به گزارش مشرق، افزایش قیمت بنزین که از بامداد جمعه شروع شد و متاسفانه به دلیل برخی ضعف‌های دولت (مانند عدم اطلاع رسانی درست و جهشی بودن آن) با کاستی هایی همراه بود، از لحاظ اقتصادی اقدامی ضروری به شمار می آمد، چراکه پایین بودن قیمت بنزین و تثبیت آن در چهار سال گذشته موجب افزایش بی رویه مصرف بنزین و کمبود منابع شده بود.  

نکته مهم دیگری که به دلیل تثبیت قیمت بنزین رخ داد، افزایش محسوس قاچاق بود که به دلیل تفاوت قیمتی بین ایران و کشورهای همسایه به وجود آمد. ارقام آمار غیررسمی از قاچاق روزانه حدود ۳۰‌میلیون لیتر بنزین از ایران حکایت دارد، آماری که البته از سوی مراجع رسمی چون وزارت نفت و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز تأیید نشده است.

چندی پیش پایگاه خبری بلومبرگ جزئیات قیمت بنزین در ۶۱ کشور جهان را منتشر کرد که اطلاعات آن براساس داده‌های سایت  GlobalPetrolPrices.com در آوریل ۲۰۱۹ یعنی اوایل سال جاری در کشورهای مختلف جهان تهیه شده بود. بلومبرگ در این گزارش از داده‌های صندوق‌بین‌المللی پول، سازمان ملل و بانک جهانی بهره برده بود. براساس این گزارش، قیمت متوسط یک لیتر بنزین در ایران، ۰.۱۴ دلار یعنی ۱۴ سنت (قریب به هزار تومان) می باشد. قیمتی که تقریبا نزدیک صفر است و به جز ونزوئلا، هیچ کشور دیگری بنزین را در کشور خود را تا این حد با قیمت پایین عرضه نمی کند، به عبارتی سال هاست که نام ایران جزو نخستین کشورهای ارزان فروش بنزین قرار دارد.

از چین هم بیشتر یارانه بنزین می‌دادیم!

طبق آمارهای اعلام شده توسط دولت، مصرف بنزین (در سال گذشته) ۹۱ میلیون لیتر در روز بوده و همچنین با توجه به اینکه جمعیت کشور حدود ۸۱ میلیون نفر است، براین اساس می توان گفت مصرف روزانه بنزین در ایران معادل ۱.۱۲ لیتر به ازای هر نفر می باشد. ضمن اینکه باید توجه داشت در یک‌سال اخیر میزان مصرف بنزین به آستانه ۱۰۰ میلیون لیتر رسیده است.

جالب اینجاست که حتی درکشوری مانند چین با جمعیتی بالغ بر یک میلیارد و ۳۸۶ میلیون نفر (آمار سال ۲۰۱۷) حدود ۴۶۸ میلیون لیتر بنزین در روز مصرف می شود. به عبارتی، در هر شبانه روز به ازای هر نفر، ۰.۳۴ لیتر بنزین در چین مصرف می‌شود. یعنی در ایران هر نفر تقریبا سه برابر هر فرد چینی بنزین مصرف می‌کند!

در همین زمینه، محسن دلاویز، مدیرعامل شرکت بهینه سازی مصرف سوخت اظهار داشت: پس از ونزوئلا ارزان‌ترین بنزین جهان را ارائه می‌کنیم و فاصله قیمتی ما با قیمت‌های جهانی و کشورهای همسایه زمینه قاچاق این فراورده‌ها را فراهم می‌کند.

وی افزود: ۴۳ کشور جهان ۴۲۶ میلیارد دلار یارانه انرژی می‌دهند که ایران با ۶۹ میلیارد دلار یارانه در رتبه نخست این کشورها در سال ۲۰۱۸ میلادی پس از عربستان و پیش از چین قرار دارد. چین با یک و نیم میلیارد جمعیت ۴۴ میلیارد دلار یارانه انرژی می‌دهد!

