فیلم پروسه تولید چندان پیچیده‌ای نداشت و مانند دیگر آثار سینمایی با معرفی عوامل کلید خورد. غیر از کارگردان که اولین تجربه سینمایی خود را به ثبت می‌رساند، قرار گرفتن نام محمد آفریده به‌عنوان یکی از مدیران موفق مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، سیمافیلم به‌عنوان یک مرکز وابسته به رسانه ملی و اکبر نبوی به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین کارشناسان سینمای دفاع مقدس در مقام تهیه‌کننده، سرمایه‌گذار و مشاور این پروژه، کنجکاوی نسبت به حاصل کار را دوچندان می‌کرد.

 

در این میان اما یک چیز جالب توجه بود؛ مشارکت تهیه‌کننده‌ای خارجی در تولید این فیلم دفاع مقدسی. تأمین بخشی از بودجه فیلم و نیز مهیا کردن شرایط برای طی کردن برخی مراحل فنی در فرانسه تردیدهایی را به کنجکاوی‌های قبلی افزود. فیلم اما هنوز به مرحله داوری نرسیده بود.

 

 

بازماندن از حضور در سی‌امین جشنواره فیلم فجر به‌دلیل طولانی شدن مراحل تولید باعث شد فیلم فرصت رونمایی در داخل کشور را از دست بدهد و در میانه هیاهوی جشنواره هم دیگر رسانه‌ها پیگیر سرانجام آن نشدند تا اینکه در ماه‌های ابتدایی سال 91 خبر رسید "یک خانواده محترم" عازم جشنواره کن فرانسه است و این به معنای رونمایی فیلم در کشور متبوع تهیه‌کننده دوم پروژه بود.

 

داستان یک انصراف دیرهنگام

 

دورخیز "یک خانواده محترم" برای حضور در کن اما در همان گام نخست با حاشیه‌ای قابل تأمل مواجه شد؛ انصراف سیمافیلم از مشارکت در ساخت فیلم. حجت‌الاسلام حسین رحیم‌زاده مدیر گروه دفاع مقدس و انقلاب اسلامی این مرکز که از لغو مشارکت سیمافیلم در تولید این اثر خبر داده بود دلیل انصراف را مطابق نبودن فیلمنامه اولیه با فیلم تولید شده اعلام کرد.

 

رحیم‌زاده تأکید کرده بود: طرح اولیه فیلمنامه خانواده‌ای بود که یکی از فرزندان‌شان در دفاع‌مقدس به شهادت می‌رسید. شرایطی که خانواده داشتند و تغییر و تحولاتی که در خانواده اتفاق می‌افتاد طرح اولیه فیلمنامه بود و تهیه‌کننده از سیمافیلم درخواست مشارکت داشت اما فیلمنامه دچار اشکالات زیادی بود و عوامل فیلم قبول کردند که اصلاح کنند و قرار بر این شد که ‌زیر نظر مشاوری مشکلات فیلمنامه برطرف شود‌. که در نهایت نسخه اولیه بهمن ماه به دست سیمافیلم رسید و مورد تایید نبود.

 

آفریده در مقام تهیه‌کننده هم در پاسخ به این انصراف با تاکید بر اینکه نسخه اولیه فیلم برای مسئولان سیمافیلم نمایش داده شده است، ابراز کرد: نسخه نمایش داده شده برای دوستان نسخه اولیه فیلم بوده‌است. از سوی دیگر در مورد بعضی فیلم‌ها ممکن است در ایران نقطه نظراتی وجود داشته باشد، اما خارج از کشور آن‌گونه دیده نشود. سعی کردیم به تفاوت دو حوزه توجه کنیم.

 

اما گویا توجه بیش از حد به "تفاوت دو حوزه" باعث اعوجاج در حاصل کار شد. اعوجاجی که باعث شد جمع محدودی از سینماگران ایرانی که در جشنواره کن موفق به تماشای نسخه‌ای از فیلم شده بودند، متفق‌القول به نقد آن بپردازند.

 

فیلمی که به بیراهه رفته است

محسن علی‌اکبری تهیه‌کننده و عضو شورای ‌عالی سینما یکی از همین سینماگران بود که اعلام کرد: فیلم "یک خانواده محترم" به‌رغم ساختار سینمایی قوی، به دلیل عدم اطلاع کافی کارگردان از دفاع‌مقدس در محتوا و مفهوم به بیراهه رفته‌است.

 

علی‌اکبری فیلم در گفتگو با مهر تأکید کرد: "یک خانواده محترم" به لحاظ ساختار فیلم خوبی است اما از نظر مضمون و مفهوم به دلیل نداشتن اطلاعات کافی به بیراهه رفته است. من کارهای بخشی را می‌شناسم و به فیلم‌های او و هم نسلانش علاقمند هستم، اما بهتر است این دوستان برای فیلم‌های اول و یا دوم خود سراغ چنین موضوعات حساسی نروند.

 

وی تاکید کرد: ما در مقطع انقلاب و دفاع‌مقدس شهیدان زیادی داده‌ایم و برای رسیدن به شرایط امروز مردم سختی‌های زیادی کشیدند. بهتر است این فیلمسازان این چنین سوژه‌هایی که از آن اطلاعات درستی ندارند را دست‌مایه کار خود قرار ندهند.

 

 

برخلاف علی‌اکبری، همایون اسعدیان دیگر فیلمساز حاضر در کن از نظر ساختاری هم فیلم را مورد انتقاد قرار داد و در گفتگو با مهر تأکید کرد: فیلم "یک خانواده محترم" به صورت HD فیلمبرداری و بعد تبدیل به 35 شده است به همین دلیل وقتی آن را روی پرده ببینیم تازه متوجه افت کیفیت می‌شویم.

 

وی در ارتباط با محتوای فیلم هم گفت: این فیلم در میان ایرانیانی که در جشنواره کن حضور داشتند بازتاب خوبی نداشت و نتوانست نظر آن‌ها جلب کند. "یک خانواده محترم" به دلایلی برای خود من هم فیلم خوشایندی نبود.

 

واکنش کارگردان جوان به انتقادات

 

با اوج‌گیری این انتقادات، مسعود بخشی به‌عنوان کارگردان جوان این فیلم در گفتگویی با خبرگزاری مهر تأکید کرد: تنها راه یادگیری و درک اتفاقات عمیق و مهمی چون هشت سال جنگ تحمیلی عراق و مقاومت مردم ایران در برابر این تجاوز، مرور آن توسط هنرمندان جوان‌تر و انتقال آن به نسل‌های بعدی است.

 

بخشی معتقد است: اتفاقا باید جوان‌ترها فیلم بسازند و روایت‌های جدید ارائه کنند. من هم تنها یکی از این فیلم‌ها را از زاویه دید خودم ساخته‌ام. با این حال مطمئنم مخاطب عام فیلم را دوست خواهد داشت. فکر می‌کنم که اگر آنها (سینماگران منتقد فیلم) هم در ایران با خانواده فیلم را ببینند نظرشان عوض خواهد شد.

 

بخشی در پاسخ به اظهارات همایون اسعدیان مبنی‌بر ناخوشایند بودن فیلم برای ایرانیان حاضر در جشنواره کن هم گفت:  من بلد نیستم برای خوشایند کسی فیلم بسازم و فکر می‌کنم هیچ وقت هم یاد نمی‌گیرم. برای وجدان خودم و مخاطبم، با احترام به منافع ملی‌ام فیلم می‌سازم. به مخاطب و فهم او احترام می‌گذارم و دوست دارم از موضوعی که می‌شناسم و به آن باور دارم فیلم بسازم. همین که این فیلم طرح مسئله جنگ تحمیلی را می‌کند، آن هم جنگی که غرب از آن حمایت کرد و اکنون هیچ کسی آن را نمی‌شناسد و به یاد نمی‌آورد مهم‌ترین دستاورد حضور بین‌‌المللی فیلم است.

 

آفریده: من هم به "یک خانواده محترم" نقد دارم!

 

هم‌زمان با اظهارات کارگردان جوان فیلم اما تهیه‌کننده آن در واکنش به موج انتقادات اذعان کرد که خود نیز به بخش‌هایی از فیلم نقد دارد. آفریده با اشاره به موضع‌گیری‌هایی که درباره فیلم "یک خانواده محترم" از سوی برخی از سینماگران صورت گرفت به خبرنگار مهر گفت: باید بگویم که خود من هم نسبت به بخش‌هایی از فیلم نقد داشته‌ام اما انتقادها از سوی برخی از سینمگرانی که این فیلم را در کن دیده‌اند تا اندازه‌ای به جبهه‌گیری شباهت پیدا کرده‌است که به اعتقاد من این درست نیست.

 

تهیه‌کننده فیلم سینمایی "یک خانواده محترم" در ادامه با ذکر مثال از نوع نگاه منتقدان نسبت به این فیلم گفت: به‌عنوان مثال بسیاری از منتقدان ایرانی و کسانی که فیلم را در جشنواره کن دیده‌اند نسبت به نقش زنان در این فیلم نکاتی را گفته‌اند که چرا شخصیت‌پردازی زنان فیلم اینگونه انجام شده و شاید اگر حضور زنان فیلم به گونه‌ای دیگر بود مجموع کار بهتر دیده می‌شد.

 

پلان به پلان این فیلم توهین به اعتقادات ماست

 

پس از سینماگران اما نوبت به طرح انتقاد علیه فیلم در سطح مدیران سینمایی رسید. اولین دبیر جشنواره‌ای که با پرسش درباره فیلم "یک خانواده محترم" مواجه شد، محمد خزاعی دبیر جشنواره مقاومت بود که به‌دلیل موضوع محوری فیلم انتظار می‌رفت در این جشنواره حضور داشته باشد. خزاعی اما به این نکته بسنده کرد که هنوز فیلم را ندیده‌است و نمی‌تواند درباره آن قضاوت کند. هرچند فیلم بعد از آن هم در جشنواره مقاومت حضور نداشت.

 

برخلاف خزاعی اما یکی از چهره‌هایی که بلافاصله پس از جشنوار کن انتقادات تند و تیزی علیه فیلم مسعود بخشی داشت محمدرضا عباسیان بود.

 

مدیرعامل موسسه رسانه‌های تصویری که در مقام دبیر جشنواره بین‌المللی فیلم‌های ویدئویی تهران به ناگاه به فیلم "یک خانواده محترم" پرداخت در انتقاد از این فیلم گفت: من از معاونت سینمایی می‌خواهم در اولین فرصت یک برنامه برای نمایش فیلم اختصاص دهد تا دوستان در داخل کشور و اهالی رسانه درباره آن قضاوت کنند و تهیه‌کننده از هر جناحی مخاطب را دعوت کند زیرا من در پایان فیلم قطعا نگران سلامت تهیه‌کننده هستم.

 

عباسیان تاکید کرد: پلان به پلان این فیلم توهین به اعتقادات ما است. خیلی از مخاطبانی که حتی به لحاظ فرهنگی و اعتقادی از ما متفاوت هستند در جشنواره کن در نمایش این فیلم از سالن خارج شدند. من از تهیه‌کننده فیلم با توجه به سوابقی که دارد تعجب می‌کنم. وی گفت: یک خانواده محترم فیلم بسیار بدی است و هر آنچه که ما به عنوان اعتقادات دینی قبول داریم را زیر سئوال برده‌است از شما اهالی رسانه می‌خواهم پیگیر نمایش این فیلم باشید.

 

از خانواده شهدا شرمنده‌ام

 

چند هفته پس از عباسیان، هاشم میرزاخانی مدیر عامل انجمن سینمای جوانان ایران هم در نشست خبری جشنواره دنا تأکید کرد: به دلیل نمایش فیلم یک خانواده محترم در جشنواره کن از خانواده شهدا عذرخواهی می‌کنم.

 

میرزاخانی با اشاره به حضور در جشنواره کن و نماینده سینمای ایران در بخش دو هفته کارگردانان اظهار کرد: من واقعا شرمنده شدم و هنگام نمایش فیلم در صندلی خودم فرورفته بودم و پیش از روشن شدن چراغ‌ها سالن نمایش را ترک کردم.  من به خاطر نمایش این فیلم در جشنواره کن از خانواده شهدا عذرخواهی می‌کنم و آدمی که یک مقدار معرفت نسبت به ایران داشته باشد چنین فیلمی نمی‌سازد.

 

محصول سینمای ایران یا فرانسه!؟

 

این روند انتقادی که با انتشار بخش‌هایی از داستان فیلم در برخی رسانه شدت گرفت، بار دیگر فیلم را از متن سینمای ایران به حاشیه راند و سبب شد بحث جدی درباره امکان اکران آن به آینده موکول شود. بر اساس اخبار غیررسمی منتشر شده درباره داستان فیلم، شخصیت‌ محوری "یک خانواده محترم" مردی است که سال‌ها خارج از ایران زندگی کرده و به ایران بازمی‌‌گردد تا با خانواده‌اش دیدار کند. پدر وی در آستانه مرگ است. این مرد برادر نوجوانی داشته که سال‌ها قبل در جبهه به شهادت رسیده و با پیشرفت داستان مشخص می‌شود این فرد در پی‌ درگیری با پدرش به جبهه رفته و به نوعی شهادت وی ناشی از یک لجبازی کودکانه بوده‌است.

 

با چنین تصویری طبیعتاً حضور فیلم در جشنواره ابوظبی در روزهای اخیر حساسیت‌های دوچندانی را برانگیخته‌ و باردیگر پروسه تولید فیلم را به ابهاماتی جدی مواجه کرده است. به خصوص که تهیه‌کننده و کارگردان فیلم اذعان دارند فیلم بدون دخالت آن‌ها و از سوی تهیه‌کننده فرانسوی راهی جشنواره ابوظبی شده‌است و احتمالاً نسخه‌ای از فیلم توسط این تهیه‌کننده به جشنواره‌های جهانی ارائه می‌شود که حتی با نسخه اصلاح‌شده و موجود نزد تهیه‌کننده داخلی متفاوت است.

 

بی‌تردید رونمایی از فیلم در محافل تخصصی به‌ویژه برای منتقدان و اهالی رسانه می‌تواند در مسیر تعیین تکلیف این اثر سینمایی که بخشی از بودجه آن متعلق به رسانه ملی بوده‌است راهگشا باشد. شاید اینگونه این سوال جدی هم پاسخی درخور پیدا کند که بالاخره "یک خانواده محترم" محصول سینمای ایران است یا فرانسه!؟

مهر