اما حکایت این واژه چیست و چرا سروصدای زیادی به پا کرده است؟

 مکانیسم ماشه (Snapback) در راستای حل‌اختلاف پیش بینی شده در برجام، فرآیندی است که اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکر شده در این توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند.

بیشتر بخوانید:

گلایه آمریکا از اعضای شورای امنیت بابت عدم همکاری علیه ایران

دست رد شورای امنیت به درخواست ضد ایرانی آمریکا

چرا دنیا باید مقابل زورگویی آمریکا ضدایران بایستد؟

حال، مایک پامپئو وزیر خارجه ایالات متحده چندی پیش در مقر سازمان ملل حضور یافت و درخواست آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه علیه جمهوری اسلامی را به رئیس دوره‌ای شورای امنیت ارائه کرد.

در همین رابطه بسیاری از کارشناسان بین‌الملل معتقدند رامپ و پمپئو به تکاپو افتاده‌اند و قصد دارند با توسل به مکانیسم ماشه تحریم ها علیه ایران را احیا کنند. در این بین وزیر خارجه آمریکا با طرح استدلالات بی اساس مدعی شده که کشورش از لحاظ قانونی حق دارد مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کند.

همین امر موجب شد تا اعتراض بسیاری از کشورهای همسایه و مقامات بلند شده و در همین زمینه نیز مجلس شورای اسلامی و کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی پارلمان در واکنش به تلاش مذبوحانه آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه، بیانیه‌ای صادر کرد.

در این بیانیه تصریح شد که بر اساس موازین بین‌المللی، آمریکا، با خروج از ضمیمه دوم قطعنامه و عدم انجام تعهداتش در قبال ملت ایران، مشروعیت استفاده از مکانیسم حل اختلاف موجود در ماده ۳۶ و ۳۷ برجام را برخوردار نیست. تفسیر حقوقی که امریکا ارائه کرده، بی مبنا بوده و فاقد وجاهت است.

در ادامه این بیانیه آمده است، جمهوری اسلامی ایران، از کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل انتظار دارد به منظور مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا و حفظ اعتبار قواعد بین‌المللی، مانع سوءاستفاده این کشور شده و جلوی رفتار خودسرانه دولت آمریکا را برای تحمیل اراده خود به سایر کشورها بگیرند.

در بخش دیگری از این بیانیه عنوان شده است که انتظار است دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران به تبعیت از ملت شجاع و انقلابی کشورمان، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های در اختیار، اقدامات عاجل و بازدارنده را در مقابل آمریکا صورت دهد و همچنین در محیط بین الملی سوءاستفاده  آشکار این کشور از شورای امنیت و حق وتو را افشا کند.

 به سراغ حجت‌الاسلام مجتبی ذوالنوری رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی رفتیم و وی در همین باره به اظهار نظر کارشناسی در این خصوص پرداخت.

*ورود و اعتراض کمیسیون امنیت ملی مجلس به «مکانیسم ماشه»

ذوالنور اظهار داشت: با توجه به تعطیلات دوهفته‌ای مجلس به منظور سرکشی نمایندگان از حوزه‌های انتخابیه خود، پس از این ایام و یا هر زمانی که اقتضا کند که نیاز به پیگیری و بررسی و اقدام خاصی درخصوص مکانیسم باشد، ما جلسه فوق‌العاده‌ای تشکیل خواهیم داد. 

وی افزود: ما منتظر هستیم ببینیم شرایط چه اقتضا می‌کند که متناسب با آن شرایط اقدام به برگزاری جلسه کمیسیون کنیم. 

رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در خصوص مکانیسم ماشه گفت: مکانیسم ماشه موضوع مناسبی برای ما نیست که در برجام گنجانده شده؛ این مسئله در ماده 36 و 37 برجام آمده است. 

ذوالنور ادامه داد: از موضوع مکانیسم ماشه با عنوان تیگر مکانیسم یا اسنپ‌بک نام برده می‌شود؛ یعنی در حقیقت، بازگشت خودکار تحریم‌ها، به این معنی که اگر هریک از طرفین برجام یا جمهوری اسلامی ایران یا 5+1 -که الان 4+1- شده است، اگر نسبت به عدم اجرای تعهدات طرف مقابل شکایتی داشته باشد، این شکایت به کمیسیون مشترک ارائه می‌شود.

*تشریح چگونگی «بازگشت خودکار تحریم‌ها» ذیل برجام

وی برهمین اساس اضافه کرد: کمیسیون مشترک 15 روز مهلت دارد که آن را بررسی کند و اگر حل نشد، این موضوع را به وزرای خارجه ارجاع می‌دهد، آنها هم 15 روز فرصت دارند که رفع اختلاف توافق کنند و اگر این اتفاق نیفتاد، مجدداً به کمیسیون برمی‌گردد و کمیسیون پنج روز دیگر وقت دارد تا موضوع را حل کند که مجموعاً 35 روز می‌شود. اگر حل نشد، به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع می‌شود و شورای امنیت هم یک‌ماه فرصت دارد تصمیم‌گیری کند.

نماینده مردم قم در مجلس شورای اسلامی در ادامه بیان کرد:‌ حال اگر شورای امنیت سازمان ملل تصمیمی بگیرد که خلاف نظر شاکی باشد، اگر خلاف نظر ما باشد که ما کاری نمی‌توانیم انجام دهیم، اما اگر خلاف نظر یکی از اعضای مقابل ما که عضو شورای امنیت باشند، می‌توانند وتو کنند؛ یعنی اگر نظرشان تأمین شود که چه بهتر، اما اگر تأمین نشود، وتو می‌کنند، پس مجدداً تحریم‌ها برمی‌گردد. 

وی ادامه داد:‌ این مکانیسمی که پیش‌بینی شده خیلی مکانیسم بدی است و در برجام به ضرر ما دیده شده است، چرا که انتهای آن به وتوی طرف شاکی می‌رسد و کاری از دست ما برنمی‌آید، اما اینجا در موضوع استفاده آمریکا از ماشه موضوع کاملا متفاوت است، تفاوت آن هم این است که ماده 36 و 37 در موضوع مکانیسم ماشه گفته‌ است هریک از طرف‌های برجام- آمریکا که اکنون از طرف‌های برجام نیست- اگر از برجام خارج شده، اگر آمریکا بتواند از مکانیسم ماشه علیه ما استفاده کند، معنی آن این است که هر کشور دیگری هم می‌تواند استفاده کند، چون وقتی ملاک در برجام نبودن باشد آمریکا می‌تواند استفاده کند، اما آمریکا امروز در برجام نیست و نمی‌تواند از این موضوع علیه ما استفاده کند.

ذالنور بر همین اساس اضافه کرد: اگر منظور کسی می‌تواند از ماشه استفاده کند ولو اینکه در برجام نباشد و عضو امنیت سازمان ملل باشد، است بله درست است، حال آنکه مکانیسم ماشه این نیست و تصریح کرده که هریک از طرف‌های برجام در صورتی که از عملکرد طرف مقابل شاکی باشند. آمریکا هم رسماً اعلام کرده که من عضو  برجام نیستم و ترامپ و وزیر امور خارجه نیز این را صریح اعلام کرده است.

*امروز خروج آمریکا از برجام بر کسی پوشیده نیست 

وی در همین راستا اظهار داشت: امروز خروج آمریکا از برجام بر کسی پوشیده نیست بنابراین آمریکایی‌ها هیچ سهم، نقش و عضویتی در برجام ندارند، پس در حقیقت اینکه بخواهند از مکانیسم ماشه استفاده کنند، اصلا راه قانونی برای آن وجود ندارد.

وی ادامه داد: 13 نفر از 15 عضو شورای امنیت سازمان ملل هم مخالفت خود را با نظر آمریکا اعلام کردند، چین و روسیه که از ابتدا مخالف بودند و همراهی‌شان با ما محرز و متقن است و 11 کشور دیگر هم که صریحاً اعلام کردند و اخیراً آلمان، فرانسه و انگلیس هم نامه‌ای مبنی بر مخالفت‌شان با استفاده از مکانیسم ماشه به سازمان ملل نوشته‌اند و این نامه در مخالفت با نظر آمریکا نوشته شده است.

*در طول تاریخ سازمان ملل هیچ مقطعی فضاحت‌بارتر از اکنون برای آمریکا سراغ نداشته‌ایم 

این نماینده مجلس یازدهم شورای اسلامی در بخش دیگری از سخنانش خاطرنشان کرد: امریکا امروز در شرایط بسیار بدی قرار گرفته است، یعنی واقعا در طول تاریخ سازمان ملل، ما هیچ مقطعی را افتضاح‌بارتر از اکنون برای آمریکا سراغ نداشته‌ایم که در جامعه جهانی تنها بماند و هر چه تلاش کند نتواند حرف خود را به کرسی بنشاند و این هم دلایل متعددی دارد و یکی از دلایل این است که امروز آمریکایی‌ها به قدری خلاف قانون و خلاف عرف صحبت می‌کنند که هر کشوری حرف آمریکا را تأئید کند، خود را رسوا کرده، چون هیچ مبنای قانونی و حقوقی استفاده آمریکا از استفاده ماشه ندارد.

*استفاده از مکانیسم ماشه یعنی بازگشت به قبل از برجام

رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی بر همین اساس یادآور شد: نکته سوم اینکه،  اروپایی‌ها تحت هیچ شرایطی نمی‌خواهند برجام را از دست بدهند. برجام فایده‌ای برای ما نداشته اما برای اروپایی‌ها فوایدی زیادی داشت؛ لذا اگر آمریکا از مکانیسم ماشه استفاده کند، معنی آن یعنی بازگشت به قبل از برجام و قطعنامه‌های هفتگانه شورای امنیت سازمان ملل و رفتن ایران زیر فصل هفتم.

ذوالنور تصریح کرد: بنابراین اگر چنین اتفاقی بیفتد یعنی ما به قبل از برجام برگردیم، دیگر برجامی وجود ندارد و اروپایی‌ها به لحاظ مسائل امنیتی برجام برایشان مهم است و نمی‌خواهند برجام از دست برود.

«استفاده از مکانیسم ماشه یعنی نابودی برجام و برگشتن به قبل از برجام، یعنی اروپایی‌ها هم هیچ‌گاه با آمریکا همراهی نخواهند کرد و لذا آمریکا خود را خسته می‌کند ما پیش‌بینی می‌کنیم در آینده نزدیک با شکست آمریکا در این عرصه هم فضاحت و رسوایی آمریکایی‌ها بیش از وضع موجود بشود.»

این نماینده مجلس بیان کرد: طرحی در همین خصوص تعدادی از نمایندگان تهیه و تدوین کرده‌اند که اگر چنین چیزی در مجلس و به صحن علنی مجلس مطرح شود قطعا با استقبال  رأی بالای نمایندگان روبه‌رو خوهد شد و ضمن آن کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی هم از این طرح پشتیبانی خواهد کرد.

* اگر از مکانیسم ماشه استفاده کنند نیازی به خروج از برجام وجود ندارد

رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در بخش پایانی سخنانش بیان کرد: بنده عرض می‌کنم که نیازی به چنین طرحی نیست یعنی اگر مکانیسم ماشه را استفاده کنند نیازی به خروج از برجام وجود ندارد. استفاده از مکانیسم ماشه یعنی برگشت به قبل از برجام یعنی برجامی نمی‌ماند تا طرحی تصویب کنیم که در صورت استفاه از برجام خودبه‌خود از برجام خارج شده باشیم؛ یعنی استفاده از مکانیسم ماشه یعنی ابطال برجام.

متن طرح دو فوریتی خروج خودکار از برجام در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه که توسط جمعی از نمایندگان مجلس تهیه شده، به شرح زیر است:

ریاست محترم مجلس شورای اسلامی

احتراماً طرح زیر که به امضای 49 نفر از نمایندگان رسیده است جهت طی مراحل قانونی تقدیم می‌شود.

یکی از بحث‌های مهم مفاد قرارداد بین‌المللی برجام مکانیسم حل‌وفصل اختلافات معروف به مکانیسم ماشه است که در بندهای 36 و 37 برجام گنجانده شده است که این مکانیسم این اختیار را به اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل می‌دهد که در یک بازه زمانی 2 ماه و با استفاده از حق وتو تمامی قطع‌نامه‌های پیشین را که بر اساس برجام و قطع‌نامه 2231 به حالت تعلیق در آمده را مجدداً فعال سازد.

با گذشت 5 سال از برجام و حتی پس از خروج آمریکا از این توافق این کشور همچنان در تلاش است تا با فعال‌سازی مکانیسم ماشه فشارها را بر ایران تشدید کند.

در همین خصوص و  در آستانه لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران شاهد هستیم که فشارهای سیاسی بسیار شدیدی از سوی آمریکا که خود ناقض اصلی برجام است علیه جمهوری اسلامی ایران وارد شده است که صدور قطع‌نامه ضدایرانی در شورای حکام در همین راستا می‌باشد و همچنین تلاش برای صدور قطع‌نامه در شورای امنیت در جهت تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران که با شکست آمریکا همراه بود در همین جهت می‌باشد.

در صورت عدم واکنش مقتضی از سوی ایران و بنا به اعلام رسمی دولت آمریکا شاهد اقدام بعدی آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه خواهیم بود که لذا برای حفظ منافع ملی ضرورت دارد تا در صورت انجام چنین اقدامی و با توجه به اینکه ادامه حضور ایران در برجام با بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت خالی از هر نفعی می‌باشد باید الزام به خروج از برجام را به‌عنوان یک اقدام بازدارنده به‌تصویب رساند.