به گزارش مشرق، این روزها بسیاری از رسانه های ترکیه، به طور مداوم از احتمال حمله روسیه به اوکراین سخن به میان می آورند. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، دیروز برای چندمین بار اعلام کرد که کشورش آماده است بین روسیه و اوکراین، همچون یک کانال دیپلماتیک عمل کند.

اردوغان در این مورد گفت:«ما می‌خواهیم هر چه زودتر، صلح در منطقه برقرار شود و دیگر شاهد تنش نباشیم، این تنش را به صلاح نمی‌دانیم. امیدواریم بتوانیم در آینده نزدیک ویلادیمیر پوتین و ولادیمیر زلنسکی، روسای جمهور روسیه و اوکراین را برای حصول اطمینان از دیدار متقابل گردهم بیاوریم. از این رو هم سفر پوتین به ترکیه و هم سفر بنده به اوکراین حائز اهمیت است، اوایل ماه آینده عازم اوکراین خواهم شد.»

درهمین حال ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه طی سخنانی در نشست آنلاین اندیشکده «Circle Foundation» در مورد تأثیرات احتمالی تنش بین روسیه و اوکراین بر اروپا و ناتو اعلام کرد که عواقب عملیات نظامی روسیه علیه اوکراین بزرگ و غیرقابل برگشت خواهد بود و ترکیه آماده است تا هر نقشی در حل این مشکل ایفا کند.

وی گفت: «ترکیه  با نگرانی زیادی تحولات را دنبال می‌کند و این تنش، خطراتی را به همراه دارد. ما خواهان هیچ گونه اقدام نظامی، درگیری یا جنگ در اوکراین یا بین روسیه و اوکراین نیستیم. به طور کامل از تمامیت ارضی، حاکمیت سیاسی و تمامیت اجتماعی اوکراین حمایت می‌کنیم.»

سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه در ادامه با اشاره به تلاش‌های ترکیه برای یافتن راه حلی برای این مشکل اضافه کرد: «انتظار دستیابی به نتایج سریع، باعث شکست خواهد شد. هیچ راه حل سریعی برای چنین مشکلات ژئوپلیتیک بزرگ و بلندمدت وجود ندارد. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور کشور با ولادیمیر پوتین و ولادیمیر زلنسکی روسای جمهور روسیه و اوکراین گفت‌وگو کرد. او حتی از هر دوی آنها دعوت کرد تا در صورت تمایل به ترکیه بیایند تا برای حل مشکلات و اختلافات خود جلسه ای برگزار کنند. آنکارا آماده ارائه هرگونه کمکی است. ما این کار را به عنوان یک دوست و به عنوان یک متحد ناتو انجام می‌دهیم. برای جلوگیری از هرگونه اقدام نظامی با عواقب بزرگ و غیرقابل برگشت با روس‌ها در تماس نزدیک خواهیم بود».

سوال اینجاست: طرف های درگیر، تا چه اندازه از حضور ترکیه در مقام میانجی، استقبال می کنند؟ پاسخ چنین است: دمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین درباره پیشنهاد رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه برای میانجی‌گری در مورد بحران اوکراین، گفته است: «از تلاش‌ها در این باره استقبال می‌کنیم. از تلاش هر کشوری به منظور حل وضعیت موجود در اوکراین استقبال می‌کنیم. ترکیه باید اوکراین را دعوت به اجرای توافقات به دست آمده در مینسک کند. انتقال سلاح به این کشور، برگزاری رزمایش و پرواز جنگنده‌های ناتو و کشورهای اروپای غربی در اوکراین، وضعیت را پرتنش کرده است.»

لحن پسکوف، مرد مقتدر کرملین، شباهت چندانی به استقبال از میانجی گری ندارد و از موضع بالا حرف زده است. اما مایخایلو پودولیاک، مشاور دفتر ریاست جمهوری اوکراین گفته است: «رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه درک بسیار خوبی از وضعیت منطقه دارد. بدون شک، روی پیشنهاد ترکیه برای میانجیگری در بحران روسیه - اوکراین به خوبی فکر شده و از پتانسیل بالایی برخوردار است.»

میانجیگری چیست؟ میانجی کیست؟

دیپلماسی میانجی گری (Mediation diplomacy) در جهانِ روابط بین الملل، از اهمیت بالایی برخوردار است و معمولاً کشورها و چهره هایی که به عنوان میانجی و برای حل تنش و نزاع وارد میدان می شوند، از اعتبار و احترام بالایی برخوردار هستند.

مقام میانجی با داور و حَکَم یکی نیست و به طور طبیعی، میانجی ها نمی توانند بخشی از منازعه باشند. به عنوان مثال، در موضوع تنش سیاسی و ژئوپولیتیک بین روسیه و اوکراین، آنکارا بی طرف نیست و از حقوق تاتارهای کریمه و حاکمیت اوکراین بر این منطقه دفاع می کند. اما برای این که این نگرش، مشکلی ایجاد نکند، کالین با لحنی هوشمندانه اعلام کرده که مشکلات ژئوپولیتیک به راحتی و در کوتاه مدت حل نمی شوند.

در واقع، سخنگو و رئیس گروه مشاورین اردوغان در حوزه سیاست خارجی و امنیت ملی، با این جمله، می خواهد بگوید که ترکیه به خوبی می داند مساله کریمه به زودی حل نمی شود، اما می خواهد مانع از جنگ شود.

این سخنان در حالی بیان شده که حتی پسکوف نیز در سخنان خود به طور کنایی به ترکیه متلک پرانده و از فروش پهپادهای بیرقدار ترکیه به اوکراین، انتقاد کرده است. بنابراین بعید است که در صورت تایید نهایی، ترکیه بتواند در این میان، نقشی ماندگار و حیاتی را ایفا کند.

رقابت بامیانجی های منطقه

در چند سال اخیر، دیپلماسی میانجی گری برای بسیاری از کشورهای منطقه اهمیت ویژه ای پیدا کرده است. در چند مورد مهم، کشورهایی همچون عمان و قطر، برای میانجی گری های منطقه ای به میدان آمده و بعضاً، نتایج خوبی گرفته اند.

همچنین عراق نیز جدیداً برای حل اختلافات ایران و عربستان سعودی، ظرفیت های منطقه ای خود را برای میانجی گری به نمایش گذاشته است. در نتیجه باید گفت،  برای حل مشکلات و تنازعات منطقه ای،  نوعی از تمایل به میانجی گری و رقابت بین کنشگران در جریان است.

رفتارهای متناقض بامیانجی گری وصلح

همچنان که گفته شد، اردوغان ابراز تمایل کرده که در منازعه میان روسیه و اوکراین، نقش یک میانجی را ایفا کند. اما رفتارهای ترکیه نشان داده که از بسیاری جهات، از ویژگی های لازم برای استفاده از ابزار دیپلماسی میانجی گر، برخوردار نیست. چرا که مجموعه قابل توجهی از رفتارهای ترکیه در منطقه، نه تنها مصداق صلح طلبی و تلاش برای تامین ثبات و امنیت نبوده، بلکه نمونه های روشنی از مداخله در مسائل داخلی، قشون کشی و اشغال است.

به عنوان مثال، مدتهاست بخش مهمی از اراضی کشور سوریه تحت اشغال نیروهای ترکیه و شبه نظامیان تحت حمایت آنکارا است. ترکیه شبه نظامیان تحت امر خود را به لیبی و جمهوری آذربایجان اعزام کرده، بارها حاکمیت عراق و سوریه را نادیده گرفته و تنها کشوری است که یک گروه شبه نظامی را به عنوان دولت موقت مخالفین سوری به رسمیت شناخته و از آنان حمایت می کند.

در نتیجه،  دست کم در حوزه سیاست منطقه ای، ترکیه حتی برای همسایگانی همچون عراق و سوریه، غالباً یک عنصر تهدیدگر و مداخله جو بوده است. بنابراین دشوار است که نزد کشورهای مختلف جهان، ترکیه به عنوان کشور بی طرفی شناخته شود که به دنبال ایفای نقش سازنده و صلح جویانه در حوزه دیپلماسی میانجی گری باشد.