به گزارش مشرق، کشوری که نورسلطان نظربایف را به عنوان رهبر موسس و بنیانگذار می شناسد، دچار آشوبی شد که در یک مقطع کوتاه چند روزه، دولت و حکومت را تا مرز نابودی برد و کار به جایی رسید که شاگرد ارشد نظربایف و رئیس جمهور این کشور یعنی قاسم جومرت توکایف، برای آرام کردن مردم، به قدرت خارجی پناه برد!
اعتراضات گسترده خیابانی در قزاقستان از دوم ژانویه (۱۲ دی ماه) و در پی افزایش دو برابری قیمت گاز مایع سوخت خودروها، ابتدا در استان مانگیستاو آغاز شد و ظرف دو روز به شهرهای بزرگ این کشور سرایت کرد. آلماآتی، بزرگترین شهر قزاقستان، کانون اصلی ناآرامی‌ها بود.
توکایف با اشاره به این که واضح است این تروریست‌ها در خارج از قزاقستان دوره‌های آموزشی لازم برای چنین اقداماتی را دیده‌اند، گفت:«این افراد مردم را به قتل می رسانند و من حاضر به گفتگو با این افراد نیستم.»
رئیس جمهوری قزاقستان روز جمعه به نیروهای انتظامی مجری قانون و ارتش این کشور دستور داد تا به منظور نابودی تروریست‌ها، بدون هشدار به طرف آنها شلیک کنند.
ظاهراً در شرایط فعلی، قزاقستان آرام شده و تنش متوقف شده است. اما به راستی، چه شد این کشور پهناور منطقه، دچار چنین بحرانی شد؟ بسیاری از کارشناسان معتقدند که تقلیل دادن کل تنش و درگیری در قزاقستان به افزایش ناگهانی قیمت سوخت، غیرمنطقی است و این موضوع فقط در حد یک محرک مقطعی شایان توجه است.
از نظربایف تا توکایف
انتقال قدرت از نورسلطان نظربایف به قاسم جومرت توکایف، رویداد مهمی در تاریخ معاصر قزاقستان است. اما با وجود ان که نام توکایف از صندوق درآمده، منتقدین، او را سایه و حتی خود نظربایف می دانند و معتقدند که با آمدن توکایف، چیزی عوض نشد.
سیاست قزاق سازی، کنار نهادن سیریلیک و توجه به الفبای قزاقی لاتین، توجه ویژه به چین و آمریکا و انتقال پایتخت به نورسطلان، همگی از اقدامات مهم توکایف بود. اما تحلیل گران بر این باورند که سوءاستفاده از منابع انرژی، معادن و ثروت های عظیم قزاقستان، همواره در اختیار یک رانت عظیم و خاندان های قدرتمند بوده و مردم عادی از این وضعیت به ستوه آمده اند. بنابراین، افزایش قیمت ال.پ.جی را فقط باید به عنوان آخرین نقطه قبل از سرریز شدن تحلیل کرد و نه به عنوان یگانه عامل اعتراض و تنش.
اگر چه استعفای نخست وزیر و هیات دولت و تعیین هیات کارشناسی برای کاهش قیمت سوخت، اقدامات مهمی بودند اما نظربایف و توکایف به خوبی می دانستند که معترضین، تنها به این چیزها رضایت نمی دهند و خشمی سر ریز خواهد کرد که از مدت ها قبل، انباشته و تلنبار شده است.
دستور قاطعانه و سریع برای برخورد تند با معترضین، نشان داد که توکایف، مساله اعتراضات خیابانی را بسیار فراتر از موضوع سوخت قلمداد کرده و نیک می داند که پای بقا در میان است.
درخواست کمک از روسیه
برخی از رسانه های ترکیه به نقل از منابع قزاقی، از این گزارش داده اند که در سرویس اطلاعاتی امنیتی قزاقستان و در بین افسران عالیرتبه پلیس، مسائلی مشاهده شده که از دید توکایف، می تواند همچون خیانت و بی اعتنایی به حاکمیت تلقی شود. علاوه بر این، پلیس و نیروهای امنیتی و نظامی، از حیث تجهیزات، تسلیحات و توان روانی برای رویارویی با معترضین، در موقعیت پایینی بودند و چنین شد که توکایف، از سازمان همکاری امنیت جمعی درخواست کمک کرد و پیداست که این عنوان پرطمطراق، معنایی جز مدد خواستن از روسیه نداشت.
ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در واکنش به سخنان جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا و همچنین در جواب سخنگوی کاخ سفید، از موضع قدرت حرف زد.
سخنان زاخارووا نشان داد، همچنان که در ماجرای قره باغ، آمریکا و اروپا نتوانستند نقش چندانی ایفا کنند و این روسیه بود که حرف خود را بر کرسی نشاند، در قزاقستان نیز، همین اتفاق تکرار شده است.
آمریکا و چین چه گفتند؟
آمریکا در ماجرای پرونده قزاقستان، عملاً در برابر یک پارادوکس و متناقض نما قرار گرفت. آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا در جریان مذاکراتی تلفنی با مختار تلئو بردی کفیل وزارت امور خارجه قزاقستان در مورد اتفاقات این کشور اظهار نگرانی کرد و جنیفر ساکی سخنگوی کاخ سفید نیز پیش از این اعلام کرده بود، واشنگتن در خصوص قانونی بودن درخواست دولت قزاقستان از سازمان پیمان امنیت جمعی برای اعزام نیروهای حافظ صلح به این کشور، ابهامات و سوالاتی دارد.
با آن که آمریکا، ترس و نگرانی و عجز در برابر روسیه را به نمایش گذاشت، اما چین، موضع عاقلانه تری گرفت. سخنگوی وزارت امور خارجه چین در بیانیه‌ای تأکید کرد که اتفاقات اخیر در جمهوری قزاقستان، مسائل داخلیاین کشور بوده، پکن در آن دخالتی نمی‌کند و معتقد است که مقامات این جمهوری قادر به حل و فصل بحران کنونی هستند.
وی درباره امکان اعزام نیروهای حفظ صلح چینی به قزاقستان اظهارنظری نکرد.
مواضع ایران
مواضع هوشمندانه و به جای دستگاه دیپلماسی ایران در جریان تحولات قزاقستان، در نوع خود شایان توجه بود.
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در واکنش به تحولات اخیر در جمهوری قزاقستان در گام نخست، به چنین گزاره مهمی اشاره کرد: «ثبات و امنیت قزاقستان برای کشورمان حائز اهمیت است. جمهوری اسلامی ایران تحولات جاری در قزاقستان را به دقت زیر نظر دارد. ما بر این باور هستیم که دولت و مردم فهیم کشور دوست و برادر و همسایه ما می‌توانند بدون دخالت خارجی و بر اساس منافع ملی خود و از طریق گفتگو و به صورت مسالمت‌آمیز مشکلات و اختلافات خود را حل و فصل کنند.امیدواریم روند بازگشت آرامش به این کشور هرچه بیشتر تسریع شود.»
خطیب‌زاده در گام بعدی افزود:«روشن است تحولات جاری در قزاقستان یک موضوع داخلی است، اما برخی طرف‌های خارجی با سوء استفاده از شرایط، در صدد دامن زدن به ناآرامی ها و ایجاد بی ثباتی در این کشور هستند. نباید زمینه سوءاستفاده عوامل خارجی فراهم شود.»
دیپلماسی تلفنی اردوغان
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه، به صورت تلفنی با یکایک سران کشورهای عضو «تشکیلات دولت های ترک» گفتگو کرد.
او با توکایف نیز تماس گرفت و برای هر نوع کمک اعلام آمادگی کرد.
با آن که رئیس جمهور ترکیه به دنبال آن بود که در جریان تحولات قزاقستان، نام دولت های ترک را همچون یک برند مهم منطقه ای مطرح کند، اما نتیجه خاصی نگرفت و این روسیه بود که به طور جدی در این میان، نقش مهم منطقه ای خود را ایفا کرد.
بیانیه ای که جدی گرفته نشد
سازمان کشورهای تُرک با انتشار بیانیه‌ای درباره تحولات اخیر در قزاقستان، اعلام کرد: «دولت‌های عضو سازمان کشورهای تُرک با توجه به تحولات اخیر در قزاقستان، بر اهمیت صلح و ثبات در این کشور تاکید کرده و همیاری قوی خود با قزاقستان به عنوان یکی از کشور عضو سازمان را ابراز می کنند.»
اگر چه بیانیه مزبور به نام همه کشورهای عضو تشکیلات مزبور صادر شده اما نکته مهم اینجاست که سران جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و مجارستان، به موضوع قزاقستان توجه چندانی نداشتند و این شائبه به وجود آمده که اساساً این ترکیه است که دارد از طرف همه حرف می زند.
ریش سفید فامیل چه گفت؟
«آق سقل» یا ریش سفید در تشکیلات دولت های ترک یک مقام معنوی و سیاسی مهم است. حالا این مقام سنتی، به بن علی ییلدرم، نخست وزیر سابق ترکیه که همواره یکی از مهم ترین شخصیت ها و رجال سیاسی حزب عدات و توسعه بوده و در کنار اردوغان، حضور مداوم داشته است.
انتصاب ییلدرم به عنوان ریش سفید سازمان، یک اقدام زیرکانه از جانب اردوغان بود. او قبلاً زمینه آن را فراهم کرده بود که بغداد آمریف، دیپلمات برجسته قزاق به عنوان دبیرکل فعالیت کند. در نتیجه اردوغان با این اقدام، آمریف و نظربایف را در شورا نگه داشت و از ظرفیت و کاریزمای آنان بهره گرفت. اما حالا که پس از رویدادهای قره باغ، کشورهای ترک زبان اهمیت بیشتری پیدا کرده اند، یک معتمد نزدیک خود یعنی بن علی ییلدرم را نیز به عنوان ریش سفید معرفی کرد تا موازنه به طرز مشهودی به سود ترکیه تغییر کند.
بن‌علی ییلدرم، معاون رهبر حزب عدالت و توسعه ترکیه و رئیس هیئت ریش‌سفیدان سازمان کشورهای ترک در حساب توئیتر خود پیرامون ناآرامی‌های اخیر در قزاقستان نوشت:«ما به عنوان ریش‌سفیدان سازمان کشورهای ترک، همبستگی خود را با کشور دوست و برادر قزاقستان ابراز می‌کنیم. برای برادران‌مان که در این ناآرامی‌ها جان خود را از دست داده‌اند، طلب رحمت و برای مصدومان شفای عاجل مسئلت داریم.»
برخورد دوگانه رسانه های ترکیه
بررسی اجمالی برنامه های خبری و گفتگوهای شبکه های تلویزیونی متعدد ترکیه و همچنین مطالعه و مرور روزنامه های این کشور، نشان می دهد که موضوع قزاقستان برای ترک ها تا چه اندازه مهم و حیاتی است.
نگرش متفاوت و متناقض رسانه های ترکیه به تنش در قزاقستان، نشان دهنده ژرفای اختلاف نظر سیاسی در مورد کشورهای ترک زبان، نقش ترکیه و قدرت اعمال نفوذ روسیه در بین گروه های سیاسی آنکارا است.
اغلب روزنامه ها و شبکه های تلویزیونی طرفدار حزب حاکم ترکیه در روزهای گذشته، به طور آشکار و قاطعانه از قاسم جومرت توکایف حمایت کرده و معترضین را مزدور، جاسوس، عوامل جورج سوروس و سرسپرده خوانده اند، اما تلقی رسانه های مستقل و منتقد، چیز دیگری است و به این اشاره کرده اند که شکاف طبقه، رانت خواری، عدم پایبندی به عدالت و دموکراسی و لگدمال کردن تفکیک قوا و آزادی، نتیجه مستقیم سیاست های نظربایف و توکایف است و این سیاست ها، قزاقستان را به حال و روز بدی انداخته است.
آیا آتش فرونشست؟
در حال حاضر، امنیت در قزاقستان برقرار شده است. اما تلفات انسانی، دستگیری های گسترده، شمار بالای مجروحین، خسارات سنگین اقتصادی و نگرانی مردم، غیرقابل انکار است.
وزارت کشور قزاقستان ضمن ارائه آمار دستگیری‌ها و تلفات مهاجمین و نیروهای انتظامی، اعلام کرد که افراد بازداشت شده در جریان ناآرامی‌های اخیر قطعاً محاکمه شده و بسیاری از این افراد با حکم حبس ابد مواجه خواهند بود. تاکنون حدود ۴ هزار نفر بازداشت شده‌اند.
وزارت کشور قزاقستان یادآور شد که در جریان عملیات ضدتروریستی و پاکسازی در شهر آلماآتی، بیش از ۱۰۰ نفر هم کشته شدند اما رسانه های خارجی، آمار کشته شدگان را در حد ۲۵۰ شهروند و بیش از ۵۵ نیروی امنیتی و پلیس، ذکر کرده اند.
میزان آسیب وارده از اعتراضات و ناارامی‌های خیابانی اخیر بیش از ۵۰۰ میلیون دلار به قزاقستان خسارات مالی وارد شده است. بیش از ۱۰۰۰ ساختمان، تأسیسات دولتی و مراکز تجاری تخریب شد که بیشترین تعداد آنها در شهر آلماآتی بوده است.
۱۸:۳۲ - ۱۴۰۰/۱۰/۱۹
۰۲:۳۲ - ۱۴۰۰/۱۰/۲۰
