به گزارش مشرق، باکتری‌های ارگانیسم‌هایی تک‌سلولی‌اند که البته برخی از محققان آن‌ها را با گیاهان مرتبط می‌دانند. باکتری‌ها جزو خوش‌شانس‌ترین موجودات زنده روی کرهٔ زمین هستند و زیستگاه‌های متنوعی دارند؛ از سرزمین‌های یخی گرفته تا بیابان‌ها.  باکتری‌ها می‌توانند مفید باشند، مثلاً باکتری‌های روده به هضم غذا کمک می‌کنند؛ اما برخی از باکتری‌ها عامل انواع عفونت‌ها هستند. باکتری‌هایی که باعث بیماری می‌شوند باکتری‌های پاتوژنیک یا بیماری‌زا نامیده می‌شوند. خیلی از عفونت‌های باکتریایی با آنتی‌بیوتیک‌ها با موفقیت درمان می‌شوند، البته گونه‌های مقاوم نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها شروع به‌ظاهر شدن کرده‌اند.

ویروس هم یک میکروارگانیسم کوچک‌تر است که فقط در داخل بدن میزبان می‌تواند تولیدمثل کند. کشتن یک ویروس کار بسیار سختی است و به همین دلیل برخی از بیماری‌های به‌شدت قابل انتقال که در علم پزشکی شناخته شده‌اند، منشأ ویروسی دارند.

باکتری‌ها و ویروس‌ها چگونه وارد بدن می‌شوند؟

باکتری‌های بیماری‌زا برای اینکه فرد را بیمار کنند باید به بدن دسترسی داشته باشند. مسیرهای دسترسی باکتری‌ها به بدن شامل موارد زیر می‌شوند:
. بریدگی‌ها
. غذا یا آب آلوده
. تماس نزدیک با یک فرد آلوده
. تماس با مدفوع یک فرد آلوده
. استنشاق ذرات تنفسی فرد آلوده وقتی که سرفه یا عطسه می‌کند
. غیرمستقیم، با لمس سطوح آلوده، مثلاً شیر آب، دستگیره‌های توالت، اسباب‌بازی‌ها و ظروف

ویروس‌ها از راه‌های زیر از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند:
. سرفه
. عطسه
. استفراغ
. گزیدگی توسط حیوانات یا حشرات آلوده
. قرارگرفتن در معرض مایعات و ترشحات بدنی فرد آلوده از طریق فعالیت‌هایی مانند رابطه جنسی یا استفاده از سوزن‌های زیرجلدی مشترک
فراموش‌کردن شستن دست‌ها بعد از دست زدن به حیوانات و جانوران نیز راهی دیگر برای میکروب‌ها جهت ورود به بدن است.

انواع باکتری‌ها

باکتری‌هایی که باعث بیماری می‌شوند طبق شکلی که دارند طبقه‌بندی گسترده‌ای می‌شوند. چهار گروه اصلی باکتری‌ها:
. باسیل‌ها: این باکتری‌ها میله مانند و با طول حدود ۰.۰۳ میلیمتر هستند. بیماری‌هایی مانند تیفوئید ناشی از گونه باسیل هستند.
. کوکوسی‌ها: این باکتری‌ها کُره مانند و با قطری حدود ۰.۰۰۱ میلیمتر هستند. باکتری کوکوسی بسته به نوع خود به روش‌های گوناگونی خود را گروه‌بندی می‌کنند، مثلاً جفتی، خط‌هایی بلند و یا خوشه‌هایی چسبیده. نمونه‌هایی از کوکوسی‌ها شامل استافیلوکوکوس (که باعث انواع عفونت‌های می‌شوند) و گونوکوکوس (که باعث عفونت منتقله از راه جنسی به نام سوزاک می‌شود) می‌شوند.
. اسپیروکت‌ها: این باکتری‌ها شبیه فنرهای ریزی هستند و عامل انواعی از بیماری‌ها می‌باشند، از جمله عفونت منتقله از راه جنسی به نام سفلیس.
. ویبریو: که شکلی شبیه ویرگول دارد. بیماری موضعی کلرا که با اسهال شدید و دهیدراته شدن بدن همراه است، ناشی از باکتری ویبریو می‌باشد.

