به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، بحث ارتقاء تجهیزات موجود در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران یکی از دغدغه های فرماندهی کل قوا بوده است. در همین راستا در سالهای گذشته پروژه های بیشماری توسط صنایع دفاعی ایران به اجرا درآمده است. یکی از این پروژه ها بحث به روز رسانی بالگردهای موجود در نیروهای مسلح ایران است. پیش از این مشرق در گزارش هایی به این حوزه پرداخته است اما اخیرا دستاوردهای جدیدی در این حوزه رونمایی شده است که ما را بر آن داشت تا در گزارشی به این دستاوردها بپردازیم.

چشمان عقاب برای طوفان ایرانی

بالگرد طوفان 2 جدیدترین بالگرد تهاجمی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران است که به نوعی یک گام جدید در بحث ارتقاء ناوگان موجود بالگردی کشور به حساب می آید. مشخص ترین ارتقاء صورت گرفته در این بالگرد نصب سامانه " سامانه پايدار شده ژيروسكوپي " در بخش دماغه جلویی این بالگرد است.

بر اساس گمانه های موجود سامانه مورد نظر مدل " عقاب 1 " ساخت شرکت صاایران است. این  سامانه در دو محور به صورت ژیروسکوپی پایدار شده و پایداری تصویری بهتر از 0.5 میلی رادیان دارد و برای بالگرد در مأموریت نظارت بر مرز و میدان نبرد، شناسایی و جستجو و نجات به کار می آید. این سامانه یک دوربین پرقدرت با لنزی با قابلیت زوم نزدیک به 30 برابر را با یک دوربین جلونگر فروسرخ و یک مسافت یاب لیزری بکار می گیرد تا سامانه ای با کارکرد دوگانه روزانه و شبانه بوجود آید.


 تصاویر معمولی و فروسرخ در نمایشگر نصب شده در کابین نمایش داده می شوند و نمادهای لازم برای استفاده بهتر از تصاویر در عملیات توسط یک پردازشگر سازنده این نمادها بر روی تصاویر قرار داده می شود.

ویژگی های اصلی این سامانه نظارت روزانه و شبانه با کارایی بالا، حرکت 360 درجه در افق، جرم کم 15 تا 40 کیلوگرم(بسته به امکانات اضافی انتخابی)، ارتباط داده ای با سامانه کنترل آتش، توانایی بهسازی تصویر، قابلیت تطبیق دادن تصاویر و توانایی ردیابی اهداف است. البته توان چرخش 360 درجه در پهپادها به دلیل زاویه بازتر زیر بدنه آنها قابل بهره گیری است که در بالگرد طوفان به دلیل موقعیت نصب در دماغه نهایتاً به حدود 220 تا 240 درجه محدود شده است.

پیش از این یک سامانه الکترواپتیکی پایدار شده توسط متخصصان نیروی زمینی ارتش کشورمان زیر بدنه بالگرد کبرا به همراه یک نمایشگر برای هر یک از خدمه نصب شده بود. هر چند سامانه مذکور امکان رؤیت تمام 360 درجه پیرامون بالگرد را بوجود می آورد اما پایه های اسکید بالگرد که در اطراف و نزدیک این سامانه قرار داشتند در چهار موقعیت زوایای دید را محدود می کردند. بنابراین دوربین های سامانه الکترواپتیکی در بالگرد طوفان-2 به دلیل زاویه دید بدون مانع، عملکرد و تأثیر عملیاتی بهتری خواهند داشت.

از قابلیت های دیگر این سامانه باید پردازشگر تصویر و مسافت یاب لیزری تا برد حدود 20 کیلومتر را نام ببریم. به کمک این سامانه مسافت یابی، ضمن امکان تیراندازی دقیقتر با توپ 20 میلیمتری و راکت های 70 میلیمتری، عملاً برد مؤثر این سلاح ها نیز افزایش می یابد. در مجموع این سامانه برای تسلیحات غیر هدایت شونده احتمال برخورد به هدف در اولین شلیک و تأثیرگذاری روی آن با مصرف مهمات کمتر را بسیار بهبود می دهد.

این سامانه توانایی دوران 100-  تا 120+ درجه در بلندا، دمای کاری 20- تا 55+  درجه سانتیگراد، زوم اپتیکال 26 و زوم دیجیتال 12 برابر و کنترلی ساده برای دوربین داشته و امکان به کارگیری نمایشگرهای 5.8 تا 17 اینچی همراه آن وجود دارد. باید توجه داشت سایت اپتیکی M-65 که سامانه اولیه موجود در بالگردهای کبرا بوده است امکان زوم 13برابر دارد و از این لحاظ سامانه جدید امکان رؤیت دقیق هدف از برد بیشتر را فراهم و بالگرد را در هنگام شناسایی از برد سلاح های دشمن دورتر خواهد کرد. همچنین این دوربین جدید به خلبانان بالگرد اجازه می دهد نقاط مختلف صحنه نبرد را با جزئیات بالا در نمایشگر کابین خود ببینند.

با به کارگیری سامانه هدفگیری این چنینی در " طوفان-2 " که جایگزین سایت اپتیکی مربوط به موشک های تاو/طوفان شده می توان انتظار داشت که هدف اصلی از این حرکت،  نصب نسل جدید موشک های هدایت شونده هوا به سطح ایرانی بر روی این بالگرد است که توان آفندی بالگرد طوفان-2 را شدیداً ارتقاء می دهد.

شاید در آینده نچندان دور شاهد اضافه شدن موشک های سدید به این بالگرد باشیم که برد دورایستایی در برابر یگان های مهاجم دشمن را نسبت به خانواده موشک های ضد زره طوفان (با خود بالگرد طوفان اشتباه نشود!) به میزان قابل توجهی افزایش می دهد.

اما بالواره های فعلی این بالگرد امکان حمل تعداد بالا از موشک های ضد زره را ایجاد نمی کند، ایرادی که آمریکایی ها در اولین ارتقاء همه جانبه بالگردهای کبرای خود و تولید نمونه "سوپرکبرا" آن را لحاظ کردند. در اینصورت طراحی و ساخت بالواره های جدید با فضای بیشتر برای بالگردهای کبرا/تیزتک/طوفان می تواند به منزله آزاد کردن افعی های زهراگین ایران از قیود فعلی باشد.

اما ارتقاء مرحله بعدی استفاده از نمایشگرهای " MFD: multi-function display " در درون کابین طوفان 2 است. استفاده از این نمایشگرها که اطلاعات کلی در مورد وضعیت وسیله پرنده مثل زوایه نسبت به افق، سرعت، میزان سوخت و .. را در اختیار خلبان قرار می دهد یک مزیت بزرگ به نسبت نمایشگرهای عقربه ای قدیمی دارد و آن هم بحث کم کردن فشار روانی خلبان است. کافی است تصویر کابین جدید را با مدل های قدیمی مقایسه کنید. در مدل های قبلی خلبان بایستی به صورت همزمان عقربه های مختلفی را کنترل کرده و همزمان به عملیات پروازی و همچنین در صورت لزوم بحث درگیری و اجرای آتش نیز توجه می کرد.


در بالگرد طوفان 2 با استفاده از دو نمایشگر جدید فشار کاری خلبان شدیدا کاهش یافته و کاربر می تواند با یک نگاه سریع و در کمترین زمان ممکن اطلاعات مورد نظر را در اختیار داشته باشد.

در بالگرد طوفان-2 با استفاده از دو نمایشگر جدید به جای تعدادی از نمایشگرهای عقربه ای قبلی که به صورت پیش فرض، تنها داده های ضروری پرواز را نشان می دهند بار کاری خلبان شدیداً کاهش یافته و کاربر می تواند با یک نگاه سریع و در کمترین زمان ممکن اطلاعات مورد نظر را از کابین خلوت شده خود در اختیار داشته باشد و در صورت لزوم با استفاده از کلیدهای اطراف نمایشگر، اطلاعات سامانه های دیگر  از جمله تصاویر دریافتی از دوربین های دماغه را از رایانه کنترل پرواز درخواست و مشاهد کند.

با استفاده از این نمایشگرها در کابین بالگرد حجم ادوات موجود کمتر شده خصوصاً در کابین جلو خبری از ازدحام وسائل جانبی مربوط به سامانه های هدایت موشک یا توپ نیست که علاوه بر کاهش وزن تجهیزات تحمل فضای تنگ کابین را برای خلبان راحت تر می سازد.

مزیت دیگر این نمایشگرها، قابلیت اطمینان بسیار بالاتر آنها نسبت به نسل قدیمی است. کمیت "زمان متوسط بین خرابی" یا "MTBF:mean time between Failures" برای MFDها ده ها برابر کمتر از نمونه های آنالوگ است بنابراین اولاً تعداد و زمان بررسی های لازم قبل از هر پرواز کاهش یافته و بالگرد در مدت کوتاهی برای پرواز آماده می شود، احتمال بروز خرابی سامانه در حین پرواز بسیار کاهش یافته و زمان مورد نیاز برای تعمیرات آن نیز کمتر می شود زیرا تعویض یک MFD با نمونه سالم بسیار کمتر از تعویض چندین نمایشگر عقربه ای زمان می خواهد.

به علاوه هرکدام از این نمایشگرها پس از نصب باید جداگانه آزمایش شوند که این هم فرایندی زمانبر است. البته در تصاویر کابین جلو، باقی ماندن برخی از ادوات عقربه ای مشهود است و احتمالاً در کابین عقب هم باید همینطور باشد. بنابراین طوفان-2 هنوز صاحب کابین اصطلاحاً "تمام شیشه ای" نشده است.

 گام دیگر در این بالگرد نصب سامانه جدید نمایشگر سربالا یا " HUD: head-up display " است. در بالگردهای کبرای معمولی نمونه ساده ای از این سامانه که در تصویر فوق قابل مشاهد است برای خلبان کابین عقب وجود داشت که کارایی نمونه جدید بسیار بالاتر است. این سامانه اطلاعات مورد نظر خلبان را بر روی یک صفحه شفاف در مقابل وی نمایش داده و به او کمک می کند تا بدون نیاز به تغییر در زاویه دید نسبت به مسیر پروازی به اطلاعات سامانه های مهم دست پیدا کند. این نمایشگر سربالا در موقعیت های راهکنشی(تاکتیکی) مختلف مثلاً در پروازهای سریع در ارتفاع پائین کمک بسیاری به خلبان می نماید.

تغییر بعدی در طوفان-2 وجود جایگاهی برای نصب سامانه های کمکی روی کلاه پرواز خلبانان آن است. این سامانه ها می تواند یکی از موارد دوربین دید در شب، سایت هدفگیری چشمی برای تسلیحات یا نمایشگر چشمی روی کلاه پرواز خلبان باشد. سایت هدفگیری به او این اجازه را می دهد که تنها با چرخاندن سر و مشاهده اهداف، عمل شلیک به سمت هدف یا قفل سلاح روی آن و درگیری(با توجه به نوع سلاح) را به انجام برساند. البته از این روش برای شلیک توپ که قابلیت گردش به سمت هدف را دارد یا موشک های هدایت خودکار مثلاً موشک های کوتاه برد حرارتی میثاق(در نقش هوا به هوا) می توان استفاده کرد، موشکی که جای آن در فهرست تسلیحات بالگردهای رزمی کشور به شدت خالی است.

تصاویر موجود که حرکت توپ 20 میلیمتری بالگرد در زوایای مختلف را نشان می دهد خود گواهی بر مسئله فوق است. باید توجه داشت که برای استفاده از سامانه هدفگیری بر روی کلاه خلبان توپ بالگرد باید توانایی چرخش بالایی در زوایای مختلف داشته باشد که در بالگرد کبرا/تیزتک/طوفان اینچنین است. نمایشگر چشمی نیز اطلاعات مهم پروازی را جلوی یکی از چشم های خلبان روی صفحه کوچکی که به کلاه پروازی متصل است نشان می دهد که نمونه های بومی این سامانه قبلاً به نمایش در آمده بود.

در اینجا اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که بالگردهای تیزتک که به رده طوفان-2 ارتقاء پیدا کرده اند در بحث بزرگتر شدن " آسمانه " یا همان پوشش بالای کابین نسبت به کبراهای موجود و بالگردهای طوفان تولید شده مزیت دارند. در صورتی که به نمونه های قبلی کبرهای موجود در کشور دقت کنیم درمی یابیم که در گونه مورد بحث از آسمانه هایی استفاده شده که زاویه دید بهتری را روبروی خلبان ایجاد می کند.

در صورت ترکیب این زاویه دید بازتر با سامانه های هدفگیری موجود بر روی کلاه خلبان می توان انتظار داشت که توان آفندی نسبت به قبل افزایش چشم گیری داشته باشد. خصوصاً برای خلبان اصلی که در صندلی عقب مستقر است دید روبروی نمایشگر سربالا بهبود و البته زاویه دید هر دو خلبان به عقب کمی کاهش یافته است.

البته گفته می شود آسمانه های مذکور دارای شیشه های ضد گلوله هستند و بالاتر بودن لبه شیشه های آنها در پهلوهای بالگرد نیز برای حفاظت بهتر از خلبان است.

از دیگر قابلیت های افزوده شده در رده طوفان-2 دوربین جلونگر فروسرخ است که امکان پرواز رزمی در شب و آب و هوای نامطلوب را به خلبان می دهد. در واقع به کمک این سامانه امکان ردیابی اهداف در تمام شرایط جوی مقدور می شود، امکانی که اگر کبراهای کشورمان در جنگ تحمیلی به آن مجهز بودند، فعالیت تانک های دشمن بسیار محدود می شد.

همچنین آنتن های جدیدی در زیر بدنه بالگردهای رونمایی شده دیده می شود که احتمالاً مربوط به سامانه های مخابراتی نوین، تشخیص دوست از دشمن، ارتباطات امن و شاید مقابله با اقدامات الکترونیکی است

حرکت "شاهد" از عصر آنالوگ به دیجیتال

بالگردهای سبک تهