از ديگر ويژگي‌هاي اين عمليات، استفاده دشمن از گازهاي شيميايي در منطقه عملياتي بود که باعث شد مسئولين جنگ به طور جدي براي مقابله با اين سلاح در عمليات هاي بعدي تدابير لازم را اتحاذ نمايند.
استفاده دشمن از گازهاي شيميايي محدود به ترکيبات اشک آور و تهوع زا و عصبي بود و به نظر مي رسيد که بيشتر جنبه آزمايشي داشته باشد.
مجموع حملات شيميايي عراق تا اين تاريخ به حدود 15 مورد مي رسيد.
اهميت منطقه عملياتي محرم براي دشمن:
منطقه عملياتي محرم منطقه‌اي است کوهستاني که در جنوب ـ شرقي دهلران و در غرب عين‌خوش قرار دارد. دشمن با در اختيار داشتن ارتفاعات استراتژيک آن که متعلق به جمهوري اسلامي ايران است،امتيازاتي متعدد را براي خود محفوظ نگاه داشته بود از جمله:
1- از نظر پدافندي در مواضعي مطمئن قرار داشت.
2- جاده دهلران ـ عين‌خوش را در زير ديد و تير خود داشت و بدين ترتيب آن را بدون استفاده کرده بود.
3- مي‌توانست به اشغال چندين حوزه نفتي و تأسيسات آن در منطقه بيات، در دو طرف مرز بين‌المللي و در داخل خاک عراق ادامه دهد.
4- قادر به دفاع از شهرک صنعتي طيب، زبيدات و چاههاي نفت آن، چندين روستا و پاسگاه مهم در خاک عراق بود.
موقعيت طبيعي منطقه:
مشخصه مهم اين منطقه، وجود ارتفاعات جبال حمرين است که خط مرزي قراردادي ايران و عراق قبل از تجاوز اين کشور به ايران بوده و بلندترين قله آن به ارتفاع 400 متر در خاک جمهوري اسلامي قرار داشته است. گذشته از تپه 298 که در داخل خاک ما قرار دارد، تپه 175 در داخل خاک عراق واقع شده است که مشرف بر محور وصولي و با اهميت ـ عين‌خوش- چم‌سري- شرهاني ـ زبيدات است. از ديگر عوارض طبيعي منطقه، رودخانه‌هاي چيخواب ، دويرج و ميمه است که فصلي و وحشي بوده، به هنگام طغيان، ارتفاع آب آن بعضاً به 10 برابر معمول ( که حدود 30 سانتيمتر است)، مي‌رسد.
نيروهاي شرکت کننده در عمليات:
چهار تيپ پياده از سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و يک تيپ از نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي در عمليات شرکت داشتند و يک تيپ از سپاه پاسداران نيز در احتياط قرار داشت.
سپاه پاسداران در اين عمليات توانست از تانکها و توپخانه غنيمتي خود استفادة مناسبي بعمل آورد.
شرح عمليات:
عمليات محرم در چند محور و طي چند مرحله طراحي شد که مرحله اول آن دوشنبه 10/8/61 در ساعت 22 و 8 دقيقه با رمز «يا زينب(س)» با فرماندهي قرارگاه عملياتي کربلا، با سرعت و غافلگيري قابل ملاحظه آغاز شد، به نحوي که کمتر از نيم ساعت پس از شروع عمليات قواي اسلام توانستند در يک محور تعدادي از نيروهاي عراقي را به اسارت درآورند و در محور ديگر نيروهايي از دشمن به استعداد بيش از يک تيپ در محاصره نيروهاي خودي قرار گرفتند و غالباً اسير شدند.
در ساعت 6 صبح 11/8/61 به استثناي جناح چپ منطقة عمليات، کليه يگانها اهداف تعيين شده را تصرف نمودند و پس از يکي دو ساعت، بين کليه نيروها الحاق حاصل شد.
از چهار قرارگاه فرعي شرکت‌کننده در عمليات، نيروهاي سه قرارگاه اهداف خود را حتي بيش از آنچه که پيش‌بيني شده بود، تصرف کردند. ولي يگان‌هاي قرارگاه چهارم به علت طغيان رودخانه دويرج و پاره‌اي مشکلات در پشتيباني يگان‌هاي مانوري نيروها، نتوانستند اهداف خود را در حوالي منطقه چم هندي و ربوط بطور کامل تصرف نمايند.
