به گزارش مشرق، آب و برق به عنوان الفبای توسعه در هر کشور شناخته می‌شوند و روند تامین مناسب این دو می‌تواند شاخص مناسبی برای توسعه‌یافتگی یک کشور تلقی شود.
نگاهی به روند تامین آب و برق در طول ۴۰ سال پس از انقلاب بیانگر رشد چشمگیر زیرساخت‌های مرتبط است. به طوری که ظرفیت تولید و توزیع شبکه برق کشور نسبت به پیش از انقلاب رشد ۳۴ درصدی را در پیش گرفته و در حوزه آب نیز به طور کلی نزدیک به ۹۰ درصد شهرها و روستاهای کشور تحت پوشش زیرساخت آب هستند.
البته روند توسعه زیرساخت این ۲ نیاز اساسی اقتصاد کشور در ۴ سال اخیر با افت قابل ملاحظه مواجه شده و مشکلات گسترده‌ای از جمله قطعی برق، سیلاب و تنش آبی قابل توجه خاطر مردم را آزرده کرد.
بسیاری از اهداف اسناد بالادستی در حوزه نیرو در سال‌های گذشته محقق نشد. البته متولیان وزارت نیرو در دولت قبل، تحریم و کاهش تبادلات تجاری را عامل اساسی محقق نشدن اسناد تلقی می‌کردند، اما نگاهی دقیق‌تر به مسئله بیانگر ترک‌فعل‌ها و رویکردهایی بود که ساختار آب و برق کشور را تضعیف کرد.
با همه این تفاسیر کمتر از ۳ ماه است که تیم جدید وزارت نیرو در قالب دولت سیزدهم بر سر کار آمده است. البته همچنان بخش قابل توجهی از مسئولان از جمله ۲ معاونت آب و معاونت برق وزیر نیرو از دولت گذشته در جایگاه خود باقی‌مانده‌اند، اما نگاهی دقیق به روند سیاست‌گذاری این وزارت‌خانه مبین تغییر رویکرد مدیریتی است.
بر همین اساس به منظور ارزیابی عملکرد وزارت نیرو دولت سیزدهم در ۲ حوزه آب و برق به سراغ محمد پورحمید، کارشناس حوزه نیرو رفتیم تا پیرامون این مسئله با وی به گفتگو بنشینیم.
مشروح این گفتگو به شرح ذیل است:
*وزارت نیرو با ۳ ابر چالش دست و پنجه نرم می‌کند
به عنوان سوال اول و ورود به بحث عملکرد رضا اردکانیان در جایگاه وزیر نیرو دولت دوازدهم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پورحمید: سوال بسیار دشواری را مطرح کردید، چراکه عملکرد یک وزارت‌خانه آن هم در طی ۴ سال نیاز به ساعت‌ها بحث و گفتگو دارد، اما اگر بخواهم اجمالی پاسخ دهم باید گفت، وزیر نیروی دولت قبل رویکردهای متفاوتی نسبت به وزرای پیشین را به کار برد و در این مسیر موفقیت و عدم موفقیت‌هایی را بدست آورد. البته کفه عدم موفقیت‌ها در ۲ سال آخر سنگین‌تر بود.
اردکانیان ادبیات مدیریت مصرف را به سطح کلان حکمرانی وزارت نیرو نزدیک کرد، اما متاسفانه تنها ۵۰ درصد از حرف خود را عمل کرد. اگر مدیریت مصرف به ۲ بخش راهکار اقتصادی و راهکار فرهنگ‌سازی تقسیم شود، وزیر نیروی دولت پیشین مولفه مهم را از ادبیات مدیریت مصرف حذف کرد و سعی کرد تنها با سیاست‌های تشویقی این مسئله را پیاده‌سازی کند. خب همین موضوع سبب شد تا در مدیریت مصرف ناکام باشد.
نکته بعدی و در حقیقت اشتباه بعدی جایی بود که نتایج عدم موفقیت در قالب تغییر ادبیات و استفاده از رسانه به عنوان موفقیت به مردم نشان داده شد. به عنوان مثال میزان رشد اوج بار مصرف برق بیش از ۵ درصد در سال ۹۸ به ثبت رسید، اما با تغییر ادبیات، چون آقای وزیر گفته بود رشد اوج بار باید ۱ درصد باشد، جشن رشد اوج بار ۱ درصدی گرفتند و حقیقت را نادیده گرفتند. همین مسئله سبب شد تا در سال ۱۴۰۰ شاهد رشد ۱۵ درصدی اوج بار باشیم.
در بخش آب نیز همین رویه حاکم بود، یعنی وزیر نیرو مدام از اصلاح ساختاری صحبت می‌کرد، اما در اقدامی معاونت آب و آبفا را با مدیر عاملی شرکت مدیریت منابع آب ایران ادغام کرد و یک نهاد تنظیم گر و یک نهاد تصدی‌گر را به هم پیوند زد.
به طور کلی ایده‌های آقای اردکانیان مناسب وزارت نیرو در ایران نبود و حتی در پیاده‌سازی این ایده‌های نامناسب خود نیز موفق نبود و به قول عرب‌ها پس شد، آنچه شد.
سریع از بحث نقد دولت دوازدهم عبور کنیم و به دولت سیزدهم برسیم، زیرا نکته اساسی این گفت‌وگو پیرامون عملکرد دولت سیزدهم است، وزارت نیرو در دولت جدید ساختار آب و برق را در چه شرایطی تحویل گرفت؟
پورحمید: اگر بخواهیم وزارت نیرو را در ۲ بخش آب و برق تحلیل کنیم. در حوزه برق باید گفت، وزارت نیروی دولت سیزدهم میراث دار یک ناترازی عمیق است. میزان حداکثر مصرف برق ثبت شده در تابستان در مقایسه با حداکثر ظرفیت عملیاتی تولید به نزدیک ۱۵ هزار مگاوات می‌رسد. علاوه بر این، سبد وابسته به گاز نیروگاه‌های کشور یک مشکل به مشکلات دیگر اضافه کرده است و شرایط برای تامین سوخت در زمستان وجود ندارد. این ۲ بحران به طور کلی بحران‌های اساسی است که وزارت نیرو با آن دست و پنجه نرم می‌کند.
در حوزه آب نیز متاسفانه جلوگیری از تطبیق مدیریت منابع آب با تغییر شرایط اقلیمی سبب شده تا دامنه خشکسالی و سیلاب به عنوان ۲ روی یک سکه مشکلات گسترده‌ای را برای مردم به وجود بیاورد. در حال حاضر خشک‌ترین سال ۵۰ سال اخیر را پشت سر می‌گذاریم و علاوه بر آن در سال آبی آینده نیز مدل‌های هواشناسی خبر از تداوم وضع موجود می‌دهند، بنابراین در حوزه آب شرایط بدتر از حوزه برق نباشد، بهتر نیست. در مجموع باید گفت، شرایط وزارت نیرو یکی از بحرانی‌ترین شرایط برای وزارت‌خانه‌های کشور است و تعلل در مدیریت صحیح می‌تواند عمق بحران را بیشتر کند چه برسد به مدیریت ناصحیح در این حوزه.
*اگر بگوییم به دلیل کمبود سرمایه نیروگاه نمی‌سازیم، به ما می‌خندند
با توجه به اظهار نظرهایی که وزیر جدید نیرو در مجلس شورای اسلامی و فضای رسانه مطرح کرده، شما برنامه ایشان برای مقابله با چالش‌هایی که بر شمردید را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پورحمید: به نظر کمتر از ۹۰ روز است که ایشان بر سر کار آمده و به نظر می‌رسد، اظهار نظر پیرامون سوال شما کمی دشوار باشد. با این وجود در حوزه برق تاکید وزیر نیرو بر مسئله افزایش عرضه در کنار مسئله مدیریت مصرف است. این رویکرد نسبت به رویکرد وزیر نیروی قبلی که هر گونه صحبت پیرامون افزایش عرضه را توطئه نیروگاه‌سازها عنوان می‌کرد. مناسب‌تر است، زیرا یک کشور در حال توسعه به نام ایران نیاز به انرژی خصوصا انرژی برق دارد و قطعا توسعه نیروگاه‌ها برای افزایش عرضه برق مطابق اسناد بالادستی یک نیاز حیاتی است.
علاوه بر این وزارت نیرو در دوره جدید تمرکز قابل توجهی بر روی توسعه انرژی اتمی و تجدیدپذیر گذاشته است. این مسئله و این رویکرد می‌تواند منشا خیر گسترده‌ای باشد، زیرا متنوع‌سازی سبد تولید واحدهای نیروگاهی و به دنبال آن کاهش وابستگی به گاز طبیعی از نان شب برای ما واجب‌تر است.
خصوصا برق اتمی که ارزان‌ترین برق دنیا است و می‌تواند جای گاز طبیعی را در سبد تولید انرژی کشور بگیرد. به طور کلی جهت‌گیری وزارت نیرو دولت سیزدهم، حرکت به سمت استقرار نظام حکمرانی موثر آب وبرق است.
یک نکته که مکرر در حوزه توسعه واحدهای نیروگاهی مورد انتقاد بود، بحث تامین سرمایه توسعه نیروگاه‌های کشور است، شما در مواجهه با این نقد چه پاسخی دارید؟
پورحمید: ببینید، من یک نگاهی در این حوزه دارم که ممکن است، نگاهی غیر مرسوم باشد، اما بر روی مبانی آن تاکید دارم. روزگاری پول اختراع شد تا مبادله کالا با کالا را تسهیل کند. حال در آن زمان اگر کسی پول نداشت، می‌توانست مبادله کالا با کالا کند. در حقیقت من نقش پول را یک تسهیل‌گر تلقی می‌کنم. در این نوع نگاه اگر کسی بگوید که من پول ندارم، پس نیروگاه نمی‌سازم، حرف بی‌محتوایی را عنوان کرده است. چگونه شما، نیروی انسانی متخصص دارید، دانش فنی دارید، مواد سازنده را در کشور تولید می‌کنید، زمین را هم دارید، حال چون پول ندارید، نیروگاه نمی‌سازید. این حرف‌را در هر کجای دنیا مطرح کنید به شما می‌خندند.
در حال حاضر سازوکاری نظیر صندوق سهامی عام پروژه به راحتی نقش تامین سرمایه را حذف کرده و بدون استفاده از پول کلان پروژه‌های کشور را به پیش می‌برد.
*تا وقتی انرژی در کشور بی ارزش باشد نمی‌توان انتظار صرفه‌جویی داشت
پس معتقدید سرمایه محدودکننده توسعه نیروگاه نیست؟
پورحمید: بله با استفاده از سازوکار نوین تامین مالی و به قول کارشناسان هواشناسی کمی تا قسمتی عقلانیت این عامل محدودکننده نیست.
یکی از مسائل مهم نادیده‌گرفته شده در کشور مسئله بهینه‌سازی مصرف انرژی خصوصا در بخش برق است که زمینه رشد سرسام‌آور استفاده از برق را به وجود آورده است، رویکرد وزارت نیروی دولت جدید را در این حوزه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پورحمید: ببینید، ما یک موقع داریم از اسناد بالادستی صحبت می‌کنیم، یک موقع هم هست که مسئله اجرا است. مدل اجرای ما در طول سال‌های اخیر همانند همان‌کاری است که در هنگام نوشتن اسناد بالادستی انجام می‌شود. مادامی که انرژی در کشور ما بی‌ارزش باشد، انتظار بهینه‌سازی انتظار صحیحی نیست. شبیه به آن است که یک زنبور را در دشت گل رها کنی و از او بخواهی به هیچ گلی نزدیک نشود. زمانیکه نظام تعرفهگذاری حامل‌های انرژی شما برق را با قیمت ناچیز و یارانه‌ای به دست مشترکان می‌رساند، طبیعی است، بخش ثروتمند جامعه بدون توجه به بهینه‌سازی برق را برای هرجایی که خواستند، استفاده کنند.
در حال حاضر بدون ابزار تعرفهگذاری امکان اصلاح مصرف برق در کشور وجود ندارد. البته در شروع دولت جدید شاهد اقدامات تغییر در نظام تعرفهگذاری بودیم که شایسته تقدیر است و وزیر نیرو نیز در مصاحبه‌ای به افزایش تعرفه برق مشترکان بسیار پرمصرف اشاره کرد که این مسئله می‌تواند امیدها در جهت اصلاح حکمرانی صنعت برق را بار دیگر زنده کند.
*جزئیات طرح جدید دولت برای اصلاح نظام تعرفهگذاری
آیا از طرح جدید دولت به منظور اصلاح نظام تعرفهگذاری مطلع هستید؟
پورحمید: بر مبنای آنچه که من شنیده‌ام، قرار است میزان مصرف به ۳ پله تقسیم شود، پله مصرفی اول از برق یارانه‌ای استفاده کنند، پله دوم میانگین تعرفه خرید از نیروگاه‌های حرارتی را برای مصرف هر کیلووات ساعت برق بپردازند و در پله سوم با افزایش مصرف میزان هزینه مصرف تصاعدی افزایش یابد.
به سراغ بخش آب برویم، به نظر شما برنامه وزارت نیرو در حوزه آب تا چه اندازه می‌تواند زمینه حل چالش‌های موجود را فراهم کند؟
پورحمید: ببینید ما در بخش آب از خلا حضور یک حکمرانی موثر رنج می‌بریم، در این حوزه مادامی که یک سازوکار مشخص حکمرانی را در دست نگیرد، امکان بررسی برنامه وجود ندارد. در حقیقت زمانی می‌توان برنامه‌ای را تایید یا رد کرد که به استقرار یک نظام حکمرانی موثر بینجامد.
یک نمونه از این مسئله پیرامون مسئله توسعه زیرساخت است. در حال حاضر بیش از ۵۵ درصد از آب مصرف شده در کشور از طریق منابع زیرزمینی تامین می‌شود. با در نظر گرفتن این مسئله آیا تاکنون شنیده‌اید که وزارت نیرو فلان زیرساخت را در حوزه آب زیرزمینی افتتاح کرد. آیا شنیده‌اید وزارت نیرو شبکه توزیع آب یک منطقه را از چاه تا مقصد مورد ارزیابی و توسعه قرار داده است.
با وجود اینکه ثقل مصرف بر دوش منابع آب زیرزمینی است، هیچ زیرساختی در این حوزه توسط دولت توسعه نیافته و عمده زیرساخت به سمت منابع سطحی هدایت شده است. این یعنی ما استراتژی صحیح نداریم.
*۴ سال آینده سال‌ها شکوفایی انرژی تجدیدپذیر است
در اظهاراتتان به حدی شدن شرایط اقلیمی اشاره کردید، این حدی شدن به چه معناست و چه رویکردی باید برای آن در نظر گرفته شود؟
پورحمید: هر پدیده اقلیمی نظیر خشکسالی، سیل و سایر پدیده‌های در شدت‌های متفاوت دوره بازگشت‌های متفاوتی دارند، برای مثال یک خشکسالی با متوسط بارش کمتر ۲۰ میلی‌متر هر ۱۰۰ سال یک بار اتفاق می‌افتد. حال حدی شدن شرایط اقلیمی یعنی دوره بازگشت پدیده‌های یاد شده کاهش می‌یابد. یعنی وقوع سیل شدید و معین که هر ۵۰ سال یک مرتبه رخ می‌داد، الان هر ۵ سال اتفاق می‌افتد یا خشکسالی که هر ۱۰۰ را یکبار به وجود می‌آمد، الان در هر ۲ سال یک مرتبه تکرار می‌شود.
شواهد و قرائن مسائل تغییر اقلیم بیانگر همین حدی شدن اقلیم کشور است. این مسئله نیازمند تغییر رویکرد جدی در حوزه منابع آب دارد. مدیریت این شرایط با استفاده از شیوه‌های سنتی به هیچ عنوان امکان‌پذیر نیست.
همین می‌شود که وقتی باران می‌آید سیل مردم را درگیر می‌کند و وقتی باران نمی‌بارد خکسالی زمینه شرایط نامطلوب را مهیا خواهد کرد.
به بحث تجدیدپذیرها هم ورودی کنیم، به نظر می‌رسد، وزیر نیرو تاکید قابل توجهی رو این مباحث دارد، نظر شما چیست؟
پورحمید: ابتدا چند واقعیت را باید در نظر بگیریم، اول اینکه انرژی تجدیدپذیر با فناوری موجود نمی‌تواند زمینه شبکه برق کشور باشد، اما همین الان ما برای پیک‌سایی نیز از ظرفیت تجدیدپذیر کشور استفاده نکردیم و توسعه این حوزه در قالب اهداف برنامه ششم از نان شب واجب‌تر است.
نکته دوم وابستگی تولید برق کشور به گاز طبیعی است که در قالب توسعه تجدیدپذیرها باید کاهش یابد. در حال حاضر برنامه‌های وزارت نیرو خبر از حرکت به سمت توسعه تجدیدپذیرها را تایید می‌کند و به نظر می‌رسد، وزیر نیرو قصد دارد با توسعه صنعتی در این حوزه اقدام به راه‌اندازی یک شرکت مادر تخصصی به منظور توسعه این بخش را مد نظر قرار دهد.
طبیعتا تجمیع تقاضا اولین نیاز برای حرکت به این سمت است و در روزهای آتی از این مسئله بیشتر خواهیم شنید. به طور کلی در این حوزه باید عرض کنم که وزارت نیرو و شخص وزیر دغدغه مسائل تجدیدپذیر را دارد و با توجه به رفع موانع در قالب قانون بودجه سال ۱۴۰۰ احتمالا ۴ سال آینده ۴ سال شکوفایی تجدیدپذیرها در کشور است. این را هم بگویم که در کنار انرژی تجدیدپذیر توسعه نیروگاه‌های اتمی نیز باید در دستور کار قرار گرفته و بحران‌های انرژی کشور مورد تجدید نظر قرار گیرد.
ف به عنوان سوال پایانی، چه پیشنهادی برای ادامه مسیر تحولی وزارت نیرو دارید؟
پورحمید: تحول در ساختار نیروی کشور از نان شب واجب‌تر است، زیرا آب و برق کالایی است که حتی قطعی یک ساعته آن با قطعی ۳ ساعت تفاوت بسیاری در نارضایتی اجتماعی دارد، ایجاد نظام حکمرانی موثر در بخش آب و برق و حضور افراد کاردانی که مسلط به حوزه هستند و برنامه دارند می‌تواند بازوی توانای وزارت نیرو تلقی شده و شرایط را از وضع موجود به سمت نقطه مطلوب هدایت کند.
