به گزارش مشرق، بـه گواه تجربــه، سیلاب بحران‌هــا به دلیــل شـوک‌هـای اقتصـادی، روحـی و روانــی همیشـه بخـشـی از سـبک زندگــی انـسـان‌هـا را شســته و عـادات و رفتارهــای متفاوتــی جایگزیـن مـی‌کنـنـد؛ «کرونــا» نیــز از ابـتـدای شـیوع  تـا بـه امــروز کـه یک سـالگی‌اش رســیده اسـت، سبک زندگیمــان را بارهــا مغــروق امــواج تغییــر سـاخته اســت.

برخـی از تحولاتی کـه در دوران شیوع کرونــا و پـس از آن رخ مـی‌دهــد، ریـشـه در شـرایط مزمـن قبـل از ایــن دوران دارد؛ بـه عنــوان مثــال ناامـنـی اقتصــادی و تغییــر نگــرش مـردم بـه ازدواج و فرزنــدآوری از قبــل در ذهــن مـردم شـکل گرفتــه و رفـتـار آنـهـا را بـه تدریــج تغییـر داده و در دوره کرونــا ایــن تغییـر رفتارهــا شـدت گرفتــه اسـت، همیــن شــرایط جمعیتــی ماقبــل اپیدمــی کرونــا، تغییــرات و تاثیــرات کرونــا حــادث بــر جمعیــت، شــامل تغییـر الگوهـای ازدواج و فرزنــدآوری، مـرگ و میـر و در نهایــت هـرم سنی جمعیــت را لازم بـه بررسـی سـاخته اسـت.

برنامه‌های کنترل جمعیت

برنامـه‌هـای کنترل جمعیت کـه بنا بود نـرخ باروری تا سـال ۱۳۸۵ از ۶.۴ در ۱۳۶۸ سـال به ۴ برسـاند، در سـال ۱۳۷۱ مـا را بـه عـدد ۳.۶ رسـاند! افـراط در موفقیـت آمیـز اجرا شـدن این سیاست‌ها بـه مرز بحـران آفرینی رسـید، تـا آنجـا کـه بـا رونـد فعلـی، کاهـش جمعیـت جـوان و نخبـه، برهـم خوردن تعـادل جمعیتـی، تضعیف نیـروی دفاعی کشـور، کاهـش نرخ پس انـداز ملی و ... در سـال‌های آینـده دور از انتظـار نیسـت؛ در این میان وقتـی که بدون سـلاح در حـال فرار از لشـکر عوامـل منجر بـه کاهش نـرخ باروری بودیـم، بـا خیل مشـکلات ناشـی از کرونا نیـز محاصره شـدیم، و حال اگـر نتوانیـم تدبیـری بیندیشـیم و راه نجاتی بسـازیم با نـرخ باروری کمتـر از سـطح جانشـینی جمعیـت، دیگـر از نشسـتن رنگ پیـری به کشـور گریزمان نخواهـد بود.

عوامل موثر بر نرخ کاهش باروری

در ابتـدا تـرس از حضـور در مراکـز درمانـی، یـا عـدم دسترسـی به موقـع به خدمات بهداشـت بـاروری، نداشـتن اطلاعات کافـی از عدم امـکان انتقـال کرونـا از مادر بـه جنیـن، و در ادامه شـرایط بی‌ثبات اقتصـادی، ناامنـی شـغلی، ترکیـب اثر تـورم و بیکاری، سـیر صعودی قیمـت‌هـا و هزینـه‌هـای فرزنـدآوری، اخبار ضـد و نقیـض، اتفاقات پیـش بینی نشـده و نگرانـی از آینـده تضمین نشـده فرزندان و... نـرخ بـاروری کشـور را بـه اختلافی جـدی بـا میانگین جهانـی آن یعنی۰.۷ رسـاند، در کنـار کاهـش بـاروری و به تعویـق انداختن فرزنـدآوری، افزایش طـلاق، افزایش سـقط جنیـن، افزایش چشـمگیر مرگ و میـر و روند مهاجرت‌هـا در تکمیـل اثـر کرونا بر جمعیـت ایفای نقـش کردند.