ویژگی‌های باکتری‌ها

بیشتر باکتری‌ها به جز گونه کوکوسی با کمک دم‌هایی شلاق مانند و یا با پرت‌کردن بدنشان به این‌طرف و آن طرف حرکت می‌کنند. باکتری‌ها تحت شرایط مناسب با تقسیم شدن خود را تکثیر می‌کنند. سپس هر سلول دختر به دو سلول تقسیم می‌شود و این روند همچنان ادامه دارد، بنابراین یک باکتری تنها می‌تواند در عرض فقط هشت ساعت به جمعیتی از ۵۰۰۰۰۰ باکتری و یا بیشتر تکثیر شود.

اگر شرایط محیطی مناسب باکتری‌ها نباشد، برخی گونه‌ها در فاز نهفته فرو می‌روند. آن‌ها پوشش بیرونی سختی می‌سازند و صبر می‌کنند تا شرایط تغییر کند و بهتر شود. این باکتری‌هایی که به خواب زمستانی می‌روند هاگ نامیده می‌شوند. هاگ‌ها به‌خاطر پوشش بیرونی که دارند نسبت به باکتری‌های فعال سخت‌تر نابود می‌شوند.

درمان یک عفونت باکتریایی

بدن با افزایش جریان خون در موضع (التهاب) و فرستادن سلول‌های سیستم ایمنی برای حمله و نابودکردن باکتری‌ها، نسبت به باکتری‌های بیماری‌زا واکنش نشان می‌دهد. آنتی‌بادی‌های تولید شده توسط سیستم ایمنی به باکتری‌ها می‌چسبند و به تخریبشان کمک می‌کنند. آنتی‌بادی‌ها ممکن است سموم تولید شده توسط پاتوژن‌های خاصی را نیز غیرفعال کنند، مثلاً دیفتری و کزاز.

عفونت‌های خطرناک با آنتی‌بیوتیک‌ها قابل‌درمان هستند. آنتی‌بیوتیک‌ها با مختل کردن فرایندهای متابولیکی باکتری‌ها عمل می‌کنند. برای پیشگیری از خیلی از بیماری‌های جدی باکتریایی مانند هموفیلوس آنفلوانزا نوع b، کزاز و سیاه‌سرفه و ... واکسیناسیون وجود دارد.

انواع ویروس‌ها

ویروس یک واحد ژنتیکی از پروتئین است که حاوی ماده ژنتیکی است. اگر یک ویروس را در کنار یک باکتری قرار دهید می‌بینید که ویروس بسیار ریزتر است. مثلاً ویروس فلج اطفال تقریباً ۵۰ بار کوچک‌تر از یک باکتری استرپتوکوک است که خودش تنها ۰.۰۰۳ میلی‌متر طول دارد. بر اساس اینکه چه نوع اسید نوکلئیکی هسته ویروس را شکل داده است، ژنوم ویروس‌ها یا از DNA و یا از RNA می‌باشد.

. بیست‌وجهی یا ایکوساهدرال (Icosahedral): کپسید یا پوشش بیرونی این نوع ویروس بیست‌وجهی است که شکل کروی به آن داده است. بیشتر ویروس‌ها از نوع ایکوساهدرال هستند.

. مارپیچی یا هلیکال (Helical): کپسید این نوع ویروس مثل یک فنر است (مارپیچ).

. پوشش‌دار یا انولوپ (Enveloped): کپسید یا پوشش ویروس انولوپ، پاکت مانند است که می‌تواند تغییر شکل هم بدهد اما اغلب به‌صورت کروی ظاهر می‌شود.

. پیچیده یا کمپلکس (Complex): ویروس پیچیده نه کاملاً مارپیچ و نه کاملاً بیست‌وجهی است. ژنوم این نوع ویروس، پوشش‌دار اما بدون کپسید است.

واکنش بدن نسبت به عفونت ویروسی

ویروس‌ها چالشی قابل‌توجه برای سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌کنند؛ زیرا درون سلول‌ها مخفی می‌شوند و همین کارِ آنتی‌بادی‌ها را برای رسیدن به آن‌ها سخت می‌کند. برخی از سلول‌های خاص ایمنی که به آن‌ها لنفوسیت‌های T می‌گویند می‌توانند سلول‌های حاوی ویروس را شناسایی و نابود کنند، چون سطح سلول‌های مبتلا به ویروس وقتی که ویروس شروع به تکثیر می‌کند تغییر شکل می‌دهد. خیلی از ویروس‌ها وقتی از سلول‌های مبتلا رها می‌شوند، توسط آنتی‌بادی‌هایی که در واکنش به عفونت یا ایمن‌سازی قبلی تولید شده‌اند، نابود می‌شوند.

درمان یک عفونت ویروسی

آنتی‌بیوتیک‌ها در برابر عفونت‌های ویروسی بی‌اثرند؛ زیرا ویروس‌ها از سلول‌های میزبان خود برای انجام فعالیت‌هایشان استفاده می‌کنند؛ بنابراین داروهای ضدویروس عملکرد متفاوتی نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها دارند و کارشان مداخله در آنزیم‌های ویروسی است. درحالی‌که آنتی‌بیوتیک‌ها فقط باکتری‌ها را هدف می‌گیرند.
داروهای ضدویروس در حال حاضر تنها در برابر چند بیماری مؤثرند مانند آنفلوانزا، هرپس یا تبخال، هپاتیت B و C و HIV. اما تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد. یک پروتئین طبیعی که اینترفرون نام دارد (بدن آن را برای کمک به مبارزه با عفونت‌های ویروسی می‌سازد) اکنون قابل تولید در محیط لابراتوار بوده و برای درمان هپاتیت C به کار می‌رود.

ایمن‌سازی در برابر عفونت ویروسی همیشه هم امکان‌پذیر نیست

می‌توان افراد را در برابر خیلی از عفونت‌های ویروسی خطرناک مانند سرخک، اوریون، هپاتیت A و هپاتیت B واکسینه کرد. یک برنامهٔ گسترده و جهانی واکسیناسیون که توسط سازمان بهداشت جهانی ارائه شد توانست آبله را نیز پاک‌سازی کند؛ اما برخی از ویروس‌ها مانند ویروس‌هایی که باعث سرماخوردگی معمولی می‌شوند و به‌راحتی از فردبه‌فرد قابل‌انتقال‌اند به‌سختی می‌توان افراد را در برابر آن ایمن کرد. به این دلیل یک عفونت با ویروس یکسان می‌تواند همچنان دم به تلهٔ سیستم ایمنی ندهد. واکسیناسیون برای این نوع ویروس‌ها سخت است، زیرا ویروس‌ها تا زمانی که واکسنی برایشان ساخته شود، فورمت خود را بارها تغییر داده‌اند.

چند نکته

. خیلی از بیماری‌های انسان ناشی از عفونتی هستند که منشأ باکتریایی یا ویروسی دارد.
. بیشتر بیماری‌های باکتریایی با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شوند، البته گونه‌های مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها در حال ظاهرشدن هستند.
. ویروس‌ها چالشی برای سیستم ایمنی ایجاد می‌کنند زیرا درون سلول‌ها مخفی می‌شوند.
. این امکان وجود دارد که در برابر برخی از بیماری‌های ویروسی مانند سرخک و فلج اطفال واکسینه شویم، همچنین واکسینه شدن در برابر بیماری‌های باکتریایی مانند هموفیلوس آنفلوانزا نوع b، کزاز و سیاه‌سرفه امکان‌پذیر است.