نتايج مرحله اول عمليات:
آزاد شدن 550 کيلومترمربع از خاک ميهن اسلامي از جمله ارتفاعات 400 ، ارتفاعات 298، پل چم سري،حوزه نفتي بيات ـ نهر عنبر، چشم سري و موسيان و خارج شدن جاده عين‌خوش ـ دهلران از زير ديد و تير دشمن و همچنين زير ديد تير قرار گرفتن شهرک طيب عراق.
تلفات و ضايعات وارده به دشمن طي اين مرحله عبارت بود از انهدام 8 تا 12 يگان سازماني دشمن بين 20 تا 70 درصد،انهدام 90 دستگاه تانک و نفربر و 130 دست خودرو،سقوط 7 فروند هواپيماي دشمن،
به غنيمت گرفتن 45 دستگاه تانک و نفربر، 100 دستگاه خودرو و مقادير معتنابهي سلاح سبک از انواع مختلف.
ضمناً در اين مرحله از نيروهاي دشمن ،2600 نفر کشته و زخمي و 1970 نفر اسير شدند.
*مرحله دوم عمليات:
عليرغم موفقيت‌هاي حاصله از مرحله اول و درهم پاشيدگي وضعف روحيه دشمن، به لحاظ عدم موفقيت قرارگاه چهارم در مرحله اول و خالي ماندن جناح چپ قواي اسلام،اساساً موفقيت‌هاي مرحله اول در معرض تهديد بود؛ لذا مهمترين هدف مرحله دوم ، ترميم رخنه موصوف، با حداکثر سرعت ممکن بود.
بدين منظور مرحله دوم عمليات آغاز شد و نيروهاي ما در ساعت 5 صبح به جاده آسفالته شرهاني دسترسي پيدا کردند و در ساعت 7 صبح با الحاقي که صورت گرفت، محاصره دشمن کامل گرديد.
در اين مرحله 150 کيلومترمربع زمين آزاد شد و مجدداً 6 يگان سازماني دشمن، بين 20 تا 65 درصد منهدم شدند. همچنين 150 نفر ديگر از نيروهاي دشمن به اسارت قواي اسلام درآمدند.
مرحله سوم و نتايج آن:
هدف مرحله سوم عمليات، تصرف کليه ارتفاعات و دامنه‌هاي غربي حمرين و جاده‌ها و مراکز مهم عملياتي و ايجاد تأمين لازم براي جاده آسفالتة چم سري، شرهاني، زبيدات و همچنين جاده شني زبيدات ـ طيب بود.
به همين منظور، در روز دوشنبه 15/8/61 ساعت 10 شب عمليات مرحله سوم آغاز شد و پس از يک نبرد نسبتاً گسترده به علت مقاومت پراکنده دشمن و عدم پاکسازي منطقه، در ساعت 8 صبح فرداي آن ، پايان گرفت.
وارد ساختن ضربات پي‌درپي در عمليات محرم و موفقيت‌هاي حاصله، دشمن را هراسناک ساخت چنانچه از ترس محاصره و انهدام بيشتر، از محور ربوط و چم هندي پا به فرار گذاشت و مقادير بسيار ديگري از خاک جمهوري اسلامي آزاد شد.
آزاد شدن 300 کيلومترمربع از خاک عراق از جمله پاسگاه‌هاي زبيدات،شرهاني، ابوغريب و. . . و تأسيسات نفتي منطقه (30 الي 35 حلقه چاه نفت ) از نتايج اين مرحله از عمليات بود.
در پايان مرحله سوم عمليات محرم، در مجموع 14 تيپ عراق بين 50 تا 100 درصد منهدم گرديد.
تجهيزات دشمن که طي اين مرحله از عمليات منهدم شد عبارت بود از: 170 دستگاه تانک و نفربر، 100 دستگاه خودرو ، 15 قبضه تفنگ 106 و 3 فروند هواپيما.
غنائم به دست آمده در مقايسه با مرحله دوم، چشمگيرتر بود و 94 دستگاه تانک و نفربر، 150 دستگاه خودرو و 51 قبضه تفنگ 106 و. . . در ميان غنائم مشاهده مي‌شد .
---------------
منبع: مرکز مطالعات و تحقيقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامي
