به گزارش مشرق، دِلکو یا توزیع‌کننده (Distributor) در پیشرانه‌های درونسوز دارای جرقه اشتعال استفاده می‌شود. توزیع‌کننده‌ها، دارای قطعات مختلفی از جمله یک میله محوری چرخان محصور هستند که اشتعالی به صورت مکانیکی و زمان‌بندی شده دارند و معمولا این اتفاق در پیشرانه‌های کاربراتوری رخ می‌دهد. وظیفه اصلی توزیع‌کننده‌ها این است که جریان ثانویه یا ولتاژ بالا را از سیم‌پیچ احتراق به شمع‌ها با ترتیب جرقه صحیح و برای مدت زمان مناسب هدایت کنند.
به جز در سیستم‌های مغناطیسی و بسیاری از موتورهای امروزی که با کامپیوتر کنترل می‌شوند و از سنسورهای زاویه-موقعیت میل‌لنگ استفاده می‌کنند، در سایر انواع موتورها از دلکو استفاده می‌شود. توزیع‌کننده یا دلکو همچنین دارای یک کلید قطع‌کننده مکانیکی یا الکتریکی برای باز و بسته کردن مدار اولیه سیم پیچ احتراق است.
در پایان قرن بیستم، به دلیل محبوبیت‌یافتن احتراق‌های الکترونیکی یا خازنی که به طور کامل توسط واحدهای کنترل موتور (ECU) کنترل می‌شوند به جای زمان‌بندی مستقیم با سرعت میل لنگ موتور، اشتعال‌های مکانیکی در خودروها مانند خودروهایی که در آنها از دلکو استفاده می‌شد منسوخ شدند.
بیشتر بخوانید
جعبه فرمان در خودرو چیست؟
تعریف و نام‌گذاری
به دلیل اینکه اولین شرکت سازنده این قطعه Dayton Engineering Laboratories Co. نام داشت، از سر هم بندی سرواژه‌های نام آن شرکت به اختصار واژه DELCO ساخته شده و همچنان در ایران این قطعه دلکو نامیده می‌شود. چارلز کترینگ، مخترع این قطعه آن را اولین بار بر روی خودروی کادیلاک و در سال ۱۹۱۰ آزمایش کرد که نتایج آن شگفت‌انگیز بود. از دیگر نام‌های به کار برده شده برای این قطعه در خودروها در پارسی تقسیم‌گر بوده که ترجمه‌ای مشابه با توزیع‌کننده از واژه Distributor است. در این نوشتار برای دلکو واژه توزیع‌کننده به کار برده شده است.
دلکو چگونه کار می‌کند؟
توزیع‌کننده‌ها عمدتا شامل یک بازو یا میله چرخان در داخل کلاهک توزیع‌کننده در بالای محور آن هستند، که توسط بدنه خودرو (زمین) عایق شده است. محور توزیع‌کننده توسط یک چرخ‌دنده روی میل بادامک در اکثر موتورهای دارای «سوپاپ بالای پیستون» به حرکت در می‌آید و در اکثر موتورهای بادامک سقفی مستقیماً به میل بادامک متصل می شود. محور توزیع‌کننده همچنین ممکن است پمپ روغن را نیز به حرکت درآورد.
بخش فلزی میله چرخان با کابل ولتاژ بالا به سیم‌پیچ احتراق از طریق یک برس کربن فنری در قسمت زیرین درپوش توزیع‌کننده متصل می‌شود. بخش فلزی بازوی میله چرخان از نزدیکی محل‌های تماس خروجی که از طریق کشش زیاد به شمع هر سیلندر متصل می‌شوند، بدون اینکه با آنها برخورد کند می‌گذرد. همانطور که میله چرخان در داخل توزیع‌کننده می‌چرخد، جریان الکتریکی می‌تواند به شکاف‌های کوچک ایجادشده بین بازوی میله و محل‌های تماس به دلیل ولتاژ بالای ایجاد شده توسط سیم‌پیچ احتراق راه یابد.
اجزای دلکو
همان طور که اشاره شد، توزیع‌کننده از اجزای مختلفی ساخته شده است که هر کدام کاربرد خاصی دارند. در ادامه تعدادی از این اجزا معرفی شده‌اند.
کلاهک یا درپوش توزیع‌کننده
درپوش توزیع‌کننده پوششی است که از قسمت‌های داخلی توزیع‌کننده محافظت می‌کند و همچنین میله چرخان داخلی و سیم‌های شمع را با هم در تماس نگه می‌دارد. درپوش توزیع‌کننده برای هر سیلندر یک پست داشته و در سیستم‌های احتراق نقطه‌ای یک پست مرکزی برای جریان خروجی سیم‌پیچ احتراق به توزیع‌کننده وجود دارد. با این حال، برخی استثناها وجود دارد، زیرا برخی از موتورها (بسیاری از خودروهای آلفارومئو و برخی نیسان‌های دهه ۱۹۸۰) دارای دو شمع در هر سیلندر هستند، بنابراین در هر سیلندر دو انشعاب از توزیع‌کننده خارج می‌شود.
میله چرخان دلکو یا روتور
همان طور که در بخش‌های قبلی شرح داده شد، قسمت مرکزی توزیع‌کننده، میله چرخان یا روتور است که دارای دو تکه است. قسمت بالایی این میله بر روی صفحه متحرک توزیع‌کننده قرار گرفته و قسمت پایینی به صفحه ثابت آن متصل است. در بین این دو قسمت، دستگاه آوانس وزنه‌ای وجود دارد. نیروی محرک میله توزیع‌کننده از انتهای میله پمپ روغن یا از میل بادامک تامین می‌شود. دو قسمت بالایی و پایینی می‌توانند بر روی هم بچرخند که در واقع این امکان به دلیل قرارگیری دستگاه آوانس وزنه‌ای فراهم شده است.
پلاتین دلکو
پلاتین (تنگستن) توزیع‌کننده وسیله‌ای برای قطع و وصل مدار سیم‌پیچ کویل است. پلاتین توزیع‌کننده از دو بخش ثابت و متحرک تشکیل شده است. استفاده از تنگستن در پلاتین توزیع‌کننده به این دلیل است که در برابر جرقه و دمای بالا مقاوم باشد. کارکرد این کلید در توزیع‌کننده به این صورت است که جریان الکتریسیته از کویل به پلاتین متحرک و سپس از پلاتین متحرک به ثابت صورت می‌گیرد. همچنین، ترانس‌های توزیع‌کننده به دلیل اینکه با برق متناوب کار می‌کنند، نیاز به دستگاهی درون توزیع‌کننده دارند تا جریان مستقیم باتری را تبدیل به جریان متناوب کنند و پلاتین و خازن این وظیفه را به عهده دارند.
مگنت دلکو
با توجه به اینکه جرقه‌زدن توسط مدار پلاتینی دارای ایراداتی از جمله فرسایش و اکسیدشدن تنگستن آن، مقاومت در برابر جریان عبوری و در نتیجه کاهش قدرت جرقه زدن، فرسایش فیبر و بادامک‌های توزیع‌کننده، کاهش زاویه داول که سبب تکمیل نشدن فرآیند جرقه‌زنی می‌شود، و همچنین نیاز بودن به تعمیر، تنظیم و نگهداری مرتب و هزینه‌بر برای آن است، سیستم جرقه‌زدن ترانزیستوری به کار می‌رود. در این روش، به جای پلاتین که به روش مکانیکی و با ایجاد تماس جریان برق را تبدیل به جریان متناوب می‌کند، از مواد پالسی مگنتی بدون تماس با یکدیگر استفاده شده است.
نحوه کار این دستگاه به این صورت است که در این نوع توزیع‌کننده، میله چرخان به محور توزیع‌کننده پیوند داده می‌شود و همراه با آن می‌چرخد. همچنین، سیم‌پیچ مگنت به جریان الکتریسیته واحد متصل است. با ایجاد میدان مغناطیسی در اطراف سیم‌پیچ هنگامی که پره‌های میله چرخان در مجاورت هسته مگنت قرار می‌گیرند، این میدان مغناطیسی قطع شده و همانند عملکرد پلاتین، جریان متناوب برق در سیم‌پیچ تولید می‌شود.
نحوه تنظیم‌کردن توزیع‌کننده
به دلیل عملکرد مکانیکی توزیع‌کننده‌ها، معمولا تنظیمات آن به هم ریخته اگرچه روش‌های ساده‌ای برای بازگرداندن این تنظیمات وجود دارد، ولی در صورتی که راننده آشنا به این موارد نباشد ممکن است در دفعات متعدد و با مراجعه به تعمیرکار، هزینه و زمان زیادی برای آن تلف کند. برای شروع تنظیمات توزیع‌کننده، می‌توان خودرو را روشن نموده و تعداری از موارد را مشاهده کرد.
مواردی از جمله لرزش موتور و دود تیره خارج شده از اگزوز خودرو نشان‌دهنده تنظیم نبودن توزیع‌کننده هستند. برای تنظیم توزیع‌کننده ابتدا باید پیچ آن را شل کرد و آن را حرکت داد. چرخاندن توزیع‌کننده در یه جهت ممکن است منجر به تغییر عملکرد موتور و همچنین رنگ گازهای خروجی از اگزوز بشود. در این صورت توزیع‌کننده را در خلاف جهت چرخانده تا بهترین حالت قرارگیری برای عملکرد مناسب موتور و همچنین جلوگیری از خروج دود تیره از اگزوز تعیین شود. با توجه به صدای موتور و ریپ زدن آن می‌توان جهت قرارگیری مناسب توزیع‌کننده و تنظیم آن را تعیین نمود.
این وضعیت جدید می‌تواند برای قرارگیری توزیع‌کننده بهینه باشد. پیش از دوباره محکم کردن پیچ توزیع‌کننده، چند بار دور موتور را با گاز دادن بالا برده تا متوجه ایرادات احتمالی مجدد مرتبط با وضع قرارگیری نامناسب بشویم، چرا که ممکن است با بالا رفتن دور موتور، دوباره لرزش و خروج گازهای تیره رنگ رخ دهد.
موتورهای جدید بدون دلکو چگونه کار می‌کنند؟
طراحی‌های مدرن پیشرانه‌ها، توزیع‌کننده ولتاژ بالا و سیم‌پیچ را کنار گذاشته‌اند. در عوض، از انجام عملکرد توزیع در مدار اولیه به صورت الکترونیکی و اعمال پالس اولیه (ولتاژ پایین) به سیم‌پیچ‌های جداگانه برای هر شمع، یا یک سیم‌پیچ برای هر جفت سیلندر همراه در یک موتور (دو سیم پیچ برای موتور دارای چهار سیلندر، سه سیم‌پیچ برای موتور شش سیلندر، چهار سیم‌پیچ برای موتور هشت سیلندر و غیره) استفاده می‌شود.
در سیستم‌های سنتی مانند توزیع‌کننده دلکو، سیم‌پیچ‌ها در یک بسته کویل پر از روغن یا سیم‌پیچ‌های جداگانه برای هر سیلندر به هم متصل می‌شوند که در محل مشخصی در محفظه موتور با سیم‌ها به شمع‌ها، شبیه به تنظیم توزیع‌کننده، محکم می‌شوند. جنرال‌موتورز، فورد، کرایسلر، هیوندای، سوبارو، فولکس‌واگن و تویوتا از جمله خودروسازانی هستند که از بسته‌های سیم‌پیچ کویل استفاده می‌کنند.
بسته‌های سیم‌پیچ کویل توسط توزیع‌کننده برای استفاده در موتورهای جنرال‌موتورز امکان حذف تک‌کویل‌ها را در صورت خرابی دارند، اما در بسیاری از راه‌اندازی‌های مجموعه کویل بدون توزیع‌کننده از راه دور، اگر یک سیم‌پیچ از کار بیفتد، برای رفع مشکل باید کل بسته تعویض شود.
طرح‌های جدیدتر، از سیم‌پیچی استفاده می‌کنند (واحد کنترل موتور، ECU) که در نزدیکی هر کدام از شمع‌های معروف به شمع‌های کویل یا مستقیما در بالای هر شمع معروف به جرقه مستقیم (DI) یا سیم‌پیچ روی شمع (COP) قرار دارد. این طراحی از نیاز به انتقال ولتاژهای بسیار بالا که اغلب (و به خصوص در شرایط مرطوب) مشکل‌ساز است جلوگیری می‌کند.
فواید پیشرانه‌های بدون توزیع‌کننده
با توجه به اینکه با استفاده از توزیع‌کننده، سیستم مکانیکی توزیع جریان برق بین شمع‌ها به طور مکرر دچار اختلال می‌شد، به صورت مساوی صورت نمی‌گرفت و همچنین در زمان مشخصی انجام نمی‌شد، توزیع‌کننده‌ها عمدتا از تنظیمات خود خارج شده و باید با روش فوق توسط راننده یا تعمیرکار دوباره تنظیم می‌شدند. با توسعه ECU ها، علاوه بر اینکه مشکلات فوق کاهش یافته و پیشرانه خودرو برای تنظیم زمان‌های جرقه زدن و احتراق با اختلالات کمتری مواجه می‌شود، در مصرف سوخت نیز صرفه‌جویی شده و از هدررفت زمان، انرژی و هزینه جلوگیری می‌شود.
چنانچه خودروی شما از دسته خودروهایی است که با توزیع‌کننده کار می‌کنند، همواره به یاد داشته باشید که علاوه بر علائمی همچون ریپ زدن و لرزش خودرو در هنگام درجا کار کردن موتور و خروج دود تیره از اگزوز خودرو، گاهی اوقات خرابی توزیع‌کننده با روشن‌شدن چراغ باتری یا دینام و حتی استارت نخوردن خودرو همراه است. بنابراین تنظیم و بازدید فنی این قطعه در خودرو نباید فراموش شود.
منبع: خودروبانک
