به گزارش مشرق، در دنیا آثار بسیاری هستند که با ممیزی روبه‌رو شدند و این آثار گاهی از سوی حکومت‌ها و گاهی نیز از سوی گروه‌های مختلف مورد ممنوعیت قرار می‌گیرند. تصویری که کمتر در ایران به ما نشان داده شده و این‌طور وانمود می‌شود که فقط در کشور ما نظارت بر آثار مکتوب وجود دارد. البته ناگفته نماند که طیفی از جامعه روشنفکری سعی کردند نشان دهند که ممیزی و به قول آنها سانسور در حکومتی مانند شوروی نیز سابقه دارد و آن را سیاستی استالینیستی معرفی کردند. در صورتی که با مرور آثار مختلف می‌بینیم که در ایالات متحده نیز این قوانین به صورت سفت و سخت وجود دارد. این طبیعی است که حکومت‌ها در ارتباط با منافع و مصالح حکومت خود انتشار برخی آثار را محدود یا ممنوع کنند. به این بهانه مروری بر کتاب‌هایی کرده‌ایم که در کشورهای مختلف غربی ممنوع یا ممیزی شده‌اند. کتاب‌هایی که تعداد آنها بسیار است و تنها آثار مشهور را در این گزارش مورد اشاره قرار دادیم. در گزارشی که می‌خوانید از کتاب دوجلدی «کتاب‌های ممنوع» که نشر علمی و فرهنگی آن را منتشر کرده نیز برای تهیه فهرست آثار کمک گرفته شده است. کفرگویی، ترویج مسائل خلاف اخلاق، ترویج خشونت و … مصادیقی است که در غرب باعث ممنوع شدن کتاب‌ها شده است. این نشان می‌دهد که جوامع به اصطلاح آزاد هم برای مسائل اخلاقی و عقیدتی خود احساس نگرانی می‌کنند و نسبت به آثاری که آنها را تهدید می‌کنند واکنش نشان می‌دهند. نکته جالب در اعتراض‌ها این است که این آثار برای نوجوانان مخرب شناخته شدند و عامل بسیاری از محدودیت‌ها این مساله بوده و والدین دانش‌آموزان به بودن این کتب در مدارس معترض بوده‌اند.
قلعه حیوانات
«من جورج اورول هستم. باید بگویم که من هم از ممنوع شدن رمان‌هایم بی‌نصیب نبودم. رمان‌های «۱۹۸۴» و «قلعه حیوانات» از جمله رمان‌های من است که از سوی کلیسا و گروه‌های آموزشی در مدارس آمریکا با ممنوعیت روبه‌رو شد. حتی در دوران جنگ سرد، آمریکا از اجرای نمایش «قلعه حیوانات» روی صحنه جلوگیری به عمل آورد.» علاوه بر این کمیته رسیدگی به فعالیت‌های ضدآمریکایی به خاطر گرایش‌های سیاسی من به‌عنوان نویسنده کتاب ۱۹۸۴ و محتوای سیاسی خود کتاب، آن را ممنوع اعلام کرده بودند. علاوه بر این برخی صراحت در بیان مسائل جنسی را نیز عاملی برای ممنوع شدن این کتاب عنوان کرده‌اند.
دردسرهای هوگو و خانواده سلطنتی
مسؤولان فرانسوی به‌دلیل تصویری که این کتاب از خاندان سلطنتی و اشراف نشان داده بود خشمگین بودند. ویکتور هوگو با این کتاب در فهرست «کتاب‌های رومی» قرار گرفت، فهرستی که از سال ۱۵۵۹ وجود داشته و به مرور به روز می‌شده تا این‌که در قرن نوزدهم رمان مشهور ویکتور هوگو نیز در این فهرست قرار گرفت. فرانسوی‌ها که پیشگام آزادی بودند و پرچم‌دار مدرنیسم محسوب می‌شوند نیز از ممیزی کردن و ممنوع کردن آثار کم نداشتند. حتی این کتاب در ایالت فیلادلفیا نیز ممنوع شمرده شده بود و در کتابخانه مدرسه اجازه قرار گرفتن نداشت.
