به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، سامانه های راداری به مثابه چشم های الکترونیکی برای تجهیزات نظامی و غیرنظامی هستند که بسته به مدل و توانایی خود می توانند تا فواصل مختلفی را رصد کرده و اشیاء مختلفی را در هوا، دریا و زمین کشف، شناسایی و رهگیری کنند. رادارها برای اولین بار در جنگ جهانی دوم به شکل امروزی توسط انگلیسی ها توسعه پیدا کرده و نقش مهمی در مقابله با نیروی هوایی آلمان نازی داشتند. اما به سرعت در بخش های مختلف و در اندازه های مختلف وارد استفاده شده و امروز نه فقط بخش های نظامی و بلکه بخش های غیر نظامی نیز در ایران و جهان به انواع رادارها مجهز شده اند.

بیشتر بخوانید:

۴ رکن ساخت نسل مدرن‌تر ناوهای رزمی در کشور بالاخره کامل شد/ ایران با «نگین» به باشگاه دارندگان «Frigate» می‌پیوندد +عکس

در جمهوری اسلامی و پس از پایان جنگ تحمیلی، نهضت بزرگی برای توسعه توان دفاعی کشور آغاز شد که یکی از بخش های بسیار مهم و استراتژیک این حرکت دفاعی، بخش سامانه های راداری بود. تجربه جنگ تحمیلی و مقابله با حملات هوایی و موشکی عراق، کشورمان را به سمت توسعه یک توانایی بومی در بخش راداری و پدافندی سوق داد که در بحث نیروی دریایی مسئله شاید کمی تا قسمتی پیچیده تر بود. در این میان، نیروی دریایی ارتش در کنار جنگ ۸ ساله با ارتش بعث، تجربه ای تلخ از رویارویی با ناوگان آمریکا در تابستان سال ۶۷ را در کارنامه داشت؛ جایی که ناوهایی ایرانی که ساخت کشورهای غربی بودند در برابر سیستم های جنگ الکترونیکی و تسلیحاتی آمریکایی، مشت شان باز بود و به بن بست رسیدند که همین باعث شد ضرباتی به تجهیزات و نیروی انسانی فداکار، متخصص و شجاع نداجا وارد شود.

تصویری دردناک از ناو سهند بعد از حمله نیروهای آمریکایی به آن در خلیج فارس

این تجربه سخت، موجب شد فرماندهان و متخصصان ایرانی در زمینه طراحی و ساخت شناورها سراغ الگوهای بومی در بخش هایی بروند که در سر بزنگاه می توانست نتیجه هر رویارویی را تغییر دهد. بر این اساس، طی سال های اخیر شاهد رونمایی از طرح هایی بودیم که مشخصا نشانه اثرات همان تجربیات سخت اما مهم است. حالا و در عرض چند سال از پایان جنگ و در اوج تحریم های نظامی، نیروی دریایی ارتش با همکاری دانشگاهها و وزارت دفاع به سمت طراحی ناوهایی با بدنه پنهانکار و البته رادارهای بسیار پیشرفته و سیستم های تسلیحاتی جدید رفته که یکی از جدیدترین دستاوردها در این بخش، ارتقاء خاص یک سامانه راداری به اسم عصر است که اولین بار روی ناو بومی و پر افتخار جماران دیده شده است.

عصر؛ چشم جدید ایرانی برای جماران

در چینش اولیه رادار برای شناور جماران، با یک رادار جستجوی سطحی و هوایی با ظاهری قدیمی رو به رو بودیم که از نظر ظاهری به رادار AWS-۱ ساخت انگلستان شباهت فراوانی داشت که یک رادار ۲ بعدی با بردی در حدود ۱۰۰ کیلومتر محسوب می شوداما خیلی طول نکشید تا جایگزین قدرتمند ایرانی این رادار به میدان پا بگذارد و در ۶ آذر سال ۱۳۹۲ از رادار آرایه فازی فعال و سه بعدی "عصر" ساخت ایران رونمایی شد که این رادار، نخستین رادار سه بُعدی آرایه فازی ایران بود و می توانست اهدافی را تا شعاع ۲۰۰ کیلومتری کشف کند. از مهمترین ویژگی های این رادار، قابلیت کشف و رهگیری اهداف هوایی و سطحی، توانایی رهگیری ۱۰۰ هدف به صورت همزمان و مقابله با جنگ الکترونیک بود.

نسل اول رادار عصر روی ناو جماران

اما طی روزهای اخیر تصاویر و اطلاعاتی مربوط به مدل جدیدی از رادار عصر منتشر شده که نشان دهنده تغییرات بسیار گسترده و اثرگذار در این سامانه مهم و پر کاربرد است. در اولین تغییر مهم، باند رادار عصر در مدل جدید از S به X تغییر پیدا کرده و برد رادار بیش از ۲۰۰ کیلومتر اعلام شده است. این رادار به صورت تخصصی برای جستجوی هوایی توسعه پیدا کرده و برای کشف و رهگیری انواع بالگرد، هواپیما و پهپاد کاربرد دارد.

لازم است در این میان، توضیحی درباره قابلیت های باند ایکس بدهیم. باند ایکس به امواج بین پهای باند ۸ تا ۱۲ گیگاهرتز گفته می شود و رادارهای باند ایکس از دقت بالاتری نسبت به سایر رادارها در باندهای دیگر برخورد هستند لذا استفاده از آنها می تواند به هدف یابی بسیار دقیق تر منجر شود.

تصویر و اطلاعات منتشره مربوط به رادار بهینه شده عصر

 البته استفاده از حالت آرایه فازی نیز باعث می شود تا مقاومت این سامانه در برابر جنگ الکترونیک دشمن بیشتر شده و در عین حال کار کردن رادارهای باند ایکس در پهنای باند ۸ تا ۱۲ که بالاتر از رادارهای باند اس (که در پهنای ۳ گیگاهرتز فعال هستند) باعث کاهش اثر عوامل طبیعی مثل مه و باران روی عملکرد رادار خواهد شد. در عین حال استفاده از وضعیت آرایه فازی در رادار عصر باعث می شود که میزان برون دهی امواج و زمان مورد نیاز برای این عمل کاهش پیدا کرده و به همین دلیل شانس کشف شدن منبع ارسال امواج یعنی محل قرارگرفتن شناور مورد نظر به راحتی کشف نشود.

نکته مهم دیگر درباره این رادار ارتقاء یافته، این است که در نمونه اولیه، این رادار نقش جستجوی اهداف هوایی و سطحی را داشت ولی در مدل ارتقاء یافته، رادار عصر به بحث جستجو اهداف هوایی به صورت خاص نیز می پردازد و البته در کنار بحث جستجو، توان ثانویه کنترل آتش یعنی ارسال اطلاعات و کنترل سامانه های تسلیحاتی ناو برای درگیری با اهداف را نیز دارد. چندی پیش امیر خانزادی فرمانده نیروی دریایی ارتش در گفتگویی به ارتقاء رادار عصر و نصب در نسل جدید شناورهای نداجا اشاره کرده بود.

این رادار می تواند به نوعی باعث کاهش بار فعالیت رادار چشم عقاب خصوصا در زمان درگیری باشد و بخشی از وظایف در زمان مقابله با دشمن را به عهده بگیرد. با این حساب در نسل آینده، علی القاعده شناورهای نیروی دریایی ارتش با دو نوع رادار یعنی عصر ارتقاء یافته و چشم عقاب مجهز خواهند شد که هر دو رادار از نوع آرایه فازی خواهند بود و هر دو توان پوشش محیط ۳۶۰ درجه اطراف خود را دارند. همچنین فعلا مشخص شده که حداقل یکی از آنها در باند ایکس فعالیت می کند. شباهت های این سامانه ها با رادارهای سری APAR ساخت تالس این احتمال را به وجود آورده که شاید رادار دوم نیز در باند ایکس فعال باشد. باید به این نکته نیز اشاره کرد که معمولا در شناورهای کوچک تر از نظر تناژ مثل خانواده موج بهتر است برای رسیدن به بیشترین قدرت راداری، تمام سامانه ها در این بخش از باند ایکس استفاده کنند.

در هر صورت مسیر فعلی نداجا و طراح های این بخش از نیروهای مسلح در خصوص کاهش سطح مقطع راداری شناورها، اضافه کردن سیستم دفاع نقطه ای کمند، بهره برداری از پرتابگرهای عمودی برای موشک های پدافندی که موجب افزایش تعداد موشک های قابل حمل می شود و البته بهره گیری از رادارهای آرایه فازی در باند ایکس،   نشان دهنده حرکت پر قدرت و اثرگذار صنایع دفاعی و نیروهای مسلح به سمت تامین حداکثری دفاع هوایی بومی و مدرن برای شناورهای خود است؛ بحثی که با درس های سخت جنگ تحمیلی و نبرد مستقیم با نیروهای قدرتمند دریایی فرامنطقه ای گرفته شده و امروز نتایجی متفاوت را با گذشته رقم می زند.