به گزارش مشرق، احمدحسین شریفی، استاد دانشگاه در کانال ایتای خود نوشت:

دیدگاه‌های مختلفی درباره هویت انسانی و انسانیت انسان بیان شده است.

راغب اصفهانی(م۵۰۲ق)، قرآن‌پژوه بزرگ قرن پنجم هجری با استناد به قرآن، برای نخستین بار معیار انسانیت را «دین‌داری» دانستند. وی در کتاب ارزشمند تفصیل النشأتین و تحصیل السعادتین، در فصلی با عنوان «انّ مَن لم یتخصص بالشرع و عبادة الله فلیس بانسان» آشکارا مدعای خود را بیان می‌کند. *

راغب در تبیین مدعای خود می‌گوید:

درست است که انسانیت انسان به «عقل» است اما مهم‌ترین نشانه برخورداری از عقل، «دینداری و ایمان» است. به همین دلیل قرآن کریم، کافران و دین‌ستیزان را «بی‌عقل» و حتی «فاقد ابزارهای حسی درک و شعور» می‌داند و می‌گوید:

«وَ مَثَلُ الَّذینَ کَفَرُوا کَمَثَلِ الَّذی یَنْعِقُ بِما لا یَسْمَعُ إِلاَّ دُعاءً وَ نِداءً صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَعْقِلُون» (بقره، ۱۷۱)

و در آیات دیگری، کافران و بی‌خردان را به عنوان بدترین جنبندگان معرفی می‌کند می‌فرماید:

«إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذینَ لا یَعْقِلُون» (انفال، ۲۲)

و «إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذینَ کَفَرُوا فَهُمْ لا یُؤْمِنُون» (انفال، ۵۵)

راغب پس از بیان این نکات، می‌گوید:

هر چیزی که برای کاری آفریده شده باشد، تا زمانی که آن کار از او صادر نشود، در حکم معدوم است؛ به همین دلیل، فراوان می‌بینیم که اگر چیزی، کارش را ناقص انجام دهد، نام آن چیز از او سلب می‌شود، فی‌المثل، به اسبی که انتظار لازم را برآورده نکند، می‌گویند «این اسب نیست» یا به کسی که از چشم و گوش خود به درستی استفاده نکند، می‌گویند «چشم و گوش ندارد». بر این اساس، انسان در حقیقت کسی است که در راستای هدف اصلی آفرینش یعنی عبادت خداوند، حرکت کند:

«وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ»؛

یا در آیه‌ای دیگر می‌فرماید:

«وَ ما أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ».

بنابراین، انسان به میزانی که در مسیر رضایت الهی و عبودیت باشد، از انسانیت برخوردار می‌شود. کسی که حق عبادت را به جای آورد، در انسانیت خود به کمال رسیده است و کسی که عبادت را رها کند، از انسانیت منسلخ شده و به حیوان یا بدتر از حیوان تبدیل شده است. همانطور که خدای متعال در وصف کافران می‌فرماید «إِنْ هُمْ إِلاَّ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبیلا» (فرقان، ۴۴)

ـــــــــــــــــــــ

*البته عین سخنان راغب را سیدحیدر آملی (م۷۸۷ق) نیز در کتاب جامع الاسرار و منبع الانوار نقل کرده (هر چند بدون ذکر منبع) و پذیرفته است.

در دوران معاصر نیز حضرت آیت‌الله جوادی آملی نیز دقیقاً همین دیدگاه راغب را پذیرفته و فصل ممیز انسان را «تأله» می‌داند.

*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.