به گزارش مشرق، اگرچه ادبیات کودک و نوجوان در کشور ما سال‌هاست با مشکلات و معضلات متعددی دست‌به‌گریبان است اما ظرفیت‌های آثار تولیدی داستان‌نویسان ایرانی برای تبدیل‌شدن به فیلم و اثر پویانمایی می‌تواند زمینه رشد ادبیات و سینما به‌ویژه پویانمایی را هم فراهم آورد.
کم‌رونق‌بودن آثار تالیفی
امروزه کتاب کودک، به‌دلیل هزینه‌های بالای چاپ به‌ویژه تصویرگری آن، یک کالای لوکس ونسبتا گران محسوب می‌شود. از این‌رو ناشران برای کاهش هزینه‌هایی مثل حق‌التالیف، ویراستاری وتصویرگری، به انتشار کتاب‌های ترجمه اقبال بیشتری نشان می‌دهند؛ چراکه برای آنهادردسر وهزینه کمتری دارد وازسوی دیگربه علت جذابیت این کتاب‌هامخاطب نیزهمواره از این آثار استقبال بیشتری می‌کند.
نگاهی به ویترین کتاب‌فروشی‌هاوآمار کتاب‌های منتشرشده مؤیداین مطلب است. همین امرباعث شده که انتشار آثار تألیفی به‌شدت کمرنگ شود و ناخودآگاه سبک زندگی غیرایرانی ومحتوای کتاب‌های‌ترجمه، زندگی کودکان ونوجوانان راتحت‌تاثیر قراردهد.
دردسرهای کتاب‌های بازاری و زرد
کافی است نگاهی به ویترین کتاب‌های به‌اصطلاح داروخانه‌ای و دکه‌ای بیندازیم و حتی در سالن کودک و نوجوان نمایشگاه کتاب قدم بزنیم؛ خواهیم دید فضای کتاب‌های بازاری و زرد جلوی رشد متونی را که موجب ارتقای سواد، اندیشه و تفکر می‌شود، گرفته است.
متاسفانه جامعه هم مستعد پذیرش و ترویج بی‌سوادی و کتاب‌های این‌چنینی است که به تفکر نیاز ندارد و صرفا رنگ و لعاب جذابی دارد و به‌راحتی مخاطب را جذب می‌کند. شمار روزافزون این کتاب‌ها، جا را برای آثار ارزشمند و قابل تأمل تنگ کرده است.
نتایج شمارگان پایین
هزینه‌های بالای چاپ، گرانی کاغذ و... سبب شده روزبه‌روز از شمارگان کتاب‌های کودک کاسته شود.
روزگاری ناشران بزرگ و مطرحی مثل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کتاب‌هایی منتشر می‌کردند با شمارگان ۲۰ هزار و حتی بالاتر! اکنون پس از گذشت سال‌ها و با وجود افزایش جمعیت و آمار بالای کودکان و نوجوانان، با کمال تأسف شمارگان کتاب‌ها به زیر ۱۰۰۰ جلد رسیده است.
بدیهی است این تعداد کتاب، پخش و توزیع مناسبی هم نخواهد داشت و به دست بسیاری از مخاطبان نخواهد رسید. شمارگان پایین کتاب، به زیان مؤلفان نیز هست. هنگامی که نویسنده اثری را تولید می‌کند، باید از نظر مالی تأمین شود.
تیراژ خوب در واقع سقف حق‌التألیف کتاب است که به نویسنده پرداخت می‌شود و وقتی این تیراژ پایین باشد، مبلغ دریافتی نویسنده بسیار ناچیز می‌شود، به همین دلیل نویسنده نمی‌تواند از این راه درآمد چندانی کسب کند؛ بنابراین به‌ناچار به تولید آثار سفارشی اقدام می‌کند. بدیهی است در چنین شرایطی کیفیت آثار تولیدی نیز پایین می‌آید.
عرضه و توزیع نامناسب کتاب‌ها
تعطیلی مکرر کتاب‌فروشی‌ها و مشکلاتی که بسیاری از ناشران در مسیر عرضه، توزیع و فروش کتاب‌های خود دارند یکی دیگر از مشکلات این حوزه است. روشن است که کتاب کودک توان رقابتی کمتری نسبت به سایر کتاب‌ها دارد.
کتاب‌فروشان به علت قیمت پایین‌تر تک‌فروشی کتاب‌های کودک تمایل کمتری به عرضه آنها دارند. بر این اساس عرضه کتاب کودک و نوجوان دشوارتر است.
بسیاری از کتاب‌های خوب از نویسندگان داخلی به دست بسیاری از مخاطبان نمی‌رسد. به‌ویژه کودکان مناطق حاشیه‌ای و روستایی که به کتابخانه‌ها و کتاب‌فروشی‌ها دسترسی ندارند.
در این زمینه نقش سازمان‌هایی مانند نهاد کتابخانه‌های عمومی و کانون پرورش فکری پررنگ‌تر از قبل می‌شود.
