به گزارش مشرق، بافتار رسانه در صفحه اینستاگرام خود با انتشار گزارشی تصویری نوشت:
«طرح اول این دفتر در دی ماه ۱۳۴۲ ریخته شد. به انگیزه خونی که در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ از مردم تهران ریخته شد و روشنفکران در مقابلش دست‌های خود را به بی‌اعتنایی شستند.»
(از پیش‌درآمدِ کتاب «در خدمت و خیانت روشنفکران»)
هنوز یک سال از انتشار کتاب «غرب‌زدگی» نگذشته که «قیام ۱۵ خرداد» رخ می‌دهد. جلال آل‌احمد که از سکوت روشنفکران زمان در برابر «خون‌های ریخته‌شده» متحیر است، تصمیم می‌گیرد تا کتابی را به نقد جریان روشن‌فکری اختصاص دهد: «در خدمت و خیانت روشنفکران».
مسئله اصلی آل‌احمد در این کتاب همچنان همان مسئله اساسی است: «غرب‌زدگی»؛ اما او حالا نه از پدیده‌ای به نام غرب‌زدگی که از عامل اجتماعی آن می‌نویسد؛ «روشنفکر» و کتاب او گزارشی از تاریخ روشن‌فکری و تحلیلی‌ای است از عملکرد آن.
آل‌احمد بحث را از خود واژه «روشنفکر» آغاز می‌کند. او معتقد است هم‌تراز گرفتن این کلمه و واژه «انتلکتوئل» -که سابقه‌ای تاریخی در غرب دارد - «غلطی مشهور» است و همین اشتباه آغازگر تأملات اشتباه بعدی است. برای محکم گذاشتن خشت اول کتاب، آل‌احمد بحث خود درباره ریشه کلمه «انتلکتوئل» را با واکاوی تاریخ فرهنگی و فلسفی روشن‌فکری در غرب ادامه می‌دهد.
به نظر آل‌احمد، روشنفکر نه پدیده‌ای وارداتی است و نه یک روزه به وجود آمده. او می‌نویسد: «روشنفکر [...] یک محصول اختصاصی دنیای غرب است که در حدود دویست سال پیش […] به مرحله استعماری رسیده بود و به قیمت غارت مستعمرات، قدرت این را یافته بود که خوراک کارخانه‌ها و موزه‌ها و آزمایشگاه‌های خود را فراهم کند.»
آل‌احمد پس از بیان این نکته، بارها و در جای‌جای کتاب به مقایسه روشنفکر ایرانی و روشنفکر غربی می‌پردازد. او معتقد است روشنفکر ایرانی به‌صرف اشتراک در نتایج توسعه، به درجه روشن‌فکری نمی‌رسد و روشن‌فکری سیری تاریخی است که هیچگاه در ایران رخ نداده است: «[روشنفکران ایرانی] گمان کرده‌اند که در حوزه متروپل به سر می‌برند بی‌توجه به مقاصد استعماری غرب و نیز بی‌توجه به اصالت‌های سنتی و بومی که اغلب هدف اصلی هجوم استعمار بوده‌اند.»
به بهانه صدمین سال تولد جلال آل‌احمد، بریده‌هایی از کتاب «در خدمت و خیانت روشنفکران» را گزیده‌ایم؛ کتابی دربردانده صریح‌ترین نظرات جلال درباره روشن‌فکری و آغازگر فصل جدید –و پایانی– زندگی او که تحلیل‌های اساسی‌اش از روشن‌فکری همچنان کارآمدند.
پی‌نوشت: تصاویر از وبگاه پژوهشکدۀ تاریخ معاصر دریافت شده‌اند.
*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.
