عضويت جمهوري آذربايجان در شوراي امنيت، مردم مسلمان جمهوري آذربايجان را که طي 20 سال گذشته، متأثر از نابساماني‌هاي جنگ قره‌باغ و پيامدهاي آن بوده‌اند، اميدوار کرده تا شايد اين کشور بتواند با بهره‌مندي از حضور خود در شوراي امنيت، گام‌هاي عملي براي آزادسازي قره‌باغ بردارد؛ موضوعي که تاکنون کمتر شاهد آن بوده و در همه اين مدت، علاوه بر تحمل مشکلات طبيعي ناشي از اشغال و آوارگي حدود يک ميليون انسان، استفاده ابزاري دولت خود از مناقشه قره‌باغ نيز را به نظاره نشسته‌اند و بخش اعظم مطالبات فرهنگي و اجتماعي آنان با اشاره مقامات آذري به شرايط ناشي از بحران قره‌باغ، مواجه بوده است.

البته مشکلات مردم جمهوري آذربايجان، منحصر به وضعيت نابسامان ناشي از جنگ قره‌باغ نبوده و آنان هم‌اکنون با چالش‌هاي ديگري نيز مواجه هستند. يکي از مهم‌ترين چالش‌هاي فراروي شيعيان جمهوري آذربايجان، حاکميت تفکر لائيسم و سکولاريسم در اين کشور است.

دولت جمهوري آذربايجان به استناد قانون اساسي خود، دين را از دولت جدا مي‌داند و لذا هيچ اقدام عملي در خصوص تعميق باورهاي اسلامي و شيعي انجام نمي‌دهد. البته اين، همه ماجرا نيست. دولتمردان آذري حتي به ادعاي خود در خصوص انفکاک دين و دولت پايبند نيستند.

آنها با تأسيس کميته دولتي امور ديني و نيز تحت نفوذ درآوردن اداره روحانيت قفقاز، تلاش مي‌کنند از دين به عنوان ابزاري در راستاي پيشبرد سياست‌هاي داخلي و خارجي خود استفاده کنند. دولت جمهوري آذربايجان در کنار اين رويکرد، آموزه‌هاي اصيل شيعي را مورد هجمه قرار مي‌دهد و شيعيان عامل به مباني تشيع را با انواع اتهامات روانه زندان مي‌کند. محدوديت‌هايي مانند ممنوعيت صدور اسناد هويتي براي زنان محجبه، ممنوعيت حجاب در مدارس دخترانه، ممنوعيت تأسيس دفاتر مراجع، ممنوعيت فروش توضيح‌المسائل مراجع، ممنوعيت عزاداري خياباني، ممنوعيت فعاليت طلاب فارغ‌التحصيل حوزه علميه قم و... ازجمله چالش‌هاي شيعيان دومين کشور شيعي دنيا محسوب مي‌شوند.

بر اساس قوانين جاري جمهوري آذربايجان، روحانيون آذري حق کانديدا شدن در انتخابات مختلف را ندارند. احزاب و تشکل‌هاي شيعي با انواع محدوديت‌ها مواجه هستند؛ به طوري که مهم‌ترين تشکل شيعي که حزب اسلامي جمهوري آذربايجان است، چند سال پس از اخذ مجوز فعاليت از سوي دولت، غيرقانوني اعلام شد و همواره تحت فشار قرار گرفته و در حال حاضر نيز رئيس و ده‌ها نفر از اعضاي آن در زندان به سر مي‌برند. ساختار سياسي دولت از نهاد رياست جمهوري گرفته تا کوچک‌ترين واحد دولتي به گونه‌اي است که شيعيان معتقد به آموزه‌هاي اصيل شيعي، امکان ورود در آن را ندارند، تأسف‌بار اين است که حتي وجود هرگونه نماد ديني در ادارات دولتي اين کشور هم ممنوع است.
مشکل بعدي شيعيان جمهوري آذربايجان، عدم برخورداري آنها از رسانه‌هاي تصويري است، تأسيس شبکه تلويزيوني با رويکرد شيعي در جمهوري آذربايجان ممنوع است و در مقابل شبکه‌هاي دولتي و خصوصي فعال، عموما با خط‌گيري از صهيونيست‌ها در حال تبليغات ضدايراني و ضدشيعي هستند که فعالان شيعي را با انواع مشکلات مواجه مي‌سازد. البته ديگر فعاليت‌هاي رسانه‌اي شيعيان در فضاي مجازي و... نيز با انواع محدوديت‌ها روبروست.

عدم رعايت قواعد دموکراسي از سوي محافل دولتي، مشکل ديگر شيعيان اين کشور است. فعالان شيعي که با انواع اتهامات واهي دستگير مي‌شوند، نه بر اساس قانون بلکه بر اساس سلايق نيروهاي امنيتي و... مجازات مي‌شوند و حتي خانواده و نزديکان آنها نيز در معرض انواع فشارهاي اجتماعي قرار مي‌گيرند. دستگيري رئيس حزب اسلام و حتي تعدادي از منسوبين وي به دليل سخنراني انتقادآميز و صدور حکم 12 سال حبس براي دکتر صمداف، پس از ماه‌ها بازي سياسي در همين راستا، قابل ارزيابي است.