تاثیر وضعیت اقتصادی

فشـارهای اقتصـادی بـر طبقـات پاییـن و متوسـط جامعه کـه معمولاً بـاروری بالاتـری دارنـد بیشـتر اسـت و همیـن امـر باعث می‌شود تأثیـر کاهشـی بیشـتری بـر تعـداد کل موالیـد کشـور بگذارند؛ کرونـا از دو سـوی ماجـرا یعنـی زاد و ولـد و مـرگ و میـر بـر رشـد جمعیت اثـر منفـی گذاشـت؛ همچنیـن کرونا موجب بـه تعویق انداختن بارداری شـده اسـت کـه خـود باعث بـالا رفتن بیشـتر سـن بارداری و در برخی مـوارد حتی از دسـت دادن فرصت بارداری خواهد شـد؛ ایـران و آینـده جمعیتـی آن کشـتی آب گرفتـه‌ای را مـی‌ماند که هرسـال در دریـای بـی‌تدبیـری محـوتـر و هـرروز بـرای نجاتـش دیرتر می‌شـود. 

در ایـن شـرایط آنچـه بـه کنـد شـدن رونـد اثـر عارضـه‌هـای جمعیتی منجـر خواهد شـد، تنهـا، امیدواری والدیـن بـه موفقیت در تامیـن آینـده فرزند خود است و این بـه معنـای تحـول در نـگاه مسـؤلین بـه بحـران جمعیت، تغییر چشم‌گیـر وضعیـت اقتصـادی، احسـاس امنیت اقتصـادی، اعطای تسـهیلات مـادی و معنـوی بـه خانـواده‌هـای دارای ۲ فرزنـد به بـالا، حمایت اطلاعاتی، مراقبتـی و مادی از مادران بـاردار، افزایـش کمی و کیفی ارائـه خدمات غیرحضـوری بهداشـتی درمانی برای کاهـش نیاز حضور مـادر در مراکـز درمانـی و... است.

بـا توجـه به پیچیدگـی و چند بعدی بـودن موضوع جمعیـت، موفقیت و پایـدار بـودن برنامـه‌هـای جمعیتی مسـتلزم نـگاه سیسـتمی، تعیین اهـداف کوتـاه مدت و بلنـد مدت، همـکاری و هماهنگی بین بخشـی و ارزیابـی و ارزشـیابی مسـتمر اسـت؛ فرهنگ سـازی نیـز بخش مهمی از راهکارهـای مقابلـه بـا کاهـش جمعیت اسـت، چـرا کـه ارزش‌ها و گرایش‌هـای فردگرایانـه موجـب شـده اسـت افـراد علایق فـردی و شـخصی خود را بر داشـتن فرزند اولویت بخشـند و فرزنـدآوری را در اولویت‌هـای آخـر قـرار دهند؛ جهـان اجمـاع دارد کاهش جمعیتـی ایران، سـقوط جمعیتی بوده و ایـن سـقوط در طـول تاریـخ بشـریت بی‌نظیـر و منحصربه فـرد بـوده اسـت؛ در کنـار شـرایط فعلـی وقوع یـک بحـران عظیم در آینـده حتمی مـی‌نماید.

همچنیـن مـی‌دانیـم کشـورهایی که دچـار بحـران جمعیتی شـده‌اند دیگـر نتوانسـتند از ایـن وضعیـت نجـات یابنـد و بحـران جمعیتـی در کشـورمان، اگـر پنجـره جمعیتـی بسـته شـود، بـه این سـادگی قالب درمـان نیسـت، پـس هرگونه اهمـال در رفع این مشـکل، بهبود را سـخت تـر کـرده و عـوارض جبـران ناپذیـری را رقم خواهـد زد.