به گزارش مشرق، هفته جاری یک قرارداد بزرگ نفتی میان ایران و ونزوئلا علیرغم تحریم‌های آمریکا منعقد شد. طبق این قرارداد نفت سنگین ونزوئلا و میعانات گازی ایران سوآپ می‌شود. این قرارداد دومین همکاری نفتی ایران و ونزوئلا در اوج تحریم‌های آمریکاست.

بیشتر بخوانید:

حذف شش صفر از واحد پولی ونزوئلا

خردادماه سال گذشته نخستین توافق بین این دو کشور تحریم‌شده توسط آمریکا برای صادرات بنزین ایران به ونزوئلا منعقد شده بود. گسترش این همکاری‌ها علاوه بر مزیت‌های اقتصادی برای طرفین، یک پیام مهم را به کشورهای جهان مبنی بر عدم رسمیت تحریم‌های آمریکا را نیز مخابره می‌کند.

اوج روابط سیاسی و اقتصادی ایران و ونزوئلا به دولت‌های نهم و دهم و در زمان ریاست‌جمهوری «محمود احمدی‌نژاد» و «هوگو چاوز» بازمی‌گردد، زمانی که این دو کشور بزرگ نفتی برنامه‌های استراتژیک کلانی را در حوزه توسعه میادین نفتی، احداث پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها طرح‌ریزی کرده بودند. اما با روی کار آمدن دولت روحانی تمامی این طرح‌ها و برنامه‌ها به حاشیه رفت و روابط این دو کشور نفتی به سردی انجامید.

حال به نظر می‌رسد با روی کار آمدن دولت سیزدهم و تغییر راهبرد سیاست‌خارجه جمهوری اسلامی ایران از اتکای صرف به غربی‌ها به استفاده از ظرفیت تمامی کشورها از جمله کشورهای منطقه، شرق آسیا، آمریکای جنوبی، آفریقا و کشورهای بلوک مقابل آمریکا، فرصت مناسبی برای افزایش همکاری‌های ایران و ونزوئلا فراهم شده است.

گسترش همکاری ایران با کشورهای تحریم شده توسط آمریکا با یک برنامه‌ریزی کلان و چندجانبه می‌تواند به تحقق ایده تشکیل باشگاه تحریمی‌ها منجر شده و گام‌هایی هر چند کوچک را بدین سمت بردارد.

*قرارداد سوآپ نفت ایران و ونزوئلا، یک بازی برد-برد برای طرفین

بنا بر ادعای رویترز، قرارداد سوآپ نفت سنگین ونزوئلا و میعانات گازی ایران در فاز نخست در ۶ ماه اجرایی خواهد شد و البته امکان تمدید آن نیز وجود دارد. آمارهای منتشر شده توسط شرکت‌های رهیابی نفتکش‌ها نشان می‌دهد که در گام اول یک محموله ۲.۱ میلیون بشکه‌ای میعانات گازی عرضه از سوی شرکت ملی نفت ایران به شرکت  PDVSA ونزوئلا هم‌اکنون تخلیه خود را آغاز کرده است.

همچنین دومین محموله ۲.۱ میلیون بشکه‌ای میعانات گازی ایران بر اساس همین قرارداد سوآپ، احتمالا در هفته‌های آتی به آب‌های ونزوئلا می‌رسد. قرارداد رسمی سوآپ هفته گذشته هنگامی آغاز شد که محموله ۱.۹ میلیون بشکه نفت خام سنگین ونزوئلا با نفتکش ایرانی «Felicity» از آب‌های ونزوئلا حرکت کرد.

بیشتر بخوانید:

چرا ونزوئلا از ایران میعانات گازی خرید؟

در خبرهای منتشر شده درباره قرارداد سوآپ بین ایران و ونزوئلا تاکنون اشاره کوتاهی به فواید این قرارداد برای کشور ونزوئلا شده است از جمله اینکه کاراکاس می‌تواند از میعانات گازی دریافتی از ایران برای بهبود کیفیت نفت خام همانند قیرش استفاده کند. در این راستا ویز رانگل، یکی از اعضای اتحادیه کارگران و عضو هیأت مدیره PDVSA طی مصاحبه‌ای گفته که میعانات گازی ایران به این کشور کمک خواهد کرد تا برداشت نفت از سه تأسیسات نفتی که از جمله بزرگ‌ترین ایستگاه‌های استخراج نفت در این کشور هستند را بالا ببرند. رانگل می‌گوید نبود میعانات گازی و رقیق کننده باعث شده تا بسیاری از چاه‌های نفتی در این کشور غیرفعال شوند.