نفوذ صهيونيست‌ها در ارکان سياسي، فرهنگي و رسانه‌اي جمهوري آذربايجان، يکي ديگر از مشکلات مردم مسلمان جمهوري آذربايجان است. اظهارات برخي کارشناسان مستقل آذري که اعتقاد دارند کشورشان پس از رهايي از دست کمونيست‌ها دچار مصيبت بزرگ‌تري به نام صهيونيست‌ها شده، عمق مساله را نشان مي‌دهد.

البته شيعيان جمهوري آذربايجان با وجود رويارويي با چالش‌هاي ياد شده، به دليل پتانسيل بالقوه مکتب تشيع و آموزه‌هاي ارزشمند آن، توانسته‌اند در عرصه‌هاي گوناگون به موفقيت‌هاي زيادي دست يابند. هم‌اکنون در حوزه سياست، قوي‌ترين جريان مقابل دولت، شيعيان هستند و اين واقعيتي است که خود دولتمردان آذري بدان معترفند و البته مقايسه عملکرد دولت با مخالفان غربگرا و شيعيان نيز اين واقعيت ‌را بعينه نشان مي‌دهد. البته عدم ورود شيعيان معتقد به آموزه‌هاي اصيل شيعي به ارکان سياسي اعم از دولت و مجلس به دليل اختناق حاکم، موضوع ديگري است. در حوزه‌هاي فرهنگي و اجتماعي نيز موقعيت شيعيان جمهوري آذربايجان جايگاه ارزشمندي است.

آنان با وجود آن همه محدوديت‌هاي دولتي، توانسته‌اند اقدامات خوبي در عرصه ايجاد رسانه‌هاي مجازي و حتي رسانه‌هاي مکتوب انجام دهند. شايد مهم‌ترين نمود جايگاه فرهنگي، اجتماعي و حتي سياسي شيعيان جمهوري آذربايجان، مقاومت سرسختانه آنان در مقابل اقدامات ضدديني دولت باشد.

مقاومت دليرانه و پيروزي مردم شيعه در مقابل برخي اقدامات ضداسلامي دولت جمهوري آذربايجان ازجمله تلاش دولت براي ممنوعيت پخش اذان از مساجد يا تأسيس پارک دوستي رژيم صهيونيستي در باکو يا تخريب مسجد فاطمه زهرا(س) به خوبي گوياي رشد فرهنگي، اجتماعي و سياسي شيعيان اين کشور است.

البته نهضت حجاب که پس از ممنوعيت حجاب اسلامي در مدارس جمهوري آذربايجان و به دنبال سخنراني انتقادآميز دکتر صمداف، رئيس حزب اسلام در دوم ژانويه سال 2011 ميلادي آغاز شده و تاکنون ادامه دارد، ضمن اينکه جايگاه شيعيان را ارتقا بخشيده، استحکام اراده و عمق باورهاي آنان را نيز نشان مي‌دهد.

در کنار همه اين مسائل، آنچه براي محافل علمي، پژوهشي و رسانه‌اي ايران شايسته توجه است، تلاش برخي محافل آذري در راستاي تأثيرگذاري منفي بر روابط فرهنگي ايران و جمهوري آذربايجان به عنوان دو کشور شيعي است. اين محافل که نشانه‌هاي وابستگي آنان به صهيونيسم بين‌الملل کاملا مشهود است، سعي مي‌کنند با کمک به وضع قوانيني مانند ممنوعيت تبليغ ديني توسط روحانيون تحصيلکرده درخارج از جمهوري آذربايجان که در عمل براي محدود کردن روحانيون تحصيلکرده در ايران وضع شده و نيز جلوگيري از لغو رواديد سفر ايرانيان به اين کشور با وجود اقدام يک‌طرفه ايران در اين خصوص و نيز انجام اقداماتي مانند اخراج برخي نمايندگان رسانه‌اي و فرهنگي ايران از آن کشور، مانع افزايش روابط فرهنگي بين ايران و جمهوري آذربايجان شوند.

لذا آنچه در اين ميان مهم به نظر مي‌رسد و بيداري اسلامي موجود در جهان اسلام نيز به آن اهميت مضاعفي بخشيده، رسالت سنگين نخبگان علمي، فرهنگي و رسانه‌اي کشور در راستاي تقويت روابط با محافل دانشگاهي، فرهنگي و اجتماعي جمهوري آذربايجان است تا از طريق ارائه راهکارهاي نظري و عملي براي تعميق باورهاي مذهبي و پويايي فرهنگ و هويت تاريخي مردم مسلمان اين کشور، شاهد افزايش روابط همه‌جانبه دو کشور همسايه و برخوردار از تاريخ و فرهنگ مشترک باشيم.