به گزارش مشرق، کانال تلگرامی فحوا منتشر کرد:

با افول ستارۀ بخت امویان و هم‌زمان، طلوع ستارۀ اقبال عباسیان، تدریجاً زمینه برای نهضت علمیِ مسلمین در عصر نخست عباسی فراهم شد.

سخن در باب نهضت ترجمه و توجه ویژۀ دربار عباسی به این نهضت، بسیار است. همچنین است سخن در بابِ نسبت این نهضت با مکتب اهل‌بیت (علیهم السلام) که در این باره، رویکردها متفاوت است: عده‌ای از دانشمندان شیعه، این نسبت را تقابل می‌دانند و عده‌ای دیگر، نهضت ترجمه را به‌ظاهرْ تهدیدی می‌بینند که با هوشمندیِ امام صادق(ع)، به ویژه در ترویج علم کلام، به فرصتی برای نشر معارف ناب اهل‌بیت (علیهم السلام) تبدیل شد.

بحث دربارۀ این جنبه‌های نهضت ترجمه، مجالی دیگر می‌طلبد؛ اما روی صحبت ما در این مختصر، واکاوی جنبۀ دیگری از نهضت ترجمه است و آن، عبارت است از تأثیر سنت علمیِ ایرانی بر سنت علمیِ اسلامی. یکی از نشانه‌های واضحِ این تأثیرگذاری، کثرت واژه‌های فارسی در متونی است که در خلال نهضت ترجمه، از سایر زبان‌ها به عربی برگردانده شد.

آن هنگام که متون مذکور توسط دانشمندان عالَم اسلام، از زبان‌های یونانی، هندی و ایرانی به عربی (به مثابۀ زبانِ علمِ آن روزگار) برگردانده می‌شد، به واسطۀ حضور پررنگ دانشمندان و مترجمان ایرانی در روند نقل و ترجمۀ این علوم، این دانشمندانِ هوشمند، واژه‌های اصالتاً فارسی را در متون ترجمه‌شده دخیل کردند تا در قرون بعدی، کسی نتواند نقش حیاتیِ دانشمندان ایرانی در این انتقال علمی را منکر شود: اصطلاح «زیج» (مُعَرَّبِ زیگ) در علم نجوم، لفظ «هندسه» برای اطلاق شاخه‌ای از علم ریاضیات (مُعرّبِ واژۀ پهلویِ هَنْدازَگ به معنی اندازه) یا مثلاً واژه «سکنجبین» (مرکّب از دو واژۀ سِک (سرکه) و انگبین (عسل)) در متون داروشناسیِ دورۀ اسلامی، همگی به‌وضوح نمایانگر ردپای محسوسِ عالمان ایرانی در نقل و انتشار علوم اسلامی است.

شاید یکی از ایده‌های امروزین، برگرفته از این الگو این باشد که اگر به فرض، دانشمندان ایرانیِ علوم مختلف، در فرآیند تولید علم، از واژه‌های اصالتاً فارسی در نظریات علمی یا در خلال خَلق برخی مفاهیمِ علوم جدید بهره گیرند، تدریجاً امضای این دانشمندان پای این تولیدات علمی، تا سالیان سال مشهود خواهد بود، ولو اینکه زبان علم، زبان انگلیسی باشد.

استراتژی مطلوب آن است که به فرمایش رهبر معظم انقلاب، در چشم‌اندازی مثلاً ۵۰ساله، فارسی تبدیل به زبان علم شود تا هر کسی که در دنیا خواست به یافته‌های تازۀ علمی دست پیدا کند، ناچار شود فارسی یاد بگیرد؛ اما لااقل مادامی که زبان علم، زبانی غیر از فارسی است، این الگو می‌تواند در اثبات تاریخیِ سهم ایرانیان در چرخۀ تولید علوم جهانی، تاکتیکی هوشمندانه محسوب شود.

*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.