سرویس حسینیه مشرق - اهمیت زیارت حضرت اباعبدالله الحسین در روایاتی با مضامین بسیار عالی ذکر شده به گونه‌ای که برخی از فقهاء، از این احادیث متواتر، «وجوب» فقهی زیارت امام حسین را حداقل یک بار در عمر، استنباط کرده‌اند. [۱] ترک زیارت امام حسین، موجب نقص ایمان، عاقّ اهل بیت، محرومیت از خیر و کوتاه شدن عمر خواهد شد.

البته حضور سیل مشتاقان اباعبدالله الحسین در کربلای معلی و زیارت حضوری سیدالشهداء بویژه در موسم اربعین، رفتار برآمده از بصیرت سیاسی و البته زمان‌شناسی شیعیان است. و اصل در زیارت امام حسین، حضور مستقیم در حرم امام حسین و دعا در زیر گنبد مستجاب ایشان است[۲]. اما اگر مقدور نیست، علاوه بر «نایب گرفتن» برای زیارت امام حسین[۳]، در کتب معتبر نیز دستوراتی برای «زیارت امام حسین از راه دور» صادر شده است:

زیارت امام حسین از راه دور

و اما وظیفه کسانی که در روز اربعین، نمی‌توانند امام حسین را در کربلا و در کنار مرقد شریف ایشان، زیارت کنند، چیست؟ بسیار آسان است. زیرا یکی از امتیازات مذهب شیعه، سفینة النجاة بودن امام حسین، سبط النبی و قرة العین رسول می‌باشد. از اینرو، کشتی نجات سرور و سالار شهیدان، دستورالعمل‌های بسیار فراوانی دارد و به فراخور و اقتضای مخاطب، قابل انتخاب است. و امامان معصوم در مناسبت‌های گوناگون، نسخه‌های متفاوتی را برای شیعیان تجویز کردند. از جمله، ادعیه آسانی «زیارت امام حسین از راه دور»، تا یاد و نام فرهنگ عاشورا و قیام امام حسین به هر مناسبتی در خاطره‌ها، ماندگار و جاودانه شود.

زیارت امام حسین بیش از ۲۰ مرتبه در هر ماه

سدیر از اصحاب و راویان ملازم امام صادق، خاطره عجیبی را از دیدار با ایشان در کتاب معتبر الکافی نقل می‌کند. امام از وی می‌پرسد: آیا هر روز امام حسین را زیارت می‌کنید؟ سدیر از این سوال امام تعجب می‌کند از اینرو با قاطعیت می‌گوید: خیر. اما پاسخ امام صادق، شگفت‌آور است: «چقدر جفاکارید». تعجب سدیر بیشتر می‌شود و به امام توضیح می‌دهد که به دلیل دوری راه و مسافت، زیارت هر روز امام حسین مقدور نیست. اما امام صادق پاسخ وی را قانع‌کننده نمی‌بیند و می‌گوید:

یا سَدیرُ، تَزورُ قَبرَ الحُسَینِ علیه السلام فی کلِّ یومٍ؟ قُلتُ: جُعِلتُ فِداک! لا، قالَ: فَما أجفاکم! قالَ: فَتَزورونَه فی کلِّ جُمعَه؟ قُلتُ: لا. قالَ: فَتَزورونَه فی کلِّ شَهرٍ؟ قُلتُ: لا. قالَ: فَتَزورونَه فی کلِّ سَنَه؟ قُلتُ: قَد یکونُ ذلِک. قالَ: یا سَدیرُ، ما أجفاکم لِلحُسَینِ علیه السلام! أما عَلِمتَ أنَّ للّه عَزَّ وجَلَّ ألفَی ألفِ مَلَک شُعثٍ غُبرٍ یبکونَ ویزورونَ لا یفتُرونَ، وما عَلَیک یا سَدیرُ أن تَزورَ قَبرَ الحُسَینِ علیه السلام فی کلِّ جُمعَه خَمسَ مَرّاتٍ وفی کلِّ یومٍ مَرَّه؟ قُلتُ: جُعِلتُ فِداک! إنَّ بَینَنا وبَینَه فَراسِخَ کثیرَه. فَقالَ لی: اصعَد فَوقَ سَطحِک، ثُمَّ تَلتَفِتُ یمنَه ویسرَه، ثُمَّ تَرفَعُ رَأسَک إلَی السَّماءِ، ثُمَّ انحو نَحوَ القَبرِ، وتَقولُ: السَّلامُ عَلَیک یا أبا عَبدِاللّه، السَّلامُ عَلَیک و رَحمَه اللّه و بَرَکاتُه، تُکتَبُ لَک زَورَه، وَالزَّورَه حُجَّه وعُمرَه. قالَ سَدیرٌ: فَرُبَّما فَعَلتُ فِی الشَّهرِ أکثَرَ مِن عِشرینَ مَرَّه. [۴]

الکافی کلینی: «ای سَدیر! قبر حسین علیه السلام را در هر روز، زیارت می‌کنی؟». گفتم: فدایت شوم، نه! فرمود: «چه قدر جفاکارید!». فرمود: «او را هفته‌ای یک بار، زیارت می‌کنید؟». گفتم: نه. فرمود: «در هر ماه، چه طور؟». گفتم: نه. فرمود: «در هر سال، چه؟». گفتم: گاه، چنین می‌شود. فرمود: «ای سَدیر! چه قدر به حسین علیه السلام جفا می‌کنید! آیا نمی‌دانی که خدای عزوجل، دو هزار هزار فرشته پریشان غبارآلود دارد که می‌گِریند و زیارت می‌کنند و خسته نمی‌شوند. چه می‌شود ای سَدیر که قبر حسین علیه السلام را در هر هفته، پنج بار و در هر روز، یک بار، زیارت کنی؟». گفتم: فدایت شوم! میان ما و او فرسنگ‌ها راه است. امام علیه السلام به من فرمود: «به بالای بام خانه‌ات برو. سپس به راست و چپ، توجّه کن و آن گاه، سرت را به سوی آسمان، بالا ببر و به سوی قبر حسین علیه السلام (سمت راست قبله) رو کن و بگو:" السَّلامُ عَلَیک یا أبا عَبدِاللّه، السَّلامُ عَلَیک و رَحمَه اللّه و بَرَکاتُه: سلام بر تو، ای ابا عبداللّه! سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد! ". برایت، یک زیارت نوشته می‌شود و زیارتی که معادل یک حج و عمره است». پس از آن گاهی در یک ماه، بیش از بیست بار، این دستورالعمل امام صادق را به انجام می‌رساندم.

عاشقی به روایت کلینی

مجلس گرم و باصفای شیعیان، آن هم در محضر امام صادق، چقدر باصفاتر است. یونس از همه بزرگ‌تر است و عمری را در خدمت به مکتب اهل‌بیت، سپری کرده است. بقیه به احترام وی، ساکت می‌شوند و او شروع به سوال از امام می‌کند: ما مشتاق امام حسین ایم. فراوان به یاد مصائب عاشورا هستیم. اشک در چشمانمان حلقه می‌زند. در اینگونه مواقع، چه بگوییم:

کُنْتُ أَنَا وَ یُونُسُ بْنُ ظَبْیَانَ وَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ وَ أَبُو سَلَمَةَ السَّرَّاجُ جُلُوساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ کَانَ الْمُتَکَلِّمُ مِنَّا یُونُسَ وَ کَانَ أَکْبَرَنَا سِنّاً فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی کَثِیراً مَا أَذْکُرُ الْحُسَیْنَ فَأَیَّ شَیْ‌ءٍ أَقُولُ فَقَالَ قُلْ: «صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ» تُعِیدُ ذَلِکَ ثَلَاثاً فَإِنَّ السَّلَامَ یَصِلُ إِلَیْهِ مِنْ قَرِیبٍ وَ مِنْ بَعِید. [۵]

الکافی کلینی: به نقل از حسین بن ثُوَیر: من و یونس بن ظَبیان، مُفضّل و ابو سَلَمه سَرّاج، نزد امام صادق علیه السلام نشسته بودیم و یونس که از همه ما مسن‌تر بود، سخنگوی‌مان بود. او به امام صادق علیه السلام گفت: فدایت شوم! ... من امام حسین علیه السلام را خیلی یاد می‌کنم. چه چیزی بگویم؟ فرمود: بگو: «صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِاللَّهِ» سه بار، این ذکر را می‌گویی که سلام از دور و نزدیک، به امام حسین می‌رسد.

عاشقی به روایت کامل الزیارات

البته اگر قرار است حق عاشقی را بهتر اداء کنید، کامل الزیارات، ادب عاشقی را کامل‌تر بیان می‌کند؛ راوی می‌گوید بر امام صادق وارد شدم و گروهی از یاران امام نیز دور ایشان حلقه زده بودند. ناگهان امام رو به من کرد و فرمود: «ابا عبداللّه الحسین را چند مرتبه در هر ماه، زیارت می‌کنی؟». چه حکمتی است در این پرسش. سرافکنده و سرمشار پاسخ دادم: مقدور نیست در هر ماه. امام فرمود: «پس در هر دو ماه، چه؟». باز پاسخ‌ام منفی بود. فرمود: «در هر سال چه‌طور؟». بیشتر خجل و سرمشار شدم پاسخ‌ام این‌بار سکوت بود. فرمود: چه قدر بر امام حسین جفا می‌کنید:

ألا أدُلُّکم عَلی زِیارَه مَقبولَه و إن بَعُدَ النّائی؟ قالَ: فَکیفَ أزورُه یابنَ رَسولِ ‌اللّه؟ قالَ: اغتَسِل یومَ الجُمُعَه أو أی یومٍ شِئتَ، وَالبَس أطهرَ ثِیابِک، وَ اصعَد إلی أعلی مَوضِعٍ فی دارِک أوِ الصَّحراءِ، وَ استَقبِلِ القِبلَه بِوَجهک بَعدَما تَبَینَ أنَّ القَبرَ هناک، یقولُ اللّه تَبارَک وتَعالی: «فَأَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْه اللَّه» ثُمَّ تَقولُ:

کامل الزیارات: امام صادق فرمود: «آیا شما را به زیارتی مقبول، راهنمایی کنم، حتّی اگر زیارت از راه دور باشد؟». راوی گفت: چگونه او را زیارت کنم، ای فرزند پیامبر خدا؟ فرمود: «روز جمعه، یا هر روزی که خواستی، غسل کن و پاک‌ترین جامه‌هایت را بپوش و به بالاترین جای خانه‌ات یا بیابان برو و پس از آن که سمت قبر برایت روشن شد، رو به قبله کن که خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: «به هر کجا رو کنید، خدا، آن جاست». سپس این دعا را برای زیارت امام حسین از راه دور بخوان:

السَّلامُ عَلَیک یا مَولای وَ ابنَ مَولای و سَیدی وَ ابنَ سَیدی، السَّلامُ عَلَیک یا مَولای یا قَتیلُ ابنَ القَتیلِ الشَّهیدُ ابنَ الشَّهیدِ، السَّلامُ عَلَیک و رَحمَه اللّه وبَرَکاتُه. أنَا زائِرُک یابنَ رَسولِ اللّه بِقَلبی و لِسانی و جَوارحِی، و إن لَم أزُرک بِنَفسی وَ المُشاهدَه لِقُبَّتِک. فَعَلَیک السَّلامُ یا وارِثَ آدَمَ صَفوَه اللّه، و وارِثَ نوحٍ نَبِی اللّه، و وارِثَ إبراهیمَ خَلیلِ اللّه، و وارِثَ موسی کلیمِ اللّه، و وارِثَ عیسی روحِ اللّه، و وارِثَ مُحَمَّدٍ حَبیبِ اللّه و نَبِیه و رَسولِه، و وارِثَ عَلِی أمیرِ المُؤمِنینَ وَصِی رَسولِ اللّه و خَلیفَتِه، و وارِثَ الحَسَنِ بنِ عَلِی وَصِی أمیرِ المُؤمِنینَ، لَعَنَ اللّه قاتِلیک، و جَدَّدَ عَلَیهمُ العَذابَ فی هذِه السّاعَه و فی کلِّ ساعَه. أنَا یا سَیدی مُتَقَرِّبٌ إلَی اللّه جَلَّ وعَزَّ و إلی جَدِّک رَسولِ اللّه، و إلی أبیک أمیرِ المُؤمِنینَ، و إلی أخیک الحَسَنِ، و إلَیک یا مَولای، فَعَلَیک السَّلامُ و رَحمَه اللّه و بَرَکاتُه بِزِیارَتی لَک بِقَلبی و لِسانی و جَمیعِ جَوارِحی، فَکن یا سَیدی شَفیعی لِقَبولِ ذلِک مِنّی، و أنَا بِالبَراءَه مِن أعدائِک وَ اللَّعنَه لَهم و عَلَیهم أتَقَرَّبُ بِذلِک إلَی اللّه و إلَیکم أجمَعینَ، فَعَلَیک صَلَواتُ اللّه و رِضوانُه و رَحمَتُه.

سلام بر تو، ای مولا و فرزند مولای من و سَرور و فرزند سَرور من! سلام بر تو، ای مولای من، ای کشته شده فرزند کشته شده! شهید فرزند شهید! سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد! من، زائر تو هستم ای فرزند پیامبر خدا با دل و زبان و اعضایم، هر چند خودم، نزد تو نیامده‌ام و گنبدت را نمی‌بینم. بر تو سلام، ای وارث آدم، برگزیده خدا، و وارث نوح، پیامبر خدا، و وارث ابراهیم، خلیل خدا، و وارث موسی، هم‌سخن خدا، و وارث عیسی، روح خدا، و وارث محمّد، حبیب خدا و پیامبر و فرستاده‌اش، و وارث علی، امیر مؤمنان، وصیّ پیامبر خدا و جانشینش، و وارث حسن بن علی، وصیّ امیر مؤمنان! خداوند، قاتلانت را بکشد و اکنون و همیشه، عذابشان را تجدید کند. من ای سَرورم، به خدای جلیل عزیز، و به جدّت، فرستاده خدا، به پدرت امیر مؤمنان، برادرت حسن، و به تو ای مولای من تقرّب می‌جویم. سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد! من، تو را ای سَرورم با دل و زبان و همه اعضایم، زیارت می‌کنم و از تو می‌خواهم‌ که شفیع من در پذیرش این زیارت باشی. من با بیزاری جستن از دشمنانت و لعنت خواستن بر ایشان، به خدا و همه شما تقرّب می‌جویم. بر تو، درودها و خشنودی و رحمت خدا باد.

آن گاه، اندکی به سمت چپ حرکت میکنی و رو به قبر علی‌اکبر (فرزند امام حسین) می‌کنی که نزد پاهای پدرش است و مانند آن که برای پدرش به جا آوردی بر او سلام می‌دهی (دعای فوق را برای حضرت علی‌اکبر هم تکرار می‌کنید).

سپس آنچه را از امور دین یا دنیایت که دوست داری، در دعایت از خدا بخواه (بسیار دعا کن و حاجت بخواه)

پس از آن، چهار رکعت نماز (دو نماز دو رکعتی) می‌خوانی که نماز زیارت (هشت، شش، چهار و یا دو رکعت) است و بهتر از همه، نماز هشت رکعتی است. سپس به سوی قبر ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام و رو به قبله، می‌گویی:

أنَا مُوَدِّعُک یا مَولای وَ ابنَ مَولای، و یا سَیدی وَ ابنَ سَیدی، و مُوَدِّعُک یا سَیدی وَ ابنَ سَیدی یا عَلِی بنَ الحُسَینِ، و مُوَدِّعُکم یا ساداتی یا مَعاشِرَ الشُّهداءِ، فَعَلَیکم سَلامُ اللّه و رَحمَتُه و رِضوانُه و بَرَکاتُه. [۶]

ای مولای من و فرزند مولای من! ای سَرور من و فرزند سَرور من! با تو وداع می‌کنم، و ای سَرور من و فرزند سَرور من، علی اکبر! با تو نیز وداع می‌کنم. ای سَروران من! ای شهیدان! با شما هم وداع می‌کنم. بر شما سلام و رحمت و خشنودی و برکات خدا باد.

البته اهل‌بیت برای افرادی که توان حضور در کربلا و زیارت امام حسین مقدور نیست، مختص «روز عاشورا» نیز دستورالعمل خاصی فرمودند که در ادامه بیان خواهد شد.

شبیه‌سازی پیاده‌روی اربعین

و اما برای افرادی که به هر دلیلی مقدور نیست به سفر اربعین و زیارت امام حسین بروند، آیا پیاده‌روی در شهر محل اقامت (شبیه سازی ‌پیاده‌روی اربعین) و یا اقامه عزا برای امام حسین در شهر محل سکونت، از نظر شرعی امکان‌پذیر است؟ درباره شبیه‌سازی پیاده‌روی، نیاز به دقت‌نظر و تامل فقهی است[۷] لکن اقامه عزا برای کسانی که توان حضور در زیارت امام حسین را ندارند، به امید رجاء و ثواب و از باب تعظیم شعائر الهی به صورت تجمع اجتماعی، امکان‌پذیر است و حتی مستند حدیثی نیز برای آن وجود دارد.