اما هنوز فواید اقتصادی ایران از این قرارداد در سکوت خبری رسانه‌ها بایکوت شده است. همین موضوع باعث شد جریان غربگرای داخلی و خارجی مدعی شوند که این قرارداد به صورت یکطرفه به سود ونزوئلا است و هیچ منفعتی برای ایران به همراه ندارد.

البته به طور دقیق مشخص نیست که سناریو مدنظر دو کشور برای بهره‌برداری از این قرارداد چیست، زیرا هر دو کشور در فضای تحریمی سعی می‌کنند کمترین اطلاعات را در رسانه‌های خبری منتشر کنند. اما این سناریوها هر چه باشد قطعا در یک تعامل برد-برد بین ایران و ونزوئلا تعریف شده است.

در ادامه به رمزگشایی سناریوهای هر یک از کشورها برای بهره‌برداری از این قرارداد و فواید اقتصادی ناشی از سوآپ نفت سنگین ونزوئلا و میعانات گازی ایران پرداخته می‌شود.

*رمزگشایی از سناریوهای ایران و ونزوئلا برای بهره‌برداری از قرارداد سوآپ نفت

در حال حاضر ایران و ونزوئلا، میعانات گازی و نفت سنگینی را تولید می‌کنند که حتی در شرایط غیرتحریمی نیز بازاریابی و فروش آنها با مشکل مواجه بود و با اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا عملا صادرات این محصولات توسط دو کشور به مرز غیرممکن بودن رسیده است. در نتیجه قطعا قرارداد سوآپ میعانات گازی ایران و نفت سنگین ونزوئلا با هدف بلدینگ و مخلوط کردن این دو محصول جهت بازاریابی راحت‌تر و صادرات آنها منعقد شده است.

* آیا مثلث ایران، ونزوئلا و چین در قرارداد سوآپ نفتی شکل می‌گیرد؟

به بیان دیگر به احتمال زیاد با مخلوط کردن نفت خام سنگین ونزوئلا و میعانات گازی ایران، ترکیبی حاصل خواهد شد که امکان استفاده از آن در پالایشگاه‌های دنیا وجود خواهد داشت که طبیعتا این پالایشگاه‌ها می‌تواند در داخل یا خارج این دو کشور باشند. یعنی ممکن است ترکیب جدید ایجاد شده در پالایشگاه‌های داخلی دو کشور هم مورداستفاده قرار بگیرد.

البته استفاده از نفت خام بِلِندشده با میعانات گازی در پالایشگاه‌های نفتی ونزوئلا محتمل‌تر از ایران است، زیرا پالایشگاه‌های ایران هم‌اکنون نیازی به ترکیبات متفاوت نفت ندارند ولی ونزوئلا به دلیل تولید نفت خام سنگین و فوق سنگین از سال‌های گذشته به روش‌های مختلفی اقدام به رقیق کردن این نفت و تبدیل آن به نفت سبک میکرد تا آن را در پالایشگاه‌های خود تبدیل به ارزش افزوده بیشتری کند.

در نتیجه به نظر می‌رسد هدف ونزوئلا از انعقاد قرارداد سوآپ، رقیق کردن نفت خام تولیدی خود و افزایش تولید فرآورده‌های سبک و با ارزش افزوده از پالایشگاه‌های خود باشد. در این راستا برخی گمانه‌زنی‌ها ناظر به استفاده از این ترکیب جدید در پالایشگاه‌های ونزوئلا در آمریکاست که به دلیل نیاز آمریکا از تحریم‌های نفتی استثنا شده است.

اما همچنان یک سوال باقی مانده است، اینکه ایران از این قرارداد چه سودی خواهد برد؟ همانطور که اشاره شد با توجه به شرایط تحریمی دو کشور اطلاعات زیادی درباره این قرارداد منتشر نشده است اما به نظر می‌رسد، در حال حاضر و با افزایش روند صادرات نفت ایران به خصوص به کشور چین، ایران نیز از بلندینگ نفت خام سنگین ونزوئلا و میعانات گازی خود به ترکیبی دست پیدا کرده که بازاریابی و فروش آن از کانال چینی‌ها راحت‌تر است.

در واقع انعقاد این قرارداد در فاز نخست در بازه زمانی کوتاه ۶ ماهه، از این موضوع حکایت دارد که دو کشور ابتدا قصد دارند ناظر به فواید اقتصادی سناریوهای خود مطمئن شوند و بعد به دنبال تمدید این قرارداد به صورت بلندمدت باشند. در این بین شاید افزایش چانه‌زنی آمریکایی‌ها با کشور چین برای جلوگیری از صادرات نفت ایران به این کشور نیز بی‌ارتباط با قرارداد اخیر ایران و ونزوئلا نباشد.

البته این احتمال وجود دارد که حتی هدف ونزوئلا از انعقاد این قرارداد استفاده از ترکیب حاصله از بلندینگ محصول دو کشور در پالایشگاه‌های خود نباشد و این کشور نیز همانند ایران به دنبال بازاریابی و صادرات این محصول باشد. حتی ممکن است مقاصد فروش این محصول توسط دو کشور نیز یکی باشد و یکی از کشورها با دریافت سهم بیشتری از فروش، بار صادراتی کشور دیگر را نیز در بازارهای مقصد به فروش برساند.

*قرارداد سوآپ ایران و ونزوئلا چگونه گره تحریم نفتی را باز می‌کند؟

در این راستا احمد سبحانی سفیر سابق ایران در ونزوئلا با اشاره به لزوم تداوم و افزایش تجارت بین ایران و ونزوئلا اظهار داشت: «ونزوئلا تولیدکننده نفت سنگین و فوق سنگین است، تاکنون ماده‌ای از خارج از کشور وارد می‌کرد برای اینکه بتواند آن را رقیق کرده و تبدیل به نفت سبک کند تا بتواند در بازار بین‌المللی به فروش رسانده و ارزش افزوده ایجاد کند».

وی ادامه داد: «از حدود ۱۵ سال پیش مذاکرات دو کشور آغاز و آزمایشات مختلفی بروی میعانات گازی ما انجام شد که می‌توانست کار این ماده رقیق‌کننده را انجام دهد، در واقع این امکان وجود بوجود آمد که بوسیله میعانات گازی ایران؛ نفت سنگین ونزوئلا رقیق و فروش آن آسان‌تر شود، اما در یک دهه گذشته عملیاتی نشد».

سفیر سابق ایران در ونزوئلا افزود: «اکنون پروژه یاد شده عملیاتی شده و فروش میعانات گازی ما که در زمان تحریم دچار مشکل شده بود به ونزوئلا صادر می‌شود تا با نفت سنگین این کشور ترکیب و محصول جدید و پرفروش تولید شود، از سوی دیگر این کشور هم نفت سنگین را به ما می‌دهد که در اختلاط با میعانات گازی تبدیل به محصولی می‌شود که هم ارزش افزوده ایجاد می‌کند و هم راحت‌تر در بازار قابل فروش است».

غلامحسین حسن‌تاش کارشناس ارشد انرژی نیز درباره سناریوهای ایران و ونزوئلا برای بهره‌برداری از این قرارداد توضیح می‌دهد: «ونزوئلا نفت فوق سنگین دارد که بازاریابی آن سخت است و ایران هم میعانات گازی که نوعی نفت فوق سبک تلقی می‌شود و ظاهرا بازاریابی آن نیز در شرایط فعلی سخت شده است. امکان دارد از مخلوط‌سازی این دو (یا اصطلاحا بلندینگ) نوعی نفت خام متوسط ساخته شود که جذب آن برای پالایشگاه‌ها، حتی برای پالایشگاه‌‎های داخلی خود ایران و ونزوئلا، بهتر باشد».

حسنتاش ادامه می‌دهد: «ونزوئلا ظرفیت پالایشی قابل توجهی در داخل ایالات متحده دارد یعنی مالک چند پالایشگاه در داخل ایالات متحده است که فکر می‌کنم به دلیل نیاز داخلی ایالات متحده تحت تحریم نیستند و نفت خام این پالایشگاه‌ها را ونزوئلا تامین می‌کند، این توافق می‌تواند به تامین خوراک آن پالایشگاه ها هم کمک کند».

وی در پایان می‌گوید: «با این حال این اقدام علاوه بر حل مشکلات احتمالی پالایشی دو کشور در بازاریابی هم می‌تواند کمک کند. به این معنا که مخلوط‌های ساخته شده یا جابجایی بازارها تسهیلاتی ایجاد کند به ویژه در بخش‌هایی که علیرغم تحریم بازارهائی برای دو کشور وجود دارد اما نوع نفت خام یا میعانات محدودیت بازاریابی ایجاد کرده است».

*حل چالش انبارش میعانات گازی مازاد ایران با سوآپ نفت ونزوئلا

تا اینجا اشاره شد که قرارداد سوآپ ایران و ونزوئلا، باعث افزایش درآمدهای نفتی ایران ناشی از بازاریابی راحت‌تر و صادرات نفت ترکیب حاصله از نفت خام سنگین ونزوئلا و میعانات گازی ایران خواهد شد و مشکل ونزوئلا در سبک‌سازی نفت خام سنگین و فوق سنگین این کشور را نیز حل خواهد کرد.

اما افزایش درآمدهای نفتی ایران تنها فایده کشور از انعقاد این قرارداد استراتژیک نیست، بلکه با فروش بخشی از میعانات گازی به ونزوئلا و بلندینگ بخش دیگری از آن با نفت خام سنگین ونزوئلا و فروش آن در بازارهای جدید، مشکل «انبارش میعانات گازی مازاد ایران بر روی آب‌های خلیج فارس» نیز حل خواهد شد.

در حال حاضر فقط ۲۶ پالایشگاه میعانات گازی در دنیا وجود دارد که نشان از تنوع کم در مشتریان بازار جهانی این محصول است. هر چند با گسترش مصرف گاز طبیعی در سطح جهان در سال‌های اخیر، بازار میعانات گازی افزایش پیدا کرده اما میزان ۹ میلیون بشکه‌ای مصرف میعانات گازی در مقایسه با بازار ۹۰ میلیون بشکه‌ای مصرف نفت خام در هر روز، مقدار ناچیزی است که به راحتی امکان رصد و شناسایی محموله‌های ایران را برای آمریکا فراهم می‌کند. در نتیجه در شرایط تحریمی ایران به ناچار میعانات گازی خود را روی آب ذخیره کرده است.

در این راستا حسین حسین‌زاده عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی هفته گذشته در مصاحبه‌ای عنوان کرد که ایران ۷۰ میلیون بشکه میعانات گازی روی آب دارد. همچنین تصویر ماهواره‌ای نیز حاکی از ناوگان ابرنفتکش‌های ایرانی است که بدون مشتری در خلیج‌فارس متوقف هستند. تنکرترکرز با انتشار تصویر ۱ اعلام کرد بیش از ۷۰ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی ایران بدون مشتری مانده است.

تصویر ۱

کرایه ۴ ماهه هر نفتکش میعانات گازی برابر با ارزش ذاتی این محصول می‌شود و پس از آن کشور باید ضرر نیز بدهد، زیرا این ماده‌ی بدبو را حتی در محیط زیست و آب دریا نیز نمی‌توان ذخیره یا رها کرد. در نتیجه انعقاد قرارداد سوآپ میعانات گازی ایران با نفت سنگین ونزوئلا علاوه بر اینکه باعث افزایش درآمدهای نفتی کشور خواهد شد، بحران انبارش میعانات گازی بر روی آب را نیز تا حد قابل قبولی تعدیل کرده و یا حداقل مانع از تشدید آن می‌شود.

*چگونه قرارداد سوآپ دست وزارت نفت را برای تامین سوخت زمستانی کشور باز می‌کند؟

در حال حاضر تولید میعانات گازی ایران روزانه ۷۷۰-۸۰۰ هزار بشکه است که از این مقدار ۴۰۰-۴۵۰ هزار بشکه به عنوان خوراک پالایشگاه ستاره خلیج فارس مورداستفاده قرار می‌گیرد، ۱۵۰ هزار بشکه در پتروشیمی نوری و بوعلی مصرف می‌شود و ۶۰ هزار بشکه در روز نیز در پالایشگاه‌های لاون و بندرعباس به مصرف می‌رسد. در نتیجه با توجه لزوم تولید مداوم گاز در ایران، به طور میانگین روزانه ۱۷۰ هزار بشکه میعانات گازی نیز از میادین گازی تولید می‎شود که هیچ مورد مصرفی در ایران برای آن تعریف نشده است.

انبارش مداوم این میعانات گازی روی آب در ماه‌های گذشته، هم‌اکنون کشور را با بحران جدی مواجه کرده است، زیرا با نزدیکی به ماه‌های سرد سال و لزوم افزایش تولید گاز برای تامین نیاز مردم، قطعا تولید میعانات گازی نیز افزایش پیدا می‌کند درحالیکه ظرفیت ذخیره‌سازی این محصول بر روی آب تکمیل شده است.

در نتیجه انعقاد قرارداد ایران با ونزوئلا از یک جهت دیگر نیز برای ایران حائز اهمیت است، زیرا با اجرای این قرارداد بخش زیادی از میعانات گازی ایران با ونزوئلا سوآپ می‌شود و این موضوع دست وزارت نفت را برای افزایش تولید گاز در فصل سرما و حل بحران سوخت زمستانی بازتر می‌کند.

پس از انعقاد این قرارداد استراتژیک، در یک هفته اخیر ایران ۴.۲ میلیون بشکه از میعانات گازی خود را به مقصد ونزوئلا ارسال کرده است، در صورت موفقیت سناریوهای طرفین برای بهره‌برداری از این توافق این امکان وجود دارد که فاز دوم این قرارداد در ابعاد بزرگتری اجرا شود. اجرای این قرارداد اگر یک فایده برای ونزوئلا داشته باشد، برای ایران یک تیر و دو نشان است زیرا هم باعث افزایش درآمدهای نفتی کشور می‌شود و هم با حل مشکل انبارش میعانات گازی بر روی آب، دست وزارت نفت را در افزایش تولید گاز و تامین سوخت زمستانی باز می‌کند.