عدم معرفی کتاب‌های خوب به خانواده‌ها
سال‌هاست که نهادها وارگان‌های متعددی در کشور ما به بررسی کتاب و انتشار فهرست‌های مناسب و برتر برای کودکان و نوجوانان اقدام می‌کنند، از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گرفته تا شورای کتاب کودک، کتاب‌های منتخب رشد و گروه لاک‌پشت پرنده و ...همچنین جشنواره‌ها و جوایز مختلفی نیز در طول سال برگزار و کتاب‌های برگزیده آن اعلام می‌شود. بااین‌حال خانواده‌ها به‌ندرت به این فهرست‌ها دسترسی دارند.
معرفی گسترده و شایسته‌ای از این کتاب‌ها صورت نمی‌گیرد و بسیاری از خانواده‌ها در خرید کتاب خوب برای فرزندان‌شان دچار سردرگمی هستند. درمقایسه با چیپس وکالاهای مشابه آن، چند درصد از تبلیغات رسانه‌های رسمی و بزرگ به تبلیغ یا معرفی کتاب‌های خوب اختصاص دارد؟ در آگهی نما(بیلبورد) های تبلیغاتی در سطح شهر نیز صرفا برخی کتاب‌های خاص از ناشران خاص معرفی و تبلیغ می‌شوند.
بااین‌حال و با وجود تمام مشکلاتی که برشمردیم، ادبیات کودک و نوجوان ما رو به رشد و کمال بوده است. امروزه نویسندگان و شاعران توانمند و خلاقی داریم که شاید آثارشان با بهترین آثار ترجمه برابری کند. اگرچه ادبیات کودک و نوجوان ما تا جهانی شدن فاصله زیادی دارد اما هرساله تعدادی از بهترین نویسندگان کشورمان به‌عنوان نامزد برای جوایز جهانی نظیر آسترید لیندگرن و هانس کریستین اندرسن و ... معرفی می‌شوند.
سینما و ادبیات کودک
یکی از راه‌های معرفی کتاب‌های خوب و ترویج مطالعه، بهره‌گیری از این کتاب‌ها برای اقتباس‌های سینمایی و پویانمایی است. چنان‌که می‌دانیم بسیاری از فیلم‌ها و انیمیشن‌های مطرح و جاودانه جهان از کتاب‌های نویسندگان مطرح دنیا اقتباس شده‌اند.
آثار نویسندگانی چون رولد دال (چارلی و کارخانه شکلات‌سازی، آقای روباه شگفت‌انگیز و...) آثار دکتر زئوس (لوراکس) مجموعه کتاب‌های هری پاتر، کتاب آلیس در سرزمین عجایب و ده‌ها اثر مطرح و ماندگار دیگر ...
در کشور ما هم در سال‌های گذشته به‌ویژه دهه ۸۰ اقتباس‌های سینمایی خوبی داشته‌ایم. ازجمله آثار هوشنگ مرادی‌کرمانی (خمره، قصه‌های مجید، مهمان مامان و...).سال‌ها پیش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در یک طرح ارزشمند و ویژه با عنوان «رمان نوجوان امروز»، تعداد زیادی رمان تالیفی در ژانرهای مختلف منتشر کرد که برخی از آنها ظرفیت تبدیل‌شدن به فیلمنامه و اقتباس را دارا بودند.
کتاب‌هایی مانند «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» اثر جمشید خانیان، «هستی» نوشته فرهاد حسن‌زاده، «گردان قاطرچی‌ها» نوشته داوود امیریان، «سایه هیولا» اثر عباس جهانگیریان و بسیاری کتاب‌های دیگر ازجمله «دروازه مردگان» و «قبرستان عمودی» از حمیدرضا شاه‌آبادی که نشر افق منتشر کرده و در ژانر وحشت و تاریخی است.
به‌تازگی طی توافق صورت گرفته بین کانون پرورش فکری و بنیاد سینمایی فارابی، مقرر شده با اقتباس از رمان «زیبا صدایم کن» اثر فرهاد حسن‌زاده یک فیلم سینمایی توسط کارگردان مطرح و نام آشنا، رسول صدرعاملی ساخته شود اما این کافی نیست و در حال حاضر کتاب‌های دیگری در قالب داستان، کمیک استریپ و با موضوعات متنوعی چون طنز، مذهبی، تاریخی و... از نویسندگان خوب ایرانی منتشر می‌شود که ظرفیت اقتباس دارند.
نمونه موردی: «مهراس»
یکی از این کتاب‌ها که اخیرا منتشر شده، «مهراس و ماجراجویی در قصر» است که در ادامه مروری بر آن داریم. «بچه‌ها گوش کنید، به این سخنان گوش کنید. این مردم درآینده نه‌چندان دور، حرف‌های امروزشان رافراموش می‌کنند؛ اما شمافراموش نکنید.»سطور فوق بخشی از متن کتاب مهراس و ماجراجویی در قصر است.
یکی از کتاب‌های کمیک که به‌تازگی برای نوجوانان منتشر شده است. کمیک‌بوک‌ها یا کتاب‌های تصویری که بسیار مورد علاقه کودکان و نوجوانان هستند، گونه‌ای از آثار ادبی‌اند که داستان‌های روایی را با کمک تصاویر و جملات کوتاه بیان می‌کنند.
این کتاب‌ها از نظر ظاهری معمولا با استفاده از عناصر طراحی گرافیکی مانند رنگ، تصویر، فونت به صورت‌های مختلف و متنوع، تدوین و منتشر می‌شوند. استفاده از تصاویر رنگی دقیق و جذاب، دیالوگ‌ها و درج متون به‌صورت ابرها یا حباب‌های گفتاری و فکری، ترتیب صحنه‌ها و قاب‌های داستان در صفحه براساس جریان داستانی از ویژگی‌های ظاهری کمیک‌بوک‌هاست.
کتاب مورد بحث، ماجرای گروهی از نوجوانان شهر مدینه از دو محله مختلف به سردستگی پسری به نام «مهراس» است که با یکدیگر بر سر مسائلی اختلاف دارند و یک روز با هم قرار دعوا می‌گذارند و به قول معروف برای هم رجزخوانی می‌کنند. یکی شمشیر پدرش را برداشته، دیگری کبوتر نامه‌بر، آن یکی چوبدستی و دیگری خواهر و دخترعمویش را برای این که تعدادشان در دعوا بیشتر شود، آورده است.
در جریان این نزاع، آنها ناخواسته با گروهی از مردم مصر روبه‌رو می‌شوند که برای اعتراض نسبت به رفتار حاکم خود به شهر مدینه آمده‌اند و به نزد امام علی(ع) رفته‌اند. در ادامه، داستان این نوجوانان با جریان کشته‌شدن خلیفه به دست مردم خشمگین و به خلافت رسیدن حضرت علی(ع) و بیعت مردم با ایشان پس از ۲۵ سال خانه‌نشینی آن حضرت پیوند می‌خورد. شایان ذکراست این کتاب جلداول از مجموعه مجلداتی است که قرار است به اتفاقات مهم دوران امامت وحکمرانی حضرت علی(ع) بپردازد.
نویسنده این کتاب بنفشه رسولیان پیش ازآن چندین مجموعه شعر و داستان برای کودکان و نوجوانان در کارنامه خوددارد. تصویرگری کتاب را مهدی بیگدلی بر عهده داشته است. این تصویرگر کوشیده با استفاده از موتیف‌ها و نقش‌مایه‌هایی برگرفته ازجغرافیا و تاریخ سرزمین‌های عربی، با در نظر گرفتن علاقه و ذائقه کودکان و نوجوانان، تصویرهایی جذاب و دیدنی خلق کند ومخاطب رادرحال وهوای آن روزگارقراردهد. با این حالب باید گفت برخی از این تصویرها با وجود جذابیت و زیبایی، دارای خشونت هستند.
کتاب کودک و صنعت پویانمایی
یکی از نکات قابل‌توجه درباره کتاب‌های کمیک از جمله کتاب مورد بحث، استفاده از ظرفیت ارزشمند این کتاب‌ها برای اقتباس‌های انیمیشنی است. انیمیشن به‌عنوان یکی از خیال‌انگیزترین هنرهای شکل‌گرفته در عصر حاضر، محبوبیت زیادی بین مخاطبان کودک و نوجوان و حتی بزرگسال دارد.
بر این اساس می‌توان برای تاثیرگذاری بیشتر و انتقال بهتر مفاهیم تربیتی، اخلاقی و آموزشی از این هنر بهره گرفت. بسیاری از موفق‌ترین آثار هنری مثل فیلم‌ها و انیمیشن‌ها از آثار ادبی الهام گرفته و از ایده‌های درخشان نویسندگان بهره برده‌اند.
روزنامه جام جم در پایان این گزارش نوشت: نگاهی به فهرست بهترین انیمیشن‌ها نشان می‌دهد بسیاری از آنها که با اقتباس از کتاب‌های معروف نوشته شده‌اند در برخی مواردحتی ازخودکتاب هم مشهورتر شده‌اند. گفتنی است به مناسبت عیدسعید غدیر وآشنایی کودکان ونوجوانان با فضائل امیرالمؤمنین(ع) فراخوان پویش کتابخوانی کمیک استریپ (پی‌نما) براساس کتاب مهراس وماجراجویی در قصر اعلام و منتشر شده است.
این پویش که از۲۰ خرداد آغاز شده است با مدیریت مرکزرسانه‌ای شیرازه ونشر مهرستان برگزار می‌شود. هم چنین طراحی و تولید «بازی فکری مهراس» برپایه شخصیت‌ها وفضای داستانی این کمیک باهمکاری شرکت بازی‌سازی آکوگیم، ازجمله محصولات جانبی این کتاب است.
۱۹:۱۲ - ۱۴۰۳/۰۴/۱۸