رفع یک ابهام در مقایسه

همان طور که اشاره شد، تا چند روز پیش تقریبا هیچ کشوری مانند ایران قیمت بنزین را ارزان نگه نداشته بود. این موضوع در کشورهای خاورمیانه موجب قاچاق بنزین از ایران شده بود. چه اینکه در حالی قیمت بنزین در ایران حدود ۰.۱۴ دلار بود که همزمان، هر لیتر بنزین در ترکیه ۱.۱۲ دلار به فروش می‌رسید!

به عبارت دیگر، قیمت بنزین در ترکیه تقریبا هفت برابر ایران بود و با توجه به اینکه جمعیت این کشور ۸۰ میلیون نفر بوده و روزانه هشت میلیون و ۲۶۸ هزار لیتر مصرف می شود، می‌توان گفت به ازای هر نفر در طول شبانه روز در ترکیه ۰.۱ لیتر بنزین مصرف می شود، یعنی یک دهم ایران!
در اینجا این ابهام پیش می آید که مثلا در کشورهایی نظیر ترکیه، درآمدهای بالاتری وجود داشته پس، توان آن‌ها نیز برای پرداخت مبلغ بیشتر برای بنزین قابل توجیه تر است؛ اما آمارهای درآمد سرانه (بر حسب برابری قدرت خرید ppp) نشان می دهد فاصله درآمدی بین ایران و ترکیه چندان محسوس نیست.

براساس آمارهای بانک جهانی، سرانه هر فرد ترکیه‌ای بر اساس قدرت خرید در سال ۲۰۱۷، ۲۷ هزار و ۵۲۰ دلار بوده که نسبت به ایران با رقم ۲۱ هزار و ۵۰ دلار، اختلافی ۳۰ درصدی دارد، یعنی ما در ایران تقریبا ۳۰ درصد نسبت به ترکیه کمبود درآمد داریم اما بنزین را ۷۰۰ درصد ارزان تر
از ترکیه می فروشیم!

درآمد همسایگان از ما پایین‌تر است

نگاهی به سایر کشورهای اطراف نشان می دهد وضع برای بقیه همسایگان هم همین گونه است. چنان‌که در پاکستان، قیمت متوسط یک لیتر بنزین ۰.۶۹ دلار است که تقریبا پنج برابر ایران می باشد! این در حالی است که درآمد سرانه پاکستان از ایران کمتر است!

به سخن دیگر، در شرایطی که پاکستان، همسایه جنوب شرقی ما درآمد سرانه ای در حدود ۵۵۴۰ دلار دارد –یعنی حدود یک سوم درآمد سرانه ایران- پنج برابر ایران برای هر لیتر بنزین هزینه می کند!

ضمن اینکه این موضوع منحصر به پاکستان نبوده و بر اساس آمارهای سایت گلوبال پتروپرایس، افغانستان بنزین را در هر لیتر ۶۲ سنت و عراق هم هر لیتر بنزین را ۶۳ سنت عرضه می‌کند. یعنی قیمت بنزین در این کشورها حدود ۴.۵ برابر ایران است و حتی درآمدهای سرانه آن ها به ترتیب ۹۸۵ درصد و ۲۳ درصد از ایران کمتر است. این موضوع نشان می دهد کشورهایی هم پیرامون ما هستند که با درآمدی پایین تر از ما قیمت بیشتری برای بنزین پرداخت می کنند؟ ضمن اینکه این موضوع نشان می دهد استدلال افرادی که می گویند به خاطر کمتر بودن درآمد ایران از برخی کشورها نباید قیمت بنزین را افزایش داد، پایه درستی ندارد زیرا در کشورهایی با درآمد پایین تر از ما قیمت بنزین به مراتب بالاتر از ایران است.

در مصرف بنزین از اروپا هم جلوتریم!

لازم به ذکر است، مقایسه قیمت بنزین در ایران و کشورهای اروپایی هم نشان می دهد قیمت بنزین در ایران چقدر ارزان است، چنان‌که در انگلیس قیمت متوسط یک لیتر بنزین ۱.۵۴ دلار، در آلمان قیمت متوسط یک لیتر بنزین ۱.۵۷ دلار و در فرانسه نیز قیمت متوسط یک لیتر بنزین  ۱.۶۱دلار می باشد.

شاید عده ای مقایسه با اروپا را درست ندانند و مدعی شوند که درآمدها هم در اروپا بالاتر از ایران است اما باید گفت  درست است که درآمدها در برخی کشورهای اروپایی بالاتر از ایران است، اما میزان مصرف بنزین در هر ۱۰۰ کیلومتر در ایران بیشتر از کشورهای اروپایی است؛ یعنی با وجود درآمد کمتر، مصرف بیشتری نسبت به اروپایی ها داریم.

در این باره، مدیرعامل شرکت بهینه سازی مصرف سوخت بیان کرد: «میانگین مصرف بنزین سال گذشته کشور ۳۸ درصد بیشتر از مصرف اتحادیه اروپا بوده است. چشم انداز مصرف بنزین اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰ چهار و دو دهم لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است، اما در ایران در هر ۱۰۰ کیلومتر هفت و هفت دهم لیتر بنزین مصرف می‌کنیم.»

در پایان، از یاد نبریم که فارغ از تمام این مقایسه ها، صرف اینکه قیمت بنزین در ایران بالاتر از بسیاری از کشورهاست، زمینه های قاچاق آن فراهم می شود، چنان‌که سید حمید پورمحمدی گفت: «زمانی که تفاوت قیمت بنزین در کشورمان با کشور همسایه بیش از ۱۵ هزار تومان است طبیعتا قاچاق آن زیاد می‌شود و نباید زمینه قاچاق را فراهم کنیم.»

ضرورت گسترش حمل و نقل عمومی

لازم به ذکر است، با وجود همه نکاتی که در خصوص لزوم افزایش قیمت بنزین گفتیم، نباید از خاطر ببریم که این اقدام نیاز به پیش زمینه هایی دارد که غفلت از آن ها می تواند در معیشت مردم اثرات سوئی بگذارد، یکی از این غفلت ها عدم نظارت بر بازار است که روز گذشته به آن پرداختیم و یکی دیگر نیز، توجه به حمل و نقل عمومی است.

در این زمینه، احمد توکلی نماینده ادوار مجلس گفت: متاسفانه دولت سیاست‌های غیر قیمتی درمورد حامل‌های انرژی را کنار گذاشته است، مثلا قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت مصوب ۱۳۸۶ و اصلاح الگوی مصرف مصوب سال ۱۳۸۹ فهرستی بلند بالایی از اقدامات غیر قیمتی  با تعیین محل تأمین اعتبارش داشت که اگر دولت اجرایشان می‌کرد، کشش تقاضای بنزین افزایش می یافت و امروز با افزایش کمتری در قیمت کاهش مصرف اتفاق می‌افتاد. وی در گفت و گو با فارس بیان کرد: باید به موازی سیاست تنظیم قیمت، سیاست های غیرقیمتی هم اجرا شود. از جمله اصلاحات فنی، اصلاحات دیوانی (مانند دولت الکترونیک)، توسعه سیستم حمل و نقل عمومی، تولید بنزین با اکتان بالا، اصلاح و بهبود روش تولید بنزین در پالایشگاه‌ها و آموزش های فرهنگی مردم برای کاهش مصرف. گفتنی است، براساس قانون مذکور، دولت مکلف است در جهت توسعه حمل و نقل درون شهری و برون شهری کشور و مدیریت بر مصرف سوخت نسبت به بهینه سازی عرضه خدمات حمل و نقل، بهینه سازی مصرف انرژی، بهینه سازی تولید خودرو و خروج بنزین و گازوئیل از سبد حمایتی، حداکثر از ابتدای سال ۱۳۹۱ هجری شمسی اقدام نماید.