نمودار جمعیتی اکثر کشورهای اروپایی در حال گرایش و یا افزایش به در محور پیری هستند

به گزارش موسسه آمار وابسته به سازمان ملل متحد، با این وجود کشورهایی در دنیا هستند که نرخ رشد جمعیتشان منفی است و هر ساله جمعیت کشورشان کمتر و کمتر می شود. کشورهایی مانند آلمان، روسیه، مجارستان، مالدیو، چک، کرواسی، کوبا، لهستان و استونیا؛ از سوی دیگر، بیش از نود درصد کشورهای دارای نرخ منفی جمعیت در قاره اروپا قرار دارند و در حال حاضر اکثریت جامعه اروپایی با لغو سیاست های کنترل جمعیت، به دنبال مشوق هایی برای افزایش جمعیت خود هستند تا هرم سنی رو به پیری گرایش پیدا نکند.

نمودار کاهش زاد و ولد در چند کشور اروپای مرکزی

در این نوشتار به دنبال بررسی و معرفی مصادیق مشوق های جمعتی در چند کشور جهان هستیم و در آخر توصیه هایی برای مسؤلان در جمهوری اسلامی ایران ارائه می شود.

نمودار سرعت حرکت کشورها به سمت پیر شدن[2]

مشوق های دولتی برای کشورهای مختلف

یکی از مشوق های در نظر گرفته شده در کشورهای گرایش پیدا کرده به سمت پیری، مشوق های مالی برای سرپرست های خانواده به خصوص مادرانی هستند که باردار بوده و یا بعد از وضع حمل به نوعی این افراد مورد حمایت و تشویق دولت ها قرار می گیرند؛ به نظر می رسد در کشورهای غربی و یا به تعبیر دیگر در اکثریت کشورها، مشوق های مالی "cash incentives " بیش از دیگر مشوق ها تحت حمایت دولت ها قرار گرفته است که به نمونه ای از آن اشاره می شود[3]

کشورهای مختلف برای کمک اقتصادی به خانواده‌هایی که بچه‌دار می‌شوند برنامه‌های خاص خود را دارند. دغدغه‌های اقتصادی یکی از مهمترین عامل‌هایی است که باعث نگرانی زوج‌های جوان برای بچه‌دار شدن می‌شود. به همین خاطر دولت‌هایی که به دنبال سر و سامان دادن به هرم سنی جمعیت کشور خود هستند تلاش کرده‌اند که برنامه‌های تشویقی اقتصادی را برای خانواده‌ها در نظر بگیرند.[4]

کشورهای مختلف برای کمک اقتصادی به خانواده‌هایی که بچه‌دار می‌شوند برنامه‌های خاص خود را دارند

مثلاً در اسپانیا دولت برای تولد هر بچه،2500 یورو به زوج‌ها پرداخت می‌کند. دولت کره جنوبی که سال ها با نرخ پایین زاد و ولد دست وپنجه نرم کرده است برای تشویق خانواده‌ها 3 هزار دلار برای تولد هر بچه به زوج‌ها می‌دهد. "آنگلا مرکل" صدراعظم آلمان چند سال قبل که میانگین تعداد بچه‌های خانواده‌های این کشور 1/3 بچه تخمین زده شد پیشنهاد حقوق هزار و 800 یورویی را برای مادرهایی که مراقب بچه‌های خود در خانه هستند مطرح کرده است[5].

آلمان: کاهش تعداد بچه آینده جامعه آلمان را تهدید می کند

آلمان یکی از کشورهای مهم و صنعتی اروپا است که با مشکل کاهش زاد و ولد روبرو شده است و چند سالی است که به دنبال تغییر کاهش تولد به سمت افزایش تولد است.

"اداره ی فدرال آمار" (Das Statistische Bundesamt) مستقر در شهر "ویزبادن" (Wiesbaden) اعلام کرد: شمار کودکان متولد شده در آلمان در سال گذشته 663 هزار نفر بود که این رقم 15 هزار نفر (2/2%) کمتر از سال 2010 بود؛ در سال 1964 تعداد 4/1 میلیون کودک در آلمان به دنیا آمد و از آن به بعد نرخ موالید دراین کشور پی در پی کاهش یافت.

نرخ رشد جمعیت در آلمان در سال 1972 منفی شد و شمار مرگ و میر این کشور در سال 72 بیش از شمار موالید آن بود. شکاف میان نرخ موالید و نرخ مرگ و میر در آلمان در سال های بعد نیز ادامه یافت. در سال 2011 رقم مرگ و میر آلمان به 852 هزار نفر رسید که 0.7 درصد کمتر از سال پیشتر بود. به طور کلی میزان مرگ و میر سالانه در آلمان به نسبت موالید این کشور کاهش کمتری داشته است.[6]

آمارگران بر آنند که حتی در دراز مدت نمی توان مانع از کاهش جمعیت آلمان شد. کاهش موالید در دهه های آتی به معنای کاهش شمار مادران است. اگر دختران فعلی در آینده مانند زنان امروز عمل کنند و هریک به طور متوسط کمتر از 1/2 کودک به دنیا آورند، شمار کودکان طبعا باز هم کمتر می شود.؛ اما شمار متوفیات در جهت عکس موالید بالا خواهد رفت، زیرا جمعیت سالخوردگان فزونی می یابد.[7]

آلمانی ها نه تنها کمتر بچه دار می شوند، بلکه ازدواج نیز در میان آنها کاهش یافته است. میزان ازدواج در سال 2011 در آلمان 378 هزار فقره بود که 1/1% کمتر از سال 2010 بود.[8]

اقدامات آلمان برای افزایش جمعیت

کشور آلمان نیز مانند دیگر کشورهای صنعتی، به دنبال تهدید این کشور در موضوع کاهش تولید نسل مشوق هایی برای ازدواج و افزایش موالید در این کشور به کار بسته است.

یکی از مشوق های آلمان برای افزایش نسل، تصویب قانون برای کمک به مهاجرانی است که چندین سال در این کشور زندگی کرده و فرزندانشان تا 17 سالگی در کشور آلمان تدریس می کنند به گونه ای که دولت این کشور موظف به پرداخت کمک هزینه تحصیل به این افراد است و در سنین کودکی نیز با سبدهای حمایتی به این افراد کمک مالی می کند.[9]

در کنار حمایت المان از بچه دار شدن پناهندگان، مشوق هایی برای خانوده های آلمانی نیز وجود دارد، به عنوان مثال، یورو نیوز در گزارش اعلام کرده است که "کریستینا شرودر" وزیر امور خانواده آلمان به دنبال ارائه طرحی است که به پدربزرگ ها و مادربزرگ ها اجازه می دهد که برای نگهداری از نوه هایشان مرخصی بدون حقوق بگیرند؛ کریستینا شرودر که خود دارای یک فرزند است می گوید: پدربزرگ ها و مادربزرگ ها معمولا همانند فرزندانشان شاغل هستند، اما دوست دارند که زمان بیشتری را با نوه هایشان سپری کنند. به همین دلیل ما می خواهیم با ارائه این برنامه به آنها اجازه دهیم برای مدت کوتاهی از کار مرخصی بگیرند یا میزان کار خود را کم کنند.[10]

از دیگر اقدامات دولت آلمان، کمک مالی به پدران و مادران شاغلی است که به دلیل تولد فرزند خود و یا مرخصی بواسطه نگهداری از فرزند، دستمزدی دریافت نکردند؛ بنابر این حمایت مالی، مردان و یا زنانی که دستمزدی دریافت نکرده اند، دو سوم دستمزد خود را با افزایش 2.375 دلاری در هر ماه از دولت دریافت می کنند و کسانی که حقوق پایین تری دریافت می کنند 100 درصد حقوق خود را از دولت دریافت می کنند.

اگر یکی از والدین در مرخصی باشد تا 12 ماه می تواند به صورت فوق در مرخصی باقی بماند با ضمانت این مسئله که بعد از 12 ماه به همان شغل قبلی خود باز می گردد و اگر هر دو والدین در مرخصی باشند تا 14 ماه می توانند اینگونه در کنار خانواده خود حضور داشته باشند.[11]

دولت المان امیدوار است با مشوق های مالی و حمایتی خود میزان موالید در کشورش را افزایش دهد.

جمعیت فرانسه رو به پیری می رود

آمارهای اخیر در فرانسه حاكیست كه هم اكنون افراد بیش از 65 سال حدود 11 میلیون و 200 هزار نفر معادل 17.1 درصد از شهروندان فرانسوی را تشكیل می دهند؛ آمارها نشان می دهد كه پیری در سال 2010 میلادی در فرانسه نسبت به سال 2011 میلادی از رشد چهار دهم درصدی برخوردار بوده كه این امر حاكی از سرعت گرفتن پیری در میان جامعه فرانسوی است.[12]

براساس این آمار، افراد كمتر از 20 سال در فرانسه بیش از 24 درصد از مردم این كشور را تشكیل می دهند كه افزون بر16 میلیون نفر می باشند؛ بر همین اساس تا آخر سال 2011 میلادی جمعیت فرانسه به عنوان دومین كشور پرجمعیت اروپا ، به 65 میلیون و 400 هزار نفر رسیده كه نسبت به سال 2010 میلادی به میزان 340 هزار نفر افزایش داشته است.

میزان ازدواج در سال 2011 در فرانسه نیز نسبت به سال 2010 میلادی كاهش یافته و از 251 هزار مورد به 241 هزار مورد رسیده است. طول متوسط عمر زنان و مردان نیز به میزان یك تا دو ماه ظرف سال 2011 میلادی در فرانسه افزایش داشته كه نسبت به سال قبل میانگین سن هر جنس به ترتیب 84.4 سال و 78.2 سال بوده است.[13]

جمعیت فرانسه رو به پیری می رود

فرانسه نیز به مانند دیگر کشورهای اروپایی حمایت مالی خود از والدینی که بچه دار می شوند را به وزارت خانه های مربوطه ابلاغ کرد تا بر اساس قوانین جدید خانواده های فرانسوی نسبت به بچه دار شدن خود در فرانسه هیچ ترسی درباره از دست دادن شغل خود به دلیل مرخصی طولانی و یا مخارج فرزندان نداشته باشند.

بنابر قوانین جدید، خانواده های فرانسوی تا سه سال می توانند با ضمانت اینکه به شغل خود بر می گردند، در کنار فرزند خود حضور داشته باشند؛ دولت به صورت سالانه از سه سالگی تا سنین تعیین شده نسبت به کمک هزینه های مالی فرزندان برای پیش دبستانی و همچنین دوران مدرسه و دانشگاه به خانواده ها تضمین قانونی می دهد.

سبد کالا و همچنین کاهش اخذ مالیات و استفاده از امکانات دولتی برای فرزندان و خانواده ها در نظر گرفته می شود و دولت در صورت استخدام خدمتکار برای خانواده هایی که بچه دار شده اند، هزینه خدمتکار را تاحدی تقبل می کند.^[14]

ژاپنی‌ها و قانونی به نام کودومو تیت

ژاپن یکی از پائین‌ترین نرخ‌های تولد را در سرتاسر جهان دارد و کارشناسان به تازگی هشدار داده بودند که در صورت تغییر نکردن وضعیت ممکن است که در سال 3011، ژاپن دیگر کودک زیر 15 سال نداشته باشد. به همین خاطر در ژاپن که بالاترین درصد جمعیت مسن را دارد قانونی به نام "کودومو تیت" (Kodomo Teate) در سال 2010 در نظر گرفته شد تا وضعیت هرم سنی جمعیت این کشور بهبود یابد.

جمعیت بالای 65 سال ژاپن از26/5 میلیون نفر در سال 2006 به 29/47 میلیون نفر در سال 2011 افزایش یافت. در حالی که گروه سنی بالای 65 سال در سال 2006،بیست درصد جمعیت ژاپن را تشکیل می‌دادند مقام‌های ژاپنی متوجه شدند در صورتی که دست به کار نشوند در سال 2055 با جمعیتی که 35 درصد آن را گروه سنی بالای 65 سال تشکیل می‌دهد مواجه خواهند شد.[15]

ژاپن یکی از پائین‌ترین نرخ‌های تولد را در سرتاسر جهان دارد

مشوق های ژاپن برای افزایش جمعیت

بر اساس قانون کودومو تیت که در سال 2010 به وسیله حزب دمکراتیک این کشور اجرایی شد خانواده‌هایی که فرزند تا سن 15 سال دارند ماهانه تا 13 هزار ین کمک مالی دریافت می‌کنند؛ از سوی دیگر پدر و مادر یکی به یک می توانند در صورت اخذ مرخصی با نصف حقوق خود تا سقف تعیین شده در مرخصی حضور داشته باشند و بدون هیچ تغییری به کار قبلی خود بازگردند.[16]

روسیه و تهدید جدی این کشور نسبت به کاهش 40 میلیونی جمعیت جوان

"ولادمیر پوتین"رئیس جمهور روسیه سال گذشته در جریان تبلیغات انتخاباتی خود تأکید کرد که جمعیت روسیه باید افزایش یابد تا این کشور در آینده دچار مشکل نشود. او اعلام کرده که به دنبال تغییر در روند رو به کاهش جمعیت روسیه است و قصد دارد برنامه‌ها و سیاست‌های اجتماعی خود را طوری تنظیم کند که جمعیت 143 میلیونی روسیه به 154 میلیون نفردر سال‌های آتی افزایش یابد.[17]

مشوق های روسیه برای افزایش جمعیت

کشور روسیه بعد از روی کار آمدن پوتین مشوق های لازم برای افزایش جمعیت را بیش از پیش مورد حمایت دولتی قرار داده است؛ بنابر امار منتشر شده توسط سازمان فدرال آمار روسیه دوشنبه اعلام کرد جمعیت روسیه در شش ماه نخست سال 2012، با 85 هزار تن افزایش، به 143 میلیون و صد هزار تن رسید که از افزایش اندکی در این کشور که با کاهش جمعیت مواجه است ، حکایت دارد.[18]

روسیه حمایت مالی از خانوده هایی که برای اولین با دومین و حتی سومین بار دارای فرزند می شوند را به دولت و نهادهای مسئول ابلاغ کرده است؛ بنابر ابلاغ دولت روسیه، خانواده هایی که دارای فرزند می شوند نسبت به پرداخت مالیات تا سقف تعیین شده معاف می گردند و حمایت های مالی برای تربیت و رشد فرزندان نیز تا حدودی توسط سبدهای کالای حمایتی و همچنین به صورت نقدی به خانوده ها پرداخت می شود.

جمعبندی:

انچه از بررسی مشوق های لازم برای افزایش جمعیت در چند کشور به دست آمده استف حمایت دولتی و بستر سازی مناسب و همچنین اطمینان دادن به مردم برای افزایش نسل است به طوریکه مسئله اقتصادی در تمامی مشوق های در کشورهای گوناگون بیش از موارد دیگرف به چشم می خورد. بنابر این لازم است مسولین در جمهوری اسلامی ایران، در کنار کار فرهنگی برای افزایش نسل، بسترهای لازم و همچنین مشکلات اقتصادی خانواده ها و هچنین معضلات ازدواج جوانان را برطرف نموده تا خانواده ها برای افزایش نسل و جوانان برای ازدواج، بدون هیچ مشکل اقتصادی و اجتماعی و ... به سمت این مسئله تشویق شوند تا هرم سنی کشور در حالت تعادل قرار بگیرد.