ناتور دشت
این اثر همواره مخالفت‌هایی را با خود داشته و برای نمونه می‌توان به توقیف آن توسط گمرک استرالیا اشاره کرد در حالی که این محموله هدیه سفیر آمریکا به این کشور بود. گمرک این کشور معتقد بود این داستان زبان رکیکی دارد و حوادث داستان الگوی رفتاری نامناسبی برای نوجوانان است. این رمان و قرار دادنش در کتابخانه‌های مدارس آمریکا همواره محل اعتراض بوده و تا همین چند سال پیش نیز خانواده‌ها به بودن این آثار معترض بودند و رفتارهای نادرست شخصیت اصلی کتاب را به‌عنوان یک الگوی نامناسب معرفی می‌کنند.
در جبهه غرب خبری نیست
این کتاب سال ۱۹۲۸ در آلمان منتشر شد و موج مخالفت‌ها را با خود همراه کرد تا این‌که در سال ۱۹۳۰ ممنوع اعلام شد و در شعله‌های آتش کتاب‌سوزی آلمان نازی در ۱۹۳۳ این رمان اریش ماریا رمارک سوخت. این کتاب سال ۱۹۲۹ در اتریش ممنوع اعلام شد. قرار گرفتن این کتاب در کتابخانه‌های ارتش چکسلواکی ممنوع اعلام شد. ترجمه این کتاب در ایتالیا نیز ممنوع خوانده شد. این کتاب سال ۱۹۲۹ در آمریکا هم منتشر شد ولی با تغییرات و حذفیاتی روبه‌رو بود. کتابی که علیه جنگ‌افروزی حرف می‌زند و آن را اثری ضدجنگ خواندند. ناشران آمریکایی نگاهشان برای تغییرات در این کتاب چنین بود: «برخی کلمات برای ویرایش آمریکایی ما زننده است.» این در حالی است که با وجود این‌که «در جبهه غرب خبری نیست» با ممیزی در آمریکا منتشر شده بود اما در بوستون توزیع آن ممنوع شد. حتی اداره گمرک ایالت شیکاگو ترجمه انگلیسی کتاب را که از مسائل غیراخلاقی پاک نشده بود توقیف و ضبط کرد. درباره محتوای این کتاب گفته شده که به دلیل مطالب بیش از حد خشونت‌آمیز و نشان دادن جنگ به‌عنوان واقعه‌ای وحشیانه و غیرانسانی مورد مخالفت و ممنوعیت قرار گرفته است. استفاده از «زبان پلشت» توجیهی است که در ایالت کالیفرنیا برای ممنوع خواندن این کتاب دستاویز قرار گرفت. این کتاب به‌عنوان یکی از کتاب‌هایی که بیشترین دفعات ممیزی را از سر گذرانده معرفی شده است. حتی با وجود این‌که فیلم ساخته شده براساس آن در اسکار مورد تقدیر قرار گرفت ولی هم با ممیزی روبه‌رو شد و هم از پخش آن جلوگیری شد.
تام پین
هاوارد فاست یکی از آن نویسنده‌هایی است که آثارش با محدودیت‌های بسیاری روبه‌رو بوده است. برای مثال در آمریکا ناشران از پذیرش رمانی نظیر اسپارتاکوس سر باز زدند و اِف بی آی او را در فهرست سیاه قرار داد. رمان «تام پین» او در سال ۱۹۴۷ هیات دولتی مدارس در نیویورک آن را در زمره آثار ممنوعه قرار داد و پیشنهاد به حذف آن از کتابخانه‌های مدارس داد. یکی از دلایلی که در آمریکا ذکر می‌شود آسیب‌هایی است که رمان‌های فاست برای مخاطب نوجوان و جوان در پی دارد و به این خاطر آن را در فهرست آثار ممنوعه قرار می‌دهند هرچند اتهامات سیاسی به نویسنده هیچ‌گاه از خاطره افکار عمومی پاک نمی‌شود.
