به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، استفاده از خودروهای زره پوش به عنوان حمل کننده سربازان در میادین جنگ برای اولین بار در زمان جنگ اول جهانی مطرح شد. در آن زمان با توجه استفاده گسترده از انواع مسلسل ها و توپخانه های سنگین توسط طرفین درگیر میدان نبرد به مکانی بسیار خطرناک برای نیروهای پیاده تبدیل شده و در نتیجه آن تلفات واحدهای پیاده نظام بسیار گسترش یافت.

اولین نفربرهای زره پوش که به صورت عملیاتی وارد خدمت شدند مدلهای " مارک 9 " در ارتش انگلستان بودند. این نفربرها بر پایه تانکهای "مارک 5" انگلیسی طراحی شده بودند تا بتوانند نیروهای پیاده را در طول میدان نبرد حمل کرده و از آنها در برابر گلوله ها و ترکش ها حفاظت کنند.

این روش در جنگ دوم جهانی نیز دنبال شد و تعداد زیادی از نفربرهای زره پوش مختلف در ارتش های متفقین و متحدین وارد خدمت شدند. این نفربرهای زره پوش عمدتا بر پایه کامیونها و خودروهای چرخ دار طراحی می شدند که چرخ های آنها با شنی جایگزین شده و بدنه آنها نیز زره پوش می شد.



ظهور نفربرها در میدان نبرد به تولد گونه جدیدی از واحدهای پیاده نظام به نام "پیاده نظام موتوریزه" منجر شد. این واحدها سوار بر نفربرهای خود شده و با سرعتی به اندازه تانکها حرکت کرده و در نقاط مختلف میدان نبرد حاضر می شدند. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان از نفربرها به عنوان "تاکسی های میدان نبرد" یاد می کنند. این نفربرها معمولا برای حفاظت از نیروهای پیاده به انواع تیربار و یا نارنجک اندازها مسلح می شدند.

در سالهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی چندین گونه از نفربرهای زرهی به سازمان رزم نیروهای مسلح ایران اضافه شد که در طول 8 سال دفاع مقدس مورد استفاده نیروهای نظامی کشورمان قرار گرفت. عمده نفربرهای خارجی وارد شده به کشور ما نفربرهای سری " BTR-60 " ، " BMP-1 " ، " BMP-2 " ساخت شوروی سابق و نفربر زرهی " M113 " ساخت ایالات متحده آمریکا بودند. در این مطلب شما را با این نفربرها و همچنین بروز رسانی های انجام شده بر روی آنها در سالهای اخیر توسط صنایع داخلی آشنا می کنیم.

BTR-60
در اواخر دهه 1950 میلادی ارتش اتحاد جماهیر شوروی سابق به یک نفربر چرخ دار برای جایگزین زره پوشهای سری BTR 152 خود داشت. این خودرو که " BTR-60 " نام داشت برای اولین بار در سال 1963 میلادی در جریان رژه نیروهای مسلح شوروی توسط عموم و وابستگان نظامی خارجی رویت شد.



در یک نمای کلی، " BTR-60 " یک نفربر 8 چرخه با قابلیت حمله 3 نفر خدمه و 8 سرباز مسلح است. طول این خودرو 7.5 متر، عرض آن 2.8 متر و ارتفاع آن نیز 2.3 متر است. این نفربر دارای قابلیت عبور از موانع آبی مثل انواع رودخانه ها را نیز دارد و برای این منظور با یک سیستم پیشران مجزا که در عقب این خودرو نصب شده است مجهز شده است.

این نفربر در داخل به سه بخش تقسیم شده است که عبارت است از: بخش خدمه خودرو، بخش سربازان و بخش سیستم پیشرانه که به ترتیب در درون این خودرو نصب شده است. بدنه این زره پوش از جنس فولاد ساخته شده است و بر اساس گزارشات موجود در برابر گلوله های 7.62 میلی متری و همچنین انواع ترکش ها مقاوم است.

در بحث تسلیحات نیز روسها خود به صورت سنتی این نفربر را با یک تیربار مدل KPVT با کالیبر 14.5 میلی متر یا تیربار مدل DShK با کالیبر 12.7 به عنوان سلاح اصلی و یک یا دوقبضه تیربار PKT با کالیبر 7.62 میلی متر به عنوان سلاح ثانویه مسلح می کردند.

مشخص است که این گونه از نفربرها عمدتا برای همراهی یگان های زرهی مجهز به تانکهای سنگین طراحی شده اند تا بتوانند با پیشروی در پناه این تانکها سربازان را به خطوط اصلی برسانند. در دوره رژیم پهلوی و خصوصا در دهه 1960 میلادی با روی کار آمدن دموکراتها در آمریکا،  انتقادات زیادی متوجه رژیم شاه شد و بعضی از کارشناسان و دولتمردان این کشور سعی کردند تا به نوعی جلوی کمکهای نظامی بیشتر آمریکا به ایران را سد کنند. در این برهه بود که شاه ایران دست به یک حرکت متقابل زده و در یک اقدام بیشتر نمایشی دست به خرید مقداری تجهیزات نظامی از اتحاد شوروی و بعضی از کشورهای بلوک شرقی زد.

نفربرهای سری BTR -60 نیز بخشی از این خرید تسلیحاتی بودند که به قصد تحت فشار قرار دادن بیشتر آمریکا برای حمایت از رژیم شاه انجام شد. در حقیقت شاه ایران می خواست با این حرکت متقابل آمریکا را برای فروش سلاح های بیشتر تحت فشار قرار دهد.

نفربرهای سری " BTR-60 " در سالهای جنگ تحمیلی به حمل و نقل سربازان و تجهیزات مورد نظر آنان در خطوط اولیه میدان نبرد پرداختند. در سالهای پس از پایان جنگ تحمیلی و با توجه رویه صنایع دفاعی مبنی بر ارتقاء وسایل موجود طرح هایی برای استفاده بهینه تر از این وسیله نقلیه چابک طرح شده است.

با نگاهی به تصاویر موجود در خبرگزاری های داخلی می توان به این تیجه رسید که فرماندهان نظامی ایران با نصب توپهای ضد هوایی سری ZSU – 23 -2 تصمیم گرفته اند که یک گونه از سامانه پدافند هوایی متحرک را در اختیار نیروهای پیاده و زرهی قرار دارند. حقیقت این است که تجربه جنگهای اخیر در منطقه نشان داده است که کشورهای غربی در هر جنگی حساب خاصی را برای بالگردها به عنوان ابزاری برای حمله و نابود کردن قوای زمینی طرف مقابل باز کردند . استفاده گسترده آمریکایی ها از بالگردهای سری آپاچی و یا سوپر کبری در افغانستان و عراق نشان دهنده این استراتژی است.



با استفاده از مدلهای موجود از این سامانه ضد هوایی در صنایع دفاعی که با سامانه های هدف گیری دیجیتال و یا موشکهای دوش پرتاب ترکیب شده و بر روی نفربرهای " BTR-60 " مستقر شده اند می توان یک پوشش هوایی نسبی را در ارتفاع پایین برای واحدهای زمینی فراهم کرده و دست به ناامن کردن فضا برای پرنده های مهاجم حریف در ارتفاع پایین زد.

در صورت لزوم حتی می توان با پایین آوردن توپهای 23 میلی متری از آنها به عنوان یک سلاح سرکوب کننده در برابر واحدهای پیاده دشمن استفاده کرد. مسلما گلوله 23 میلی متری که برای ساقط کردن هواگردهای گوناگون طراحی شده است شجاع ترین سربازان دشمن را نیز مجبور به پنهان شدن می کند!

M113
نفربر زره پوش دیگری که در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران حضور مشخص و قابل لمس دارد، نفربر M113 ساخت کمپانی " FMC " در ایالات متحده آمریکا با نرخ تولید بیش از 80 هزار دستگاه در گونه مختلف یکی از مشهورترین و پرتولیدترین گونه های نفربر نه فقط در جهان غرب و بلکه در سرتاسر دنیا می باشد.

در واقع این نفربر از دهه 1960 تا اواخر دهه 1980 میلادی به عنوان ستون فقرات واحدهای پیاده نظام مکانیزه نیروی زمینی آمریکا عمل کرده و موفق بسیار خوبی را نیز در بازار صادرات بدست آورد. این نفربر در هر 5 قاره دنیا حضور داشته و به صورت فعال مورد استفاده قرار می گیرد. از همان ابتدای سالهای دهه 1960 میلادی به غیر از مدل اصلی این نفربر گونه های دیگری از این نفربر با نقش های گوناگونی همچون مدلهای: فرماندهی، آمبولانس زره پوش، حامل خمپاره یا حامل موشک ضد تانک " تاو " و گونه های بسیار دیگری وارد خدمت شد.



در یک نگاه کلی این نفربر آمریکایی یک خودرو زره پوش است که از لحاظ طراحی هندسی بیشتر به یک مکعب و یا به عبارتی دیگر جعبه شباهت دارد. در بحث زره این خودرو به صورت استاندارد از یک پوشش آلومنیومی با قطری در حدود 38 میلی متر بهره می برد که تنها از این نفربر در برابر گلوله سلاح های هجومی و تیربارهای سبک حفاظت می کند. همین مسئله باعث شده است تا صنایع دفاع ایران در سالهای اخیر دست به طراحی و ساخت نسل جدیدی از زره های سبک قابل نصب بر روی این نفربر ها بزند که با نصب آنها بر روی بدنه، این نفربرها می توانند حتی در برابر گلوله های 30 میلی متری نیز مقاومت کنند.


این نفربر دارای مشخصات کلی به این شرح است: طول: 4.86 متر، عرض: 8.82 متر و ارتفاع این نفربر نیز در حدود 2.5 متر است. " M 113 " با وزنی در حدود 11.5 تن توانایی حمل دو نفر خدمه و 11 سرباز مسلح را دارا می باشد. در مدل اولیه این زره پوش از یک موتور بنزینی به قدرت 209 اسب بخار استفاده می شد که به دلیل مصرف بالا و همچنین احتمال بروز حریق در موتورهای بنزینی یک سیستم پیشرانه با سوخت گازوئیلی با توان 215 اسب بخار جایگزین شد.

با وجود این سیستم پیشران این نفربر می تواند مسافتی در حدود 480 کیلومتر را با سرعتی در حدود 66 کیلومتر بر ساعت طی کند. اما باید اعتراف کرد که این نفربر آمریکایی دارای نقاط ضعف فراوانی بود که باعث شده است صنایع دفاعی ایران سرمایه گذاری آنچنانی برای ارتقاء این نفربر انجام ندهد و بیشتر توان خود را صرف ارتقاء نفربرهای سری " BMP  " ساخت شوروی سابق کند.

از مشکلات مشخص این نفربر می توان به ارتفاع زیاد آن اشاره کرد که آن را به هدفی مشخص و سهل و وصول برای یگان های ضد زره دشمن تبدیل می کند. برای درک این موضوع کافی است که تصاویر موجود از این نفربر را با سری " BMP " مقایسه کنید تا متوجه شوید که این نفربر تا چه حد بلند ساخته شده است.

این خودرو زرهی در مدل استاندارد خود فاقد سامانه های فیلترینگ هوا برای مقابله با عوامل " ش م ه " و همچنین فاقد نارنجکهای دودزا برای ایجاد پرده تدافعی از جنس دود است. از نظر تسلیحاتی نیز این نفربر آمریکا تنها با یک قبضه مسلسل کالیبر 12.7 میلی متر مدل M2 مسلح شده است که امروزه عمدتا در ایران با مسلسل روسی " دوشکا " جایگزین شده است. امروزه با توجه به خریداری نفربرهای کلاس " بی ام پی " از روسیه و قابلیتهای بهتر این نفربر به نظر می رسد که احتیاج چندانی در صنایع دفاعی برای ارتقاء این نفربر احساس نمی شود.

BMP
اما در ادامه مطلب به نفربری می رسیم که چهره نبردهای پیاده نظام را برای همیشه تغییر داده و باعث به وجود آمدن تغییرات زیادی در بحث تاکتیکهای پیاده نظام و همچنین طراحی نفربرها در کل جهان شد. در رژه ماه نوامبر سال 1967 میلادی کارشناسان دفاعی و وابستگان نظامی کشورهای مختلف جهان نفربر جدیدی را در رژه نیروهای مسلح اتحاد جماهیر شوروی مشاهده کردند.

اما در آن زمان این نفربر دارای مشخصاتی بود که آن را به سرعت از سایر هم خانواده های خود متمایز می کرد. تا به آن روز تمامی نفربرها با عنوان " APC: Armored Personal  Carrier  " یا " نفربر زره پوش " شناخته می شدند. خودروهایی که تنها وظیفه داشتند تا از سربازان در برابر گلوله و ترکش ها در میدان نبرد حفاظت کرده و آنان را به سرعت به خظ مقدم نبرد منتقل کنند.

این نفربرها عمدتا به مسلسل های سنگین مجهز بوده و سلاح دیگری را برای درگیری با نفرات دشمن در اختیار نداشتند. اما نفربر روسی مورد نظر دارای یک برجک توپ 73 میلی متری و همچنین یک پرتاب گر موشک ضد تانک هدایت شونده " مالیوتکا " بود. این خودرو نظامی در حقیقت اولین خودرو در کلاس " IFV: Infantry Fighting Vehicle " یا " خودروی جنگی پیاده نظام " بود.



" BMP-1 " روسها دارای خاصیتهای منحصر بفرد دیگری نیز بود. نفرات پیاده در این زره پوش روسی دارای محفظه هایی بودند که به آنها اجازه می داد بدون پیاده شدن از نفربر خود سلاح های خود را مسلح کرده و از دورن " BMP " با نفرات دشمن درگیر شوند. همچنین این زره پوش به سامانه تصفیه کامل عوامل جنگ ش م ه نیز مجهز بود و خدمه می توانستند بعد از انجام یک حمله شیمیایی، میکروبی و یا هسته ای به سرعت در میدان نبرد حضور پیدا کنند.



حضور این نفربر مدرن روسی به تعداد بالا در پشت دیوار برلین ترس زیادی را در بین فرماندهان نظامی بلوک غرب ایجاد کرد. در حقیقت آنها با نفربری مواجه بودند که علاوه بر داشتن تحرک بالا، قدرت آتش مناسب و دارای ابعاد کوچکی بود که هدف قرار دادن آن را مشکل می کرد . این نفربر در کنار سیل بی پایان تانکهای روسی یک کابوس واقعی برای فرماندهان ناتو در اروپای غربی بود.

" BMP-1 " می تواند به غیر از 3 نفر خدمه خود 8 سرباز مسلح را نیز حمل کند. این 8 سرباز در دو ردیف 4 تایی پشت به پشت یکدیگر نشسته و در صورت لزوم در جلوی خود دارای محفظه ای هستند که می توانند آن را باز کرده و سپس از درون آن محفظه ها به شلیک بپردازند. اما یکی از نکات ضعف این نفربر روسی به مانند " M113 " آمریکایی بحث حفاظت است. تجربه عملیات طوفان صحرا در جریان جنگ خلیج فارس در سال 1991 میلادی نشان داد که بدنه خودروی بی ام پی در برابر گلوله های 25 میلی متری شلیک شده از طرف نفربرهای برادلی آمریکایی توان مقابله نداشتند.

همین مسئله باعث شد تا صنایع دفاعی ایران زره های مخصوص حفاظتی را که بر روی نفربرهای M113 نصب شده است را بر روی BMP های ایرانی نیز نصب کرده و این نفربر را در برابر گلوله های 30 میلی متری نیز محافظت می کند. در زمینه پخش کننده دود باید این نکته را ذکر کرد که در BMP-1 این قابلیت وجود دارد که از اگزوزهایی که در کناره نفربر تعبیه شده است برای تولید دود سفید رنگ بسیاری غلیظی استفاده کرد که به سرعت فضای اطراف نفربر را پوشش داده و دید دشمن را از بین می برد. البته در مدل BMP-2 نارنجک اندازهای مخصوص تولید دود در اطراف برجک نفربر نصب شده است که وظیفه تولید دود و استتار کردن نفربر را بر عهده دارد.

بی ام پی – 1 با وزنی در حدود 13 تن دارای طولی در حدود 6.7 متر، عرض 2.94 متر و ارتفاع 2 متر است. این نفربر از یک موتور 6 سیلندر با قدرت 300 اسب بخار استفاده می کند که سرعتی بین 40 تا 60 کیلومتر و بردی در حدود 500 کیلومتر را برای این نفربر به ارمغان می آورد. این زره پوش روسی توانایی انجام عملیاتهای آبی – خاکی را نیز داشته و به می تواند به راحتی با سرعتی در حدود 8 کیلومتر بر ساعت از مسیرهای آبی نیز عبور کند.

اما عضو دیگر خانواده BMP که امروزه به نوعی تشکیل دهنده ستون فقرات یگان های پیاده مکانیزه ارتش و سپاه را تشکیل می دهد نفربر مدل " BMP-2 " است. با توجه به پیشرفت فناوری زره در خودروهای زرهی در دنیا روسها سعی کردند تا به جای توپ 73 میلی متری از یک توپ سبک تر با کالیبر 30 میلی متر استفاده کنند.

در این مدل از نفربر بدنه قدری کوچک تر شده و به جای 8 سرباز 7 سرباز در پشت این خودرو حمل می شود. هدف اصلی روسها در " BMP-2 " ارتقاء سامانه جنگ افزاری نفربر مورد نظر بود. توپ 73 میلی متری که در مدل قبلی استفاده می شد در برد بیش از 500 متر دقت خود را از دست می دهد و همچنین موشک مالیوتکای آن نیز در بردهای زیاد در بحث هدایت دچار مشکل می شود. روسها بعد از جایگزین کردن توپ 73 میلی متری با نمونه 30 میلی متری ، موشک مالیوتکا را نیز با موشک هدایت شونده مدل " AT-5 " جایگزین شد." BMP-2 " از نظر سیستم پیشرانه به ماننده مدل قبلی تجهیز شده و از لحاظ برد و سرعت نیز به مانند مدل پیشین است.



در سالهای اخیر صنایع دفاعی جمهوری اسلامی ایران بر پایه نفربرهای سری " BMP " دست به تولید نفربرهای سری " براق " زده است. این نفربرها در گونه های مختلف مثل مدل " خودرو جنگی پیاده نظام " ، " مدل حامل توپ ضد هوایی 23 میلی متری " و همچنین " مدل حامل خمپاره 120 میلی متری " از این خودرو را تولید کرده است. مدل حامل خمپاره این نفربر یکی از بهترین ابزار در بحث تاکتیکهای نبرد نا همطراز است که به نیروی های خودی این اجازه را می دهد بعد از هر شلیک با خمپاره 120 میلی متری به سرعت تغییر مکان داده و احتمال شناسایی شدن خود را به حداقل برسانند.

با توجه به طراحی و تولید انبوه موشک ضد زره " دهلاویه " در داخل کشور می توان انتظار داشت که با نصب این موشک بر روی نفربرهای سری براق توان ضد زره نفربرهای سری " براق " افزایش چشم گیری پیدا کنند.