به گزارش مشرق، صلح، یکی از عقود لازم و معین، در قانون مدنی است. عقود از لحاظ قابلیت فسخ، به دو نوع لازم و جایز تقسیم می‌شوند. عقود جایز، با اراده یکی از طرفین به راحتی فسخ می‌شوند، اما برهم زدن عقد لازم، نیازمند وجود شرایطی همچون درج خیار است. در عقد صلح، با درج خیار، امکان فسخ آن برای طرفین فراهم می‌شود که در این حالت به آن، صلح خیاری می‌گویند. البته، صلح خیاری، به طور معمول، به صلحی گفته می‌شود، که در آن، برای مصالح، درج خیار شده باشد.

عقد صلح، به‌ام العقود معروف بوده و کاربردهای بسیاری دارد. در حالت عادی، اگر خیار، در عقد صلح درج نشده باشد، امکان فسخ آن وجود ندارد. بنابراین، درج خیار، آثاری را برای طرفین به دنبال خواهد داشت. همچنین، صلح عمری، یکی از انواع صلح می‌باشد، که با عقد صلح خیاری، دارای تفاوت‌هایی است.

صلح خیاری چیست؟

صلح، از جمله صلح تامینی، در لغت به معنای سازش و آشتی می‌باشد. در معاملات حقوقی بین اشخاص نیز، امکان انعقاد عقد صلح وجود دارد. موارد انعقاد عقد صلح، در ماده ۷۵۲ قانون مدنی، اینگونه بیان شده: «صلح ممکن است یا در مورد رفع تنازع موجود و یا جلوگیری از تنازع احتمالی، در مورد معامله و غیر آن واقع شود.» که براساس آن و سایر مواد مندرج در قانون مدنی، عقد صلح، به سه دسته تقسیم می‌شود:

صلح در مقام معاملات: عقد صلح به‌ام العقود مشهور است و به این معنا است، که طرفین معامله می‌توانند، عقد مورد نظر خود را که می‌تواند بیع، مضاربه، مساقات و ... باشد را در قالب عقد صلح منعقد کنند، که این موضوع، سبب می‌شود، آثار خود این عقود اعمال نشده و تابع آثار عقد صلح باشند. در ماده ۷۵۸ قانون مدنی، احکام صلح در مقامات معاملات بیان شده است.

صلح برای رفع دعوا: به این معنا است، که در دعاوی حقوقی و یا کیفری، که شاکی خصوصی دارد و قابل گذشت می‌باشد، طرفین می‌توانند با انعقاد یک عقد صلح، اختلاف خود را پایان دهند. در ماده ۷۵۶ قانون مدنی، نیز این موضوع بیان شده است. همچنین، به موجب ماده ۷۵۲ قانون مدنی، صلح می‌تواند در مورد رفع تنازع موجود و یا جلوگیری از تنازع احتمالی در مورد معامله و غیر آن منعقد بشود.

صلح تامینی: به این معنا است، که یکی از طرفین قرارداد، تعهد می‌کند که نفقه معینی را، همه ساله یا هر ماهه، تا مدت معین پرداخت کند؛ که براساس ماده ۷۶۸ قانون مدنی، این تعهد، ممکن است به نفع طرف متصالح یا به نفع شخص یا اشخاص ثالث باشد.

همچنین خیار، در لغت، به معنای اختیار است و در اصطلاح حقوقی، حق فسخ و بر هم زدن عقد لازم، با اراده یکی از طرفین معامله، تعریف شده است. حق فسخ، نباید با اقاله که با اراده هر دو طرف معامله، صورت می‌گیرد، اشتباه گرفته شود. براساس تعریف مندرج از عقد خیاری، در ماده ۱۸۸ قانون مدنی، «عقد خیاری، آن است که برای طرفین یا یکی از آن‌ها یا برای ثالثی، اختیار فسخ باشد.»

شرایط صلح خیاری چیست؟

عقد صلح خیاری، از عقود معین در قانون مدنی می‌باشد و از شرایط عمومی صحت معاملات که در ماده ۱۹۰ قانون مدنی، ذکر شده، یعنی قصد و رضا، اهلیت طرفین، مشروعیت جهت، موضوع معین، پیروی می‌کند، اما چند شرط ویژه، برای این عقد در قانون در نظر گرفته شده است، که عبارتند از:

اولا، در خصوص اهلیت طرفین، در ماده ۷۵۳ قانون مدنی، مقرر شده است که «برای صحت صلح، طرفین باید اهلیت معامله و تصرف در مورد صلح داشته باشند.» این بدان معنا است که آن‌ها نمی‌توانند، صغیر، مجنون، سفیه و به طور کلی، محجور باشند.

دوما، به موجب ماده ۷۶۲ قانون مدنی، طرفین عقد، در صحت عقد صلح، اهمیت دارند. با این توضیح که اگر که صلح رایگان باشد یا با ملاحظه شخصیت متصالح منعقد شده باشد، در این صورت، اگر در طرف مصالحه یا مورد صلح، اشتباهی انجام گیرد، صلح باطل می‌شود.

سوما، به موجب ماده ۷۵۴ قانون مدنی، بر امور غیر مشروع، نمی‌توان صلح کرد.

آثار صلح خیاری چیست؟

بنابر تعریف بخش قبل، عقد صلح، عقد لازم است که امکان فسخ یکجانبه آن وجود ندارد. اما با درج خیار، امکان فسخ برای مصالح ایجاد می‌شود. اما، در پاسخ به این سوال که آثار صلح خیاری چیست؟ می‌توان گفت، آثار صلح خیاری، عبارتند از:

به موجب ماده ۷۶۰ قانون مدنی، صلح، عقد لازم است، عقد صلح، از طریق درج شرط خیار، به عقدی قابل فسخ، تبدیل شده، که در این حالت، مصالح با داشتن اختیار فسخ، می‌تواند عقد را منحل کند.

عقد صلح خیاری، سبب انتقال مالکیت عین و منافع از مصالح به متصالح می‌شود.

اگر عقد صلح خیاری، به صورت عمری منعقد شده باشد، مالکیت منافع برای مصالح تا لحظه مرگ حفظ می‌شود.

تفاوت صلح خیاری با صلح عمری چیست؟

صلح خیاری را در بخش‌های قبل تعریف کردیم و شرایط و آثار آن را بیان کردیم. صلح خیاری، عقد صلحی است که با درج خیار در آن، اختیار فسخ معامله به مصالح داده می‌شود. علاوه بر تقسیم‌های نام برده در بخش قبل، صلح، دارای یک نوع دیگر نیز می‌باشد که به آن، صلح عمری می‌گویند.

صلح عمری، قراردادی است که در آن مالک، مالکیت عین ملک خود را از طریق انعقاد عقد صلح، به دیگری انتقال می‌دهد. اما دو شرط در این نوع از صلح، درج می‌شود:

اولا، تا زمانی که مالک زنده است، منافع متعلق به خود او می‌باشد.

دوما، بعد از فوت مالک، صلح، کامل شده و ملک و منافع آن، متعلق به طرف دیگر قرارداد می‌شود.

عقد صلح عمری نیز از جمله عقود لازم می‌باشد و امکان فسخ آن، برای طرفین قرارداد وجود ندارد و می‌توان با درج خیار، آن را به صلح خیاری تبدیل کرد. صلح خیاری، نیز می‌تواند به صورت عمری منعقد شود، یعنی مالک (مصالح) در عین حال که قرارداد صلح عمری منعقد می‌کند، با درج خیار برای خود، حق فسخ خود را تامین نماید. همچنین، صلح خیاری، می‌تواند به شکل صلح عمری منعقد نشود، یعنی هرچند طرفین با انعقاد صلح، حق مالکیت را انتقال داده‌اند، اما مانند صلح عمری، منافع برای مالک حفظ نشده و به متصالح، منتقل گردد.