خوشه‌های خشم / شرق بهشت / موش‌ها و آدم‌ها
خوشه‌های خشم اثر جان اشتاین بک را در فهرست کتاب‌هایی می‌توان دید که بیش از سایر آثار به چالش کشیده شده و با ممیزی مواجه شده است.این کتاب چند ماه پس از انتشار در آمریکا در سال ۱۹۳۹ با ممیزی پس از انتشار روبه‌رو شد و در سراسر ایالات آمریکا بارها مورد حمله قرار گرفت و در مدارس ممنوع خوانده شد. کتابخانه‌ای در ایالت اوهایو این کتاب برای مخاطبان ناپسند تشخیص داده شد و قرار دادن آن در دسترس محدود شد. ممنوعیت‌های علیه این رمان تمام شدنی نیست و تا سال ۲۰۰۰ همچنان شکایت‌هایی علیه آن مطرح می‌شود. حتی با ساخت فیلم این رمان نیز مخالفت شد و آن را در جهت براندازی نظام سیاسی آمریکا عنوان کردند. حال این را قرار دهید کنار نوبل ادبیاتی که به استاین بک در سال ۱۹۶۲ داده شد. رمانی که در ایالت‌های مختلف آن را دارای هرزگی خواندند.
«شرق بهشت» دیگر اثری از جان استاین بک است که به محض انتشار به ناراحتی خوانندگان روبه‌رو شد. زبان رکیک و نگاهی بدبینانه به انسان در هماوردی با سرنوشت در کنار طرح مسائل خلاف اخلاق همه زمینه نارضایتی مخاطبان را فراهم آورد. یکی از دلایلی که این کتاب را در فهرست ممنوع قرار داد حفاظت از زبان و دستور زبان بود و توجیه کردند که سیستم آموزشی باید از زبان حفاظت کند و آن را درست آموزش دهد. در کانادا نیز این اثر به خاطر نوع زبان ممنوع معرفی شد. «موش‌ها و آدم‌ها» به دلیل گستاخی شخصیت‌هایش همواره از سوی هیات‌های ممیزی با مشکلاتی روبه‌رو بوده است. این رمان در ایرلند به دلیل طرح مسائل غیراخلاقی ممنوع شد و در ایالت‌های مختلفی در آمریکا با این اثر برخوردهایی از این دست شد. داشتن زبان رکیک یکی از دلایلی است که برای ممنوعیت این رمان و قرار دادن آن در دسته آثار کثیف مطرح می‌شود.
داشتن و نداشتن
ارنست همینگوی زمانی که نسخه نهایی رمان «داشتن و نداشتن» را به ناشر تحویل می‌دهد ناشرش اعلام می‌کند که بخش‌هایی را باید حذف کند تا اثرش قابلیت انتشار پیدا کند. با وجود این‌که همینگوی تغییرات بسیاری در داستانش اعمال کرد اما پس از انتشار نیز از تیغ اعتراضات برکنار نماند و بسیاری آن را یک اثر غیراخلاقی معرفی کردند. در دیترویت
یک وکیل محلی دستور به جمع‌آوری این اثر از کتابخانه‌های عمومی داد و علاوه بر از فروش آن در کتابفروشی‌ها جلوگیری به‌عمل آمد. این رمان تنها اثری است که در ۱۹۳۸ در آمریکا ممنوع اعلام شد.
معاون رئیس انتشاراتی که رمان «زیر آفتاب هیچ چیز تازه نیست» همینگوی را منتشر کرده پس از بستن قرارداد این رمان می‌گوید مدیر انتشارات همیشه به من می‌گوید: «هروقت به مهمان‌هایت اجازه دادی از اتاق پذیرایی به‌عنوان دستشویی استفاده کنند آن وقت است که با بودن مسائل غیراخلاقی در کتاب‌ها نیز کنار خواهد آمد.» این رمان با وجود این‌که حذفیات و اصلاحاتی پیش از انتشار داشت اما پس از انتشار به‌عنوان یک رمان کثیف معرفی شد. مادر همینگوی پس از انتشار این اثر در نامه‌ای که به او نوشت پرسید: «حالا که یکی از کثیف‌ترین کتاب‌های سال را نوشته‌ای خوشحالی؟» سال ۱۹۷۲ در بوستون این رمان به‌عنوان اثری زننده و غیراخلاقی معرفی شد و ایرلند نیز آن را در فهرست کتب ممنوعه قرار داد و علن آن را ترویج بی‌بند و باری خواند.
ممنوعیت و ممیزی پیش از انتشار «وداع با اسلحه» آغاز شد تا جایی که همینگوی به ناشر برای این همه ممیزی اعتراض کرد. در ایتالیا انتشار آن ممنوع اعلام شد و نقدهای تند و کوبنده‌ای به ناشر و مجله‌ای که آن را به‌صورت پاورقی منتشر کرده بود صورت گرفت. که حتی نازی‌ها در سال ۱۹۳۳ آن را به اتهام بی‌پرده‌نویسی سوزاندند. ایرلندی‌ها نیز این رمان را در سال ۱۹۳۹ ممنوع اعلام کردند. حتی مجله‌ای که این کتاب را به صورت پاورقی منتشر کرد به‌خاطر مشتریان بخش‌هایی از کتاب را حذف کرد و این حذفیات را در قرارداد با همینگوی نیز لحاظ کرده بود.
کلبه عمو تام
کلبه عمو تام اثر هریت بیچر استو از همان ابتدای انتشار بحث‌برانگیز بود زیرا به نظام برده‌داری در قلب کشوری که داعیه برابری داشت پرداخته بود. این رمان هم به خاطر این‌که برده‌داری را محکوم می‌کند و هم به‌دلیل این‌که درباره برابری است بسیار چالش برانگیز بود و با ممیزی روبه‌رو شد. حتی خواندن این رمان به‌دلیل پاره‌ای از نقدها علیه کلیسا ممنوع اعلام شد و نقدهای این کتاب به کلیسا را
تعبیر به کفرگویی کرد.
پرواز بر فراز آشیانه فاخته
داشتن مطالب نژادپرستانه و منافی عفت از جمله مواردی است که به رمان کن کیسی نسبت داده شد تا زمینه ممنوعیت و ممیزی آن مطرح شود. به عبارت دیگر این موضوعات را به عنوان خط قرمزهای جامعه آمریکایی مطرح کردند و نسبت به وجود آنها در یک کتاب ابراز نگرانی کردند. والدین دانش‌آموزان این رمان را قبیح و زبان آن را کثیف خواندند و خواستار حذف آن از کتابخانه مدارس شدند. همچنین گروهی از والدین دانش‌آموزان این رمان را در تمجید رفتارهای مجرمانه توصیف کردند که جوان‌ها را فاسد می‌کند. حتی در سال ۱۹۷۸ در یکی از مدارس معلمی که این کتاب را توصیه کرده بود، توبیخ کرده و قراردادش را تمدید نکردند.
دنیای قشنگ نو
هجوی که هاکسلی در رمانش از جامعه انجام می‌دهد سبب شد اتهام‌های بسیاری به او و اثرش زده شود؛ مروج مواد مخدر، بی‌بند و بار، نکبت‌بار، بدگو علیه بنیان خانواده و … از جمله مواردی است که به رمان مشهور هاکسلی که در انتقاد به جهان جدید نوشته شده زده شد. این رمان در ۱۹۳۲ در ایرلند ممنوع شد که علت آن را بی‌بند و باری خواندند در صورتی که این اثر توصیف آشکاری ندارد. این رمان همچنان نیز محل اعتراض است و در مدارس به‌عنوان اثری ممنوعه شناخته می‌شود و والدین به مدارسی که این کتاب را در دسترس قرار می‌دهند اعتراض می‌کنند.
کشتن مرغ مقلد / هارپر لی
این رمان را در فهرست ده کتابی قرار داده‌اند که بیش از همه ممنوع شده است. والدین دانش‌آموزان در نیویورک این رمان را آشغال و کثیف معرفی کردند و خواستار منع دسترسی دانش‌آموزان به آن شدند. اعتراض‌ها به این رمان از زمان انتشار در ۱۹۶۰ تا سال‌های ابتدایی قرن جاری وجود داشته است.
*ویژه نامه قفسه / روزنامه جام جم