ابن قولویه در کتاب کامل الزیارات، به گفتگوی یکی از شیعیان با امام صادق اشاره می‌کند که وی به دلیل خوف جانی و خطر قتل، به دلیل حضور نواصب (دشمنان)، زیارت امام حسین برای وی مقدور نیست اما امام صادق، راه دیگری را برای اقامه عزا در محل زندگی و منطقه سکونت‌اش، به وی پیشنهاد می‌کند:

قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ یَا مِسْمَعُ أَنْتَ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ أَ مَا تَأْتِی قَبْرَ الْحُسَیْنِ قُلْتُ لَا أَنَا رَجُلٌ مَشْهُورٌ عِنْدَ أَهْلِ الْبَصْرَةِ وَ عِنْدَنَا مَنْ یَتَّبِعُ هَوَی هَذَا الْخَلِیفَةِ وَ عَدُوُّنَا کَثِیرٌ مِنْ أَهْلِ القَبَائِلِ مِنَ النُّصَّابِ وَ غَیْرِهِمْ وَ لَسْتُ آمَنُهُمْ أَنْ یَرْفَعُوا حَالِی عِنْدَ وُلْدِ سُلَیْمَانَ فَیُمَثِّلُونَ بِی قَالَ لِی أَ فَمَا تَذْکُرُ مَا صُنِعَ بِهِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَتَجْزَعُ قُلْتُ إِی وَ اللَّهِ وَ أَسْتَعْبِرُ لِذَلِکَ حَتَّی یَرَی أَهْلِی أَثَرَ ذَلِکَ عَلَیَّ فَأَمْتَنِعُ مِنَ الطَّعَامِ حَتَّی یَسْتَبِینَ ذَلِکَ فِی وَجْهِی قَالَ رَحِمَ اللَّهُ دَمْعَتَکَ- أَمَا إِنَّکَ مِنَ الَّذِینَ یُعَدُّونَ مِنْ أَهْلِ الْجَزَعِ لَنَا وَ الَّذِینَ یَفْرَحُونَ لِفَرَحِنَا وَ یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا وَ یَخَافُونَ لِخَوْفِنَا وَ یَأْمَنُونَ إِذَا أَمِنَّا أَمَا إِنَّکَ سَتَرَی عِنْدَ مَوْتِکَ حُضُورَ آبَائِی لَکَ- وَ وَصِیَّتَهُمْ مَلَکَ الْمَوْتِ بِکَ وَ مَا یَلْقَوْنَکَ بِهِ مِنَ الْبِشَارَةِ أَفْضَلُ وَ لَمَلَکُ الْمَوْتِ أَرَقُّ عَلَیْکَ وَ أَشَدُّ رَحْمَةً لَکَ مِنَ الْأُمِّ الشَّفِیقَةِ عَلَی وَلَدِهَا. [۸]

کامل الزیارات: امام صادق علیه السلام به من فرمود: «ای مِسمَع! تو عراقی هستی. آیا کنار قبر حسین علیه السلام می‌روی؟». گفتم: نه، من فرد شناخته‌شده‌ای در میان مردم بصره هستم و در اطراف ما کسانی هستند که هوادار خلفاء هستند و دشمنان ما هم در میان این قبایلِ ناصبی، زیادند. من از آنان در امان نیستم که وضعیتم را پیش پسر سلیمان، گزارش کنند و مرا به کشتن بدهند. امام صادق به من فرمود: «پس آیا از آنچه با حسین علیه السلام شد، یاد می‌کنی؟». گفتم: آری، یاد می‌کنم. فرمود: «جزع و بی‌تابی هم می‌کنی؟». گفتم: آری، به خدا و برای آن، اشک هم می‌ریزم، تا جایی که خانواده‌ام اثر جزع و فزع را در من می‌بینند و از غذا خوردن، باز می‌مانم، تا جایی که در چهره‌ام نمایان می‌شود. امام صادق فرمود: «خداوند بر اشکت، رحمت فرستد! تو از کسانی هستی که از شیون کنندگان بر مصائب ما به شمار می‌آیند؛ کسانی که با شادی ما، شادی می‌کنند و با اندوه ما، اندوهگین می‌شوند و از نگرانی ما، نگران می‌شوند و از امنیت ما، امنیت دارند. تو هنگام مرگت، حضور پدرانم را در نزدت خواهی دید و آنان به فرشته مرگ، سفارش تو را می‌کنند و مژده‌هایی که آنان به تو می‌دهند، برتر است و فرشته مرگ، بر تو مهربان‌تر و باشفقت‌تر از مادرِ مهربان بر فرزندش خواهد بود».

*مصطفی امیری، دانش آموخته حوزه علمیه قم