به گزارش مشرق، دکتر محمد شاهدی در مقاله ای که امروز - پنجشنبه - در دوازدهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با عنوان «غذایی سالم، کافی و کیفی و تغذیه مطلوب از خصوصیات اصلی یک جامعه پیشرفته» ارایه داد، گفت: جامعه‌ای که نتواند به مصرف کنندگان خود از سلامت مواد غذایی عرضه شده اطمینان بدهد، نمی‌تواند یک جامعه پیشرفته تلقی شود. سلامت انسان‌ها شامل سلامت جسم، سلامت روان و سلامت اجتماعی- معنوی است و این امر محقق نمی شود، مگر اینکه عوامل تأمین کننده سلامت انسان فراهم باشد.

وی تاکید کرد: الگوی مصرف غذا در هر منطقه و اکوسیستمی باید بر اساس نیازها و سیر سلولی بدن افراد برای زندگی شاداب و فعال و بدون کمبود ترکیبات تامین کننده سلامت و ظرفیت های اقلیمی و تولیدی پایدار آن منطقه تنظیم و برنامه ریزی شود. در نقشه جهانی امنیت غذایی منتشرشده در سال ۲۰۰۲ کشور ایران جزو مناطق پرخطر قرار گرفته است در این نقشه تقسیم بندی کشورها در طیف بسیار پرخطر، پرخطر، با خطر متوسط و کم خطر بوده است.

استاد دانشگاه صنعتی اصفهان یادآور شد: برای اصلاح الگوی مصرف غذا در کشور ابتدا باید اشکالات موجود الگوی مصرف فعلی را مشخص و تعیین کرد که چرا این اشکالات وجود دارد و سپس با توجه به الگوهای علمی مبتنی بر اطلاعات روز تغذیه و ظرفیت تولید در اکوسیستم‌ها و مناطق مختلف کشور پیشنهادهای اصلاحی ارائه داد.

شاهدی تاکید کرد: الگوی پیشنهادی باید جوابگوی حفظ سلامت آحاد جامعه بوده و حتی المقدور هماهنگ با توانایی‌های بالقوه تولید محصولات غذایی کشور باشد و به گونه ای تدوین شود که پایداری امنیت غذایی تضمین شود.

وی اضافه کرد: آخـرین بررسـی جهـانی نشان می دهد که به طور خلاصه سالانه بـیش از ۱۸ میلیون نفر در جهان درنتیجه سوء مصرف و یـا اضافه مصرف مواد غذایی جان خود را از دست می دهند. این مرگ‌ها به علت بیماری‌های مرتبط بـا غذا هستند و در اثر تغذیه ناصحیح و سوء تغذیه اتفـاق مـی افتـد.

عضو اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی تصریح کرد: بررسی انجام شده توسط دانشگاه هاروارد و انجمن اقتصاد جهانی نشان می دهد حد سال‌های ۲۰۱۰ تـا ۲۰۳۰ میلادی، هزینه ناشی از بیماری‌های غیر واگیر در جهان به ۳۰ تریلیون دلار می رسد. این هزینه در کشورهای کم درآمـد، روند رو به افزایش سریع‌تری خواهد داشت.

شاهدی ادامه داد: در کنار بعد سلامت رژیم غـذایی، اثـرات زیسـت محیطـی و کشاورزی نیز بسیار بزرگ است. در سـطح جهـانی، امروزه کشـاورزی به طور مستقیم در تولیـد ۱۴ درصـد از انتشـار گازهـای گلخانه‌ای جهان نقش دارد که شامل ۴۰ درصـد از کـل متـان تولیدشده در جهان می‌شود. سیستم غذا از طریق اثرات استفاده از خاک، کارخانه‌های کودهای شیمیایی، تولیـد غـذا و توزیع آن، به طورکلی در انتشار یک‌سـوم تـا نیمی از گازهای گلخانه‌ای سهیم است.

وی همچنین گفت: افزایش متوسط هزینه خوراکی خانوار، کاهش کالری دریافتی در جامعه روستایی به ویژه در دهک‌های پایین درآمدی، در طول دهه گذشته، افزایش شدید کالری دریافتی در دهک‌های بالای درآمدی به ویژه در جامعه شهری و نا ترازی دریافت کالری در خانوارهای کشور که عوارض بیش‌خواری و کمبود دریافت مواد مغذی را در پی داشته اثرات نامطلوب بر سلامت جامعه داشته است.

سواد تغذیه ای ایرانیان با جایگاه مطلوب فاصله زیادی دارد

این محقق از انجام اولین مطالعه ملی در زمینه سواد تغذیه‌ای مردم ایران خبر داد و اظهار داشت: اگر چه مبنای مقایسه ای وجود ندارد اما وضعیت توصیف شده در این مطالعه نشان می دهد که میزان سواد تغذیه ای مردم با جایگاه مطلوب فاصله زیادی دارد.

شاهدی افزود: تحلیل برنامه های موجود سازمان غذا و دارو، سازمان ملی استاندارد و مرکز سلامت محیط و کار معاونت بهداشت نشان می دهد که همپوشانی های وظیفه ای در تولی‌گری نظارت و کنترل یکپارچه بر ایمنی غذایی از تولید تا عرضه وجود دارد که در نهایت موجب کاهش کیفیت نظارت است.

وی با بیان اینکه این مطالعه در سال ۱۹۹۱ به سفارش دفتر بهبود تغذیه جامعه و با هدف تدوین سامانه ملی پایش وضعیت امنیت غذا و تغذیه در ایران و طراحی نقشه آسیب پذیری و ناامنی غذایی در کشور اجرا شده است، تصریح کرد: در این پژوهش سه توان فراهمی غذا (Food Availability) شامل "دسترسی به غذای کافی و در دسترس همه بودن غذا" و "شرایط اقتصادی برای تامین غذا" و "استفاده صحیح از غذا" مدنظر قرار گرفته است.

وی ادامه داد: یافته های این پژوهش نشان می دهد که سهم مخارج خوراک نسبت به کل هزینه ها در همه طبقات شهری و روستایی به ترتیب ۲۳ و ۳۷ درصد بوده است. همچنین، در کم درآمدترین طبقات شهری در ۲۰ استان کشور بالاتر از ۳۰ درصد از درآمد مردم صرف غذا شده است. در حالی که در طبقات کم درآمد روستایی تقریبا در تمام استان ها، بیش از یک سوم هزینه های خانوار صرف خوراک شده است. حتی در طبقات پردرآمد روستایی، تقریبا در نیمی از استان ها همچنان بیش از یک سوم هزینه خانوار صرف هزینه غذا شده است. یکی از معیارهای امنیت غذایی در یک منطقه این است که سهم هزینه خوراک خانوار از کل هزینه ها کمتر از ۳۰ درصد باشد.

استاد دانشگاه صنعتی اصفهان یادآور شد: بررسی وضعیت موجود غذا و تغذیه در کشور حاکی از آن است که از یک طرف، سوء تغذیه از نظر پروتئین و انرژی در کودکان زیر ۵ سال و کمبود ریزمغذی‌ها در بخش کم درآمد جامعه و به ویژه آهن، روی، کلسیم، ویتامین آ و دی سلامت جامعه را به مخاطره انداخته است و از سوی دیگر، بیماری‌های مزمن و متابولیک از جمله چاقی، دیابت، بیماری‌های قلبی - عروقی و انواع سرطان‌ها روند رو به گسترش را طی می کند.

شاهدی همچنین گفت: اطلاعات و شواهد موجود در کشور حاکی از آن است که حدود ۴۰ درصد مردان و ۵۲ درصد زنان ۶۴-۱۵ ساله کشور دچار اضافه وزن و چاقی هستند. احتمال ابتلا به بیماری دیابت، آرتروز، افزایش فشارخون، نارسایی قلبی، نقرس، دیسک کمر، نارسایی تنفسی، سکته قلبی، عفونت‌های ریوی، سنگ کیسه صفرا، واریس، نازایی، سرطان سینه، سرطان پروستات، بالا رفتن چربی خون، تصلب شرائین (سخت شدن جدار رگ‌ها) و کاهش متوسط سن و همچنین احساس محرومیت اجتماعی و حقارت در افراد چاق‌ بیشتر است.

وی ادامه داد: حدود ۵۹ درصد زنان و ۳۶ درصد مردان بزرگسال ۴۵ تا ۶۵ سال کشور مبتلا به فشارخون بالا هستند. فشارخون بالا در درازمدت می تواند، ‌باعث آسیب به قسمت های مختلف بدن شود. این امر می تواند باعث خونریزی رگ های خونی در مغز و در نهایت سکته مغزی شود و می تواند آسیب به عروق کلیوی و نقص کار کلیه‌ها را به دنبال داشته باشد.

این محقق خاطرنشان کرد: حدود ۴۰ درصد زنان و ۳۳ درصد مردان بزرگسال ۴۵ تا ۶۵ سال کشور قندخون بالا دارند. قندخون بالا زمینه را برای بروز بیماری دیابت فراهم می‌کند. کلسترول بالا در ۳۰ درصد مردان و ۳۶ درصد زنان ۲۵ تا ۶۴ سال کشور وجود دارد. کلسترول بالا خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را افزایش می دهد، علاوه بر آن تنها ۱۲ درصد مردان و ۱۴ درصد زنان ۱۵ تا ۶۴ ساله در کشور روزانه ۵ واحد میوه و سبزی مصرف می کنند. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، مصرف ناکافی میوه و سبزی علت ۳۱ درصد از بیماری ایسکمیک قلبی و ۱۱ درصد موارد سکته مغزی است.

الگوی مطلوب تغذیه در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

شاهدی یادآور شد: نتایج بررسی های مصرف مواد غذایی در کشور حاکی از آن است که مصرف سرانه چربی بیشتر از مقدار توصیه‌شده است. همچنین مصرف نمک در ایران بیش از ۲ برابر میزان مجاز است و حدود دو سوم نمک دریافتی مردم کشور در نتیجه مصرف غذاهای آماده و کنسروی و تنقلات شور مانند پفک و چیپس است. نوشابه های گازدار یکی از عوامل مصرف زیاد مواد قندی است. هر بطری معمولی ۳۰۰ میلی لیتری نوشابه حدود ۲۸ گرم قند دارد و بیشتر آب میوه های ایران مصنوعی است و حاوی شکر زیاد رنگ و اسانس است.

وی در عین حال گفت: مصرف سرانه شیر و لبنیات در ایران در مقایسه با مقادیر توصیه شده کمتر است. مصرف کم شیر و لبنیات که مهمترین منبع تامین کلسیم است. کمبود دریافت کلسیم را تشدید می کند و زمینه برای پوکی استخوان فراهم می شود. بر اساس راهنمای غذایی دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مصرف روزانه مواد غذایی در پنج گروه اصلی شامل گروه نان و غلات، گروه شیر و مواد لبنی (ماست، پنیر، کشک و... )، گروه میوه‌ها، گروه سبزی‌ها و گروه گوشت و جایگزین‌های آن یعنی حبوبات و تخم مرغ به مقدار توصیه شده برای حفظ سلامت بدن و پیشگیری از انواع بیماری‌ها ضروری است.

عضو اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی یادآور شد: بر اساس آمار سازمان جهانی خواربار و کشاورزی در سال ۲۰۱۵، میانگین مصرف سرانه شکر در دنیا ۳۰ و در ایران ۳۳ کیلوگرم است، به عبارت دیگر براساس آمار این سازمان، سرانه مصرف شکر در ایران ۳ کیلوگرم بیشتر از مصرف جهانی است. همچنین بر اساس گزارش فائو متوسط مصرف روغن در دنیا ۱۲.۵ گرم است و سرانه مصرف ایرانیان ۱۷ کیلوگرم است. بر اساس سبد غذایی مطلوب منتشرشده توسط وزارت بهداشت در سال ۹۱ مقدار سرانه روغن ۳۵ گرم در روز و معادل حدود ۱۲.۸ کیلوگرم در سال باید باشد.

شاهدی ادامه داد: طبق گزارش فائو مصرف سرانه برنج ایران ۳۶.۶ تا ۴۰ کیلوگرم است. براساس سبد غذایی مطلوب منتشرشده توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال ۹۱ مقدار سرانه برنج ۹۵ گرم در روز و معادل حدود ۳۴.۷ کیلوگرم در سال باید باشد.

مسولیت ملی

وی در بخش دیگری از ارایه مقاله خود به مسوولیت ملی پرداخت و گفت: ایران بالاترین سرانه مصرف گندم و نان در جهان دارد. مقدار مصرف سرانه گندم ۱۶۷.۶ و مصرف سرانه جهانی ۶۷.۱ و در کشورهای توسعه یافته ۶۰ کیلوگرم است. بر اساس گزارش سالنامه آماری کشور در فاصله سال های ۸۰ تا ۸۷ میزان مصرف سرانه گوشت قرمز میان خانوارهای ایرانی سالانه حدود ۷ کیلوگرم گزارش شده است. همچنین بر اساس سبد غذایی مطلوب منتشرشده توسط وزارت بهداشت در سال ۹۱ مقدار سرانه گوشت قرمز ۳۸ گرم در روز و معادل حدود ۸/۱۳ کیلوگرم در سال باید باشد.

استاد دانشگاه صنعتی اصفهان افزود: بر اساس سبد غذایی مطلوب منتشرشده توسط وزارت بهداشت در سال ۹۱ مقدار سرانه حبوبات ۲۶ گرم در روز و معادل حدود ۹.۵ کیلوگرم در سال باید باشد. این مقدار در صورتی خوب است که پروتیین مورد نیاز بدن از روش های دیگر یعنی مصرف گوشت ها، تخم مرغ و لبنیات تامین شود. مصرف سرانه لبنیات در ایران بین ۷۰ تا ۹۰ کیلوگرم گزارش شده در صورتی که سرانه مصرف آن در جهان ۱۶۰ کیلو گرم است.

شاهدی تصریح کرد:‌کمیسیون مطالعات و پایش سیاست های جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی معتقد است اگر نرخ باروری در سطح فعلی باقی بماند جمعیت کشور تا سال ۱۴۳۰ حداکثر به ۹۴ میلیون نفر می رسد اما اگر نرخ باروری به ۲.۵ درصد برسد، جمعیت ایران حداکثر به ۱۰۴ میلیون نفر می رسد.

وی با بیان اینکه در شرایط حاضر طبق گزارش اتاق بازرگانی از نظر گوشت مرغ و گندم خودکفا هستیم. ۹۰ درصد حبوبات مورد نیاز در کشور تولید می شود و از نظر گوشت قرمز ۸۰ درصد و برنج ۶۰ درصد خودکفایی داریم، گفت: هیچ کشوری یک بشقاب بزرگ برنج را برای مصرف یک وعده منظور نمی کند مخصوصا که بخشی از این برنج آماده شده برای مصرف، وارد سطل‌های پسماند می شود همچنین ۲۰ تا ۲۵ درصد از گندم را به صورت سبوس از آرد جدا می کنند و نان سفید با ارزش تغذیه ای کم برای جامعه تولید می شود. در صورتی که بخش مهمی از ریزمغذی های گندم مثل ویتامین های ب و مینرال‌هایی مثل آهن و کلسیم و روی در سبوس گندم وجود دارد. مصرف نان سبوس دار از نظر تامین فیبر کافی همراه با مواد نشاسته ای از ضروریات یک الگوی مصرف مطلوب است.

این محقق ادامه داد: از اشکالات دیگر الگوی تغذیه فعلی اطمینان نداشتن از سلامت کامل مواد غذایی است که مصرف می شود. باوجود اینکه موسساتی همچون اداره نظارت بر مواد غذایی و دارو و سازمان استاندارد و سازمان دامپزشکی وجود دارد که هر یک مسوولیت خاصی نسبت به اصالت، کیفیت و سلامت مواد غذایی دارند و باوجود اینکه وزارت کار بر کیفیت و سلامت مواد غذایی طبخ شده در خارج از منزل نظارت دارد، مواد غذایی تقلبی و مواد غذایی نامطمئن در کشور وجود دارند. همچنان که وجود ترکیبات مضر در محصولات مختلف و از جمله آفلاتوکسین و آرسنیک و باقیمانده سموم کشاورزی و باقیمانده داروهای دامپزشکی در مواد غذایی دامی و مواد غذایی تقلبی یا غیرمجاز در مطالعات گزارش شده است.

این مقاله در دوازدهمین کنفرانس الگوی ایرانی پیشرفت امروز (پنجشنبه چهارم خرداد) در میزگرد اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی تحت عنوان تحقق ظرفیت های منابع طبیعی و محیط زیست، توسط نویسنده مقاله ارایه و پس از آن به سوالات احتمالی شرکت کنندگان پاسخ داده شد.