به گزارش مشرق، تاکنون درباره رقم فرار مالیاتی در ایران اظهارنظرهای متفاوتی انجام شده است. اختلاف نظر مسئولین در مقدار فرار مالیاتی ناشی از شفاف نبودن فعالیت‌های اقتصادی در کشور است. در واقع برخلاف کشورهای پیشرفته دنیا در ایران سازوکار مشخصی برای رصد جریان پول و کالا وجود ندارد و همین امر باعث می‌شود که نتوان مقدار واقعی مالیات را مشخص کرده و از مودیان مالیاتی اخذ کرد. در ادامه با بررسی برخی گزاره‌های اقتصادی سعی می‌شود رقم واقعی فرار مالیاتی در کشور در بخش مشاغل تخمین زده شود.

بیشتر بخوانید:

حساب‌های اجاره‌ای، ابزاری برای فرار مالیاتی

درآمدهای مالیاتی دولت در ماه چقدر است؟

* مقدار فرار مالیاتی در بخش مشاغل کشور چقدر است؟

به طور کلی، درآمدهای مالیاتی چند دسته است که شامل مالیات از اشخاص حقوقی (شامل شرکت‌ها، بنیادها و نهادها)، مالیات بر درآمد(کارکنان دولتی و خصوصی، اصناف) و سایر مالیات ها تقسیم می‌شود. درآمدهای مالیاتی شامل مالیات و گمرک در قانون بودجه 98، 172 هزار میلیارد تومان است که 32 هزار میلیارد تومان آن متعلق به گمرک است و مابقی (140 هزار میلیارد تومان) خالص درآمدهای مالیاتی است. از این 140 هزار میلیارد تومان نیز 13 هزار میلیارد تومان آن مربوط به مالیات گروه حقوق و دستمزدی‌ها و 10 هزار میلیارد تومان مربوط به مالیات گروه مشاغل است.

مقایسه اعداد و ارقام ذکر شده نشان میدهد؛ گروه مشاغل که شامل پزشکان، وکلا، طلافروشان، آهن‌فروشان، رستوران‌ها، هتل‌ها و .... می‌شود و درآمد بسیار بالایی نیز دارند مالیات بسیار کمی پرداخت می‌کنند. به طوریکه مجموع مالیات پرداختی آنها حتی از مالیات کارمندان دولت که ذیل دسته حقوق و دستمزدی‌ها قرار میگیرند نیز کمتر است.

طبق گزارش مرکز آمار، سهم گروه مشاغل از کل تولید ناخالص (مجموع گردش مالی در اقتصاد ایران) حدود 36 درصد است. در نتیجه سهم مالیاتی این گروه نیز از کل مالیات باید حدود 36 درصد باشد. اما طبق قانون بودجه 98 تنها 7 درصد از کل مالیات (10 هزار میلیارد تومان) از گروه مشاغل اخذ می‌شود. در نتیجه اگر با یک جدول تناسب مقدار 8 درصد را به 36 درصد رسانده شود مقدار واقعی فرار مالیاتی گروه مشاغل مشخص می‌شود. این مقدار حدود 40 هزار میلیارد تومان است.

رقم 40 هزار میلیارد تومانی فرار مالیاتی گروه مشاغل در صورتی محاسبه شده که سهم این گروه از کل تولید ناخالص ملی 36 درصد باشد نه بیشتر زیرا بسیاری از گردش مالی در حوزه مشاغل نیز شفاف نبوده و به اصطلاح اقتصاد زیرزمینی است و در تولید ناخالص محاسبه نمی‌شود. در نتیجه، حتی رقم فرار مالیاتی مشاغل از 40 هزار میلیارد تومان نیز بیشتر بوده و عدد ذکر شده حداقلی‌ترین میزان فرار مالیاتی در تنها یکی از گروه‌های ذکر شده است.

در این گزارش به بررسی میزان فرار مالیاتی دو گروه مهم زیرمجموعه گروه مشاغل یعنی پزشکان و وکلا می پردازیم:

*فرار مالیاتی پزشکان «واقعا» چقدر است؟

مردادماه پارسال بود که اظهارات یک کارشناس اقتصادی در برنامه پایش درباره فرار مالیاتی 7 هزار میلیارد تومانی پزشکان موجب شد این موضوع مورد توجه کارشناسان و رسانه ها قرار بگیرد. مسئولان سازمان امور مالیاتی پس از این قضیه، میزان مالیات پرداخت شده توسط پزشکان را 150 میلیارد تومان اعلام کردند. نهایتا مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در دی ماه 97، میزان مالیاتی که باید توسط پزشکان پرداخت شود را حدود 6700 میلیارد تومان برآورد کرد. این گزارش در کنار فشار افکار عمومی برای ضرورت مبارزه با فرار مالیاتی پزشکان نهایتا منجر به تصویب جزء «ی» تبصره 6 قانون بودجه 98 و اجباری شدن استفاده از کارتخوان توسط پزشکان شد. در این قانون آمده است: «کلیه صاحبان حرف و مشاغل پزشکی، پیراپزشکی، داروسازی و دامپزشکی که مجوز فعالیت آنها توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان نظام پزشکی ایران و یا سازمان نظام دامپزشکی و سازمان دامپزشکی ایران صادر می شود، مکلفند در چهارچوب آیین‌­نامه تبصره(۲) ماده(۱۶۹) قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۱۳۶۶/۱۲/۴ و اصلاحات و الحاقات بعدی آن از ابتدای سال ۱۳۹۸ از پایانه فروشگاهی استفاده کنند».

جزء «ک» تبصره 6 قانون بودجه 98 مبنی بر پرداخت 10 درصد حق الزحمه پزشکان به عنوان مالیات علی الحساب و جزء «الف» این تبصره مبنی بر مشمول مالیات پلکانی شدن کارانه پزشکان، از دیگر مصوبات مجلس درباره مبارزه با فرار مالیاتی پزشکان بود.

پزشکان دانشگاه‌های علوم پزشکی علاوه بر دریافت حقوق خود که ماهانه به حساب آنها واریز می‌شود، مبلغی را نیز تحت عنوان «کارانه» دریافت می‌کنند. محاسبات نشان میدهد که درآمد اصلی پزشکان همان کارانه‌هایی است که دریافت می کنند و معمولا مبلغ کارانه چند برابر میزان حقوقی است که می‌گیرند.

در راستای اجرای قوانین فوق، سازمان امور مالیاتی از مردادماه امسال با صدور اطلاعیه هایی، پزشکان را دعوت به ثبت دستگاه کارتخوان در سامانه این سازمان کرد و طبق آخرین آمارها، حدود 40 درصد پزشکان این موضوع را اجرایی کردند. 

از سوی دیگر، شنیده ها حاکی از آن است که اخذ مالیات پلکانی از کارانه پزشکان در سال جاری همچنان اجرایی نشده است. علاوه بر این، نهاد صنفی جامعه پزشکی یعنی سازمان نظام پزشکی در اواسط امسال تلاش کرد تا با استفاده از ظرفیت شورای عالی هماهنگی اقتصادی برای سال آینده مجددا پزشکان را از پرداخت مالیات پلکانی از کارانه معاف کند، تلاشی که خوشبختانه تاکنون ناکام مانده است.

با این وجود، سازمان نظام پزشکی به عنوان نهاد صنفی پزشکان و برخی نمایندگان مجلس (به خصوص اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس که عموما پزشک هستند) در یک سال اخیر، تلاش زیادی کرده اند که رقم فرار مالیاتی حدود 7 هزار میلیارد تومانی پزشکان را زیر سوال ببرند. در این بخش گزارش به این سوال پاسخ می دهیم که این رقم واقعا چقدر است؟

مهمترین سوال برای محاسبه میزان واقعی مالیات پزشکان، میزان درآمد آنهاست. علیرضا عبدالله‌زاده اقتصاددان و دانش‌آموخته دانشگاه هاروارد درباره این موضوع گفت: «ما با چند روش حساب کردیم،یکی روش درآمدی ودیگری روش هزینه ای، این روش هزینه‌ای است یعنی در جاهای مختلف هزینه‌هایی که برای درمان سرپایی یا بستری کرده‌اند و ما آمده‌ایم در اینها نسبت دولتی به خصوصی، حق‌العلاج و سهم پزشکان را حساب کرده‌ایم و این آماری است که وزارت بهداشت در سال ۹۵ داده است که براساس اینها مجموع درآمد پزشکان ۳۱ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان...به‌جز این دو روش درآمدی و هزینه‌ای از یک منبع کاملا مستقل دیگر هم چک کردیم و دقیقا به همین عدد رسیدیم یعنی از سه روش به همین عدد رسیدیم؛ حساب ملی سلامت یک منبع است، یک منبع دیگر هم که اسمش را نمی‌برم هم نگاه کردیم و آن هم همین بود؛ نزدیک به ۳۲ هزار میلیارد تومان».

با توجه به این رقم و با درنظر گرفتن تورم، مجموع درآمد (خالص دریافتی) پزشکان در سال 97 حدود 40 هزار میلیارد تومان برآورد می شود که مالیات آن حدود 7 هزار میلیارد تومان خواهد بود. جزئیات درآمد پزشکان شامل ارقام زیر است: الف- 10  هزار میلیارد کارانه پزشکان بخش دولتی، ب-  15هزار میلیارد کارانه پزشکان بخش خصوصی و ج- 15  هزار میلیارد ویزیت سرپایی (مطب و درمانگاه).

نگاهی به وضعیت مالیاتی پزشکان در سال های 88 تا 93 مطابق با گزارش سازمان امور مالیاتی هم جالب قابل توجه است و موید نکات بالا درباره میزان فرار مالیاتی آنهاست:

*فرار مالیاتی پزشکان «وکلا» چقدر است؟

یکی دیگر از گروه هایی که اخیرا میزان فرار مالیاتی آنها مورد توجه کارشناسان و رسانه ها قرار گرفته است، وکلا هستند. اخیرا مسئولان سازمان امور مالیاتی هم اعلام کرده اند 3 هزار وکیل پرونده مالیاتی ندارند. در ماه های اخیر، برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس میزان فرار مالیاتی وکلا را حدود 6 تا 12 هزار میلیارد تومان تخمین زده اند. بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که رقم 12 هزار میلیارد تومان احتمالا به واقعیت نزدیکتر باشد.

سید حسن موسوی فرد کارشناس اقتصادی که اخیرا در برنامه تلویزیونی «پایش» توضیحاتی درباره این موضوع داده بود، گفت: شیوه­ محاسبه­ فرار مالیاتی وکلا شیوه­ بسیار ساده‌­ای است. ببینید ما 15 میلیون پرونده قضایی داریم که در این 15 میلیون پرونده­ قضایی به ادعای خود کانون وکلا فقط 10 درصد پرونده‌­ها با وکیل به دادگاه می‌­رود. ما حتی اگر این 10 درصد را بپذیریم یک و نیم میلیون پرونده خواهد شد. با توجه به اینکه در هر پرونده­ای دو طرف وجود دارد ما به 3 میلیون قرارداد وکالت مواجه هستیم.

موسوی فرد افزود: اگر شما سری به بازار وکالت بزنید، اکثر وکلا به بسیاری از پرونده‌­ها بخاطر اینکه رقم حق الوکاله های آنها اندک است، ورود پیدا نمی کنند. کمترین رقمی که به نظرم نمی‌­آید حتی این رقم هم خیلی از وکلا قبول بکنند، مثلاً 20 میلیون تومان برای هر پرونده است. اگر در نظر بگیریم 3 میلیون پرونده است یعنی 3 میلیون قرارداد است که 3 میلیون قرارداد ضرب در حق الوکاله 20 میلیونی می­‌شود 60 هزار میلیارد تومان. یعنی درآمد وکلا از محل پرونده‌­هایی که پذیرفته‌­اند حدود 60 هزار میلیارد تومان خواهد بود. از سوی دیگر، ما حدود 70 هزار وکیل داریم و در نتیجه، درآمد متوسط سالانه هر وکیل حدود 1 میلیارد تومان است. مطابق با قوانین مالیاتی کشور، وکلا باید 20 درصد درآمدشان را مالیات پرداخت کنند. بنابراین ما به عددی حدود 12 هزار میلیارد تومان برای میزان مالیات پرداختی توسط وکلا می رسیم.

مجموع فرار مالیاتی پزشکان و وکلا حدود 19 هزار میلیارد تومان است. این در حالی است که مجموع یارانه نقدی 45500 تومانی که سالانه به حدود 78 میلیون نفر از مردم پرداخت می شود، حدود 42 هزار میلیارد تومان بوده است. به عبارت دیگر، میزان فرار مالیاتی پزشکان و وکلا معادل 45 درصد یارانه نقدی پرداختی به مردم است. 

از سوی دیگر، مجموع یارانه بنزینی که سالانه به حدود 60 میلیون نفر از مردم پرداخت می شود، حدود 30 هزار میلیارد تومان است. به عبارت دیگر، میزان فرار مالیاتی پزشکان و وکلا معادل 63 درصد یارانه بنزینی پرداختی به مردم است.