سرویس جهان مشرق- هر اتفاق که در منطقه می‌افتد و به مذاق سران آمریکا خوش نمی‌آید، بلافاصله انگشت اتهام را به سوی ایران می‌بیند. آخرینِ آنها حمله انصارالله یمن به پالایشگاه البقیق عربستان است که چند ساعتی نگذشته بود، به نتیجه قطعی رسیدند کار ایران بوده است! آن قدر این حربه را استفاده کرده‌اند که وقتی ترامپ توییت کرد «می‌دانیم کار چه کسی بوده» همه گفتن لابد دوباره منظورش ایران است!

شاید این حربه تبلیغاتی عوام غرب را بفریبد، کسانی که اخبار دقیقی از منطقه دنبال نمی‌کنند اما تحلیلگران غربی را لزوماً نمی‌توان با این ساده‌اندیشی رسانه‌ای همراه کرد. فارِن‌ افرز این گزاره را به آزمون گذاشته و یک پرسش واحد را از چند ده تحلیلگر پرسیده است: «آیا ایران مهمترین تهدید نسبت به منافع آمریکا در خاورمیانه است؟».

نتایج از این قرار است: از ۴۱ نفری که پاسخ داده‌اند، ۲۱ نفر حاضر نشدند ایران را تهدید اصلی بدانند و از بقیه نیز چند نفر ایران را فقط «در میان بازیگران سیاسی» یا «در میان تهدیدهای خارجی» بزرگترین تهدید دانسته‌اند! از این ۲۱ نفر که پاسخ مثبت نداده‌اند، تنها ۶ نفر ممتنع بودند و بقیه یعنی ۱۵ نفر حتی با این گزاره صراحتاً مخالفت کرده‌اند و جالب اینکه در میان مخالفان افراد شناخته‌شدهِ بسیاری وجود دارند، از پرفسور جوزف نای تا ژنرال دیوید پترائوس.

تهدیدهای دیگر و مهم وجود دارند

جوزف نای استاد هاروارد و واضع نظریه قدرت نرم، جان‌ فاینر کارشناس شورای روابط خارجی آمریکا، ایلان گلدنبرک مدیر برنامه امنیت خاورمیانه در مؤسسه مطالعات امنیت آمریکای نو (CNAS)، بروس ریدل مدیر پروژه امنیت مؤسسه بروکینگز و دفنا رَند معاون پژوهش و سیاست‌گذاری سازمان مرسی کُرپس و کارش حمایت از فعالان مدنی در کشورهای فقیر و ستم‌دیده است، همگی به پرسش فارن‌افرز پاسخ منفی داده‌اند.

هاله اسفندیاری که معرف حضور هست و بنیانگذار برنامه خاورمیانه در مرکز وودرو ویلسون بوده، با اعتماد کامل (۱۰ از ۱۰) اظهار داشته که ایران مهمترین تهدید نیست. به نظر او ایران صرفاً «یک مزاحم است نه تهدید». دینا اسفندیاری که از کارشناسان بنیاد قرن (Century Foundation) است، یک قدم پیش آمده و نوشته ایران در مواردی در عراق و افغانستان با آمریکا بر سر مسائل مشترک همکاری کرده و تهدیدهای دیگر در خاورمیانه مثل «تروریسم، حکومت‌های اقتدارگرا و مسائل زیست‌محیطی» قابل توجه است.

مارا کارلین کارشناس مؤسسه بروکینگز نیز هم‌نظر با دینا اسفندیاری است. وی ‌مهمترین تهدید در خاورمیانه برای منافع آمریکا را «حکومت‌های ضعیف و غیرمسئول» دانسته است.

کِنث پولاک از تحلیلگران شناخته‌شده مؤسسه امریکن انترپرایز اگر چه در مورد شرایط در کوتاه‌مدت به این پرسش پاسخ مثبت داده، اما نوشته همین تهدیداتی که از ایران در کوتاه‌مدت برای آمریکا ایجاد شده، ناشی از تهدید اصلی و بلندمدتِ ضعف در دولت‌سازی عربی پس از جنگ جهانی دوم است. هنری رُم از تحلیلگران گروه اوراسیا نیز با بیان مشابهی نوشته شاید در میان بازیگران سیاسی، ایران بزرگترین تهدید برای آمریکا باشد، اما اگر تهدیدات را به بازیگران سیاسی محدود نکنیم، بزرگترین تهدید برای ایالات متحده نرخ بالای بیکاری، خدمات ضعیف دولت‌ها، بزرگ‌شدن بخش دولتی و ضعف آزادی‌های سیاسی در کشورهایی است که متحد آمریکا به شمار می‌آیند.

دیوید پترائوس مدیر پیشین سازمان سیا و از مقامات شناخته‌شده آمریکایی نیز با اعتماد ۷ از ۱۰ به این پرسش پاسخ منفی داده و نوشته است تهدیدهای دیگر مانند «گروه‌های تندرو اسلامی از جمله داعش و القاعده» از اهمیتِ بیشتری برخوردارند زیرا علی‌رغم اینکه «خلافتِ» آنها نابود شده، اما هنوز «چالش‌های مستمر و بادوامی» را علیه منافع آمریکا ایجاد می‌کنند، از فعالیت‌های «خلافت سایبری» تا «باقی‌مانده چریک‌ها و واحدهای تروریستی».

اشتباهات آمریکا خطرناکترین تهدید است

جان آلترمن مدیر برنامه خاورمیانه در اندیشکده شناخته‌شده مطالعات راهبردی و بین‌الملل (CSIS) نوشته است ایران ابزارهایی در جنگ نامتوازن دارد که می‌تواند با آن به منافع ایالات متحده صدمه بزند، اما واقعیت آن است که ما خود، ایران را بزرگ کرده‌ایم. در واقع «ایران بیش از آنکه بسازد، سواستفاده می‌کند». منظور او این است که تنها کاری که نیاز است ایران برای تهدید منافع آمریکا انجام دهد، بهره‌گیری از اشتباهات واشینگتن در منطقه است و بس. پس بزرگترین تهدید، جای دیگری است، در خود کاخ سفید:

«بزرگترین تهدید راهبردی برای ایالات متحده، سیاستِ اتخاذشده از سوی آمریکا است که سوء‌مدیریت نسبت به منافع و شرکای ما در منطقه است. ما خیلی بیشتر از آنچه ایرانی‌ها می‌توانند، می‌توانیم به خود صدمه بزنیم».

آنا برنارد از روزنامه‌نگاران نیویورک تایمز نیز پاسخ داده است اگر چه ایران یک «تهدید عمده» است، اما مهمترین تهدید، اشتباه در اتخاذ سیاست مبارزه با تروریسم است که موجب شده بخاطر آن، ایالات متحده حاضر به حمایت از «حکومت‌های اقتدارگرا» شود. به نظر او برای مبارزه با تروریسم، باید از شهروندیِ معنادار، حقوق سیاسی و بهبود سطح زندگی که مردم منطقه نیز خواهان آن هستند، حمایت می‌شد.

رابرت ساتلوف مدیر اجرایی مؤسسه واشینگتن نیز با صراحت گفته شاید در میان تهدیداتِ «خارجی»، ایران مهمترین تهدید در خاورمیانه برای آمریکا باشد اما در کل، «رهبری ما شاید به مراتب تهدید جدی‌تری از ایران است».

آیان برِمِر از زاویه دیگری به نقد سیاست‌های آمریکا پرداخته است. وی که در پاسخ به پرسش فارن‌ افرز نظر ممتنع داده بر این باور است که اساساً منافع آمریکا در خاورمیانه در حال کاهش است و هر سیاست‌گذاری جدیدی توسط آمریکا برای آن منطقه، باید با توجه به این واقعیت باشد. این بدان معنا است که آمریکا حتی با رویکرد کسب منافع حداکثری در هر کجایِ جهان، دیگر چندان ضرورت ندارد در غرب آسیا جولان دهد.

جِرمی شاپیرو کارشناس مؤسسه بروکینگز و مدیر پژوهش شورای روابط خارجی اروپا نیز نظر مشاهب با بِرِمر دارد. وی نوشت «ایران مانع بلندپروازی‌های آمریکا در منطقه و حفاظت از منافع خیالی است» و پرسش اصلی این است که «چرا بیشتر سیاست‌گذاران و کارشناسان آمریکایی این‌همه منافع تخیلی را در آن منطقه بسیار دور در نظر می‌گیرند در حالی که برای بیشتر آمریکاییان اهمیتی ندارد و حتی موجب زحمت‌ِشان شده است؟»

جمع‌بندی

بعید است سران ایالات متحده از این تحلیل‌ها بیخبر باشند. حتی به نظر می‌رسد بسیاری از این یادداشت‌ها را باور دارند. پس چرا همچنان در رسانه‌ها از ایران به عنوان مهمترین تهدید خاورمیانه یاد می‌کنند؟ چه منافعی از این سیاست رسانه‌ای برای دولت آمریکا یا باند حاکم بر ایالات متحده به دست می‌آید؟

اهداف زیادی ممکن است پشت این فعالیت رسانه‌ای باشد:

• نمایشِ حمایت جدی از منافع ملی با هدف تبلیغات انتخاباتی
• یکی به نعل و یکی به میخ زدن
• حفظ پشتیبان‌های مالی از میان صهیونیست‌ها
• سوق‌دادن کشورهای منطقه به خرید تسلیحاتی از آمریکا
• توجیه حضور نظامی در منطقه و تأسیس پایگاه‌های بیشتر
• ...

البته تحلیلگرانی که ایران را بزرگترین تهدید برای آمریکا در منطقه می‌دانند هم از یک زاویه درست می‌گویند. آمریکایی که بخواهد بر مقدرات جهان اسلام حاکم شود، امنیت غرب آسیا را به حضور خودش و رشد کشورهای منطقه را به شرکت‌های آمریکایی وصل کند، باید هم ایران را تهدید اصلی بداند. اما اگر فقط در پی گسترشِ آرامش پایدار و دموکراسیِ ریشه‌دار است، با هیچ تحلیلی نمی‌تواند ایران را تهدید بداند.

منبع

https://www.foreignaffairs.com/ask-the-experts/۲۰۱۹-۰۸-۱۳/does-iran-pose-ultimate-threat