توجه اینجاست که این اظهارنظر موگرینی از سوی مسئولان ارشد دولتی تأیید شد.
«عباس عراقچی» - ۷ خرداد ۹۷- در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما گفت: «وقتی خروج آمریکا از برجام قطعی شد و مشخص شد ترامپ قصد دارد از برجام خارج شود اروپایی‌ها از ما خواستند به آنها فرصتی بدهیم که تلاششان را بکنند بلکه بتوانند خواسته‌های ایران را تأمین کنند. این پیام در سطوح عالی منتقل شد و رئیس‌جمهوری محترم تصمیم گرفتند این فرصت را در حد چند هفته در اختیار اروپا قرار بدهند و به همین خاطر است که ما الان مشغول مذاکره هستیم».
با تأیید اظهارات موگرینی توسط عراقچی بیش از پیش ثابت شد که علت اصلی خروج آمریکا از برجام، تضمین روحانی به ماندن ایران در توافق و اطمینان واشنگتن از بی‌هزینه بودن اقدامش بوده است.
از سوی دیگر ۲۵ اردیبهشت ۹۷ – یک هفته پس از خروج آمریکا از برجام- رسانه‌های منطقه‌ای محتوای مذاکرات دولت آمریکا با اروپا را فاش کردند که نشان می‌دهد آمریکا قبل از خروج از برجام از اروپا برای ادامه فشار به ایران تضمین گرفته است. در مجموع آمریکا به جهت اطمینان از خارج نشدن ایران از برجام و اخذ تضمین از اروپا برای فشار به ایران، با خیالی آسوده از این توافق خارج شد.
آمریکا از برجام خارج شد و «جان کری» وزیر خارجه دولت اوباما - شهریور ۹۷- در مصاحبه با شبکه «سی.بی.اس» فلسفه این خروج را اینگونه توضیح داد: «واقعیت این است که این توافق (برجام) دارد کار می‌کند و بدون ایالات متحده هم دارد کارش را می‌کند». این ذوق‌زدگی مقام آمریکایی به این دلیل است که آمریکا بدون هیچ هزینه‌ای از برجام خارج شد و در مقابل ایران همچنان تمامی تعهدات خود را یکطرفه انجام می‌دهد. این ذوق‌زدگی همچنین ناشی از این است که اروپا به نیابت از آمریکا، فشار به ایران در موضوع موشکی و منطقه‌ای و ارائه وعده‌های سرِخرمن برجامی و وقت کشی برای شرطی‌سازی مردم ایران و گره زدن معیشت به برجام‌های بعدی را نیز به صورت جدی دنبال می‌کند.
** دموکرات و جمهوری خواه؛ سر و ته یک کرباس
نکته قابل تأمل اینجاست که اصل «خروج از برجام» یک برنامه تعریف شده در سیستم حاکمه آمریکا بود. یعنی چه دولت دموکرات بر سر کار بود و چه دولت جمهوری خواه، آمریکا با توجه به رویکرد انفعالی دولت روحانی، از برجام خارج می‌شد. «جان کری» - شهریور ۹۷- با اشاره به این مسئله که اگر ما-دموکرات ها- هم در کاخ سفید بودیم، به وقتش از برجام خارج می‌شدیم، تاکید کرد که ترامپ می‌توانست امتیاز بیشتری از ایران بگیرد و سپس از برجام خارج شود. کری گفت: «شما این توافق را نگه می‌دارید و به ایرانی‌ها می‌گویید ببینید، ما به شما گفته‌ایم که باید این چیزها [فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای] را متوقف کنید. من به شما دو سال یا یک سال یا هر زمان دیگری، وقت می‌دهم. ما حاضریم درباره این چیزها مذاکره کنیم. اما اگر شما مذاکره نکنید، اگر تا آن زمان این کار را نکنید، من از این توافق خارج می‌شوم».
دولتمردان در اظهارات جداگانه بارها اذعان کرده‌اند که دستاورد برجام برای ایران، تقریباً هیچ و نزدیک به صفر بوده است، اما با اینحال متاسفانه بزک این توافق خسارت بار از سوی مقامات دولت همچنان ادامه دارد.
اکنون کارشناسان و صاحبنظران اقتصادی در این مسئله متفق القول هستند که دولت روحانی در جنگ تمام عیار اقتصادی با دشمن، به هیچ عنوان آرایش جنگی به خود نگرفته است.
اکنون وظیفه اصلی دولت، اهتمام جدی به اقتصاد مقاومتی و تلاش شبانه روزی برای ایجاد رونق در تولید است، اما متاسفانه هیچ مصداقی از اقدامات دولت در این خصوص مشاهده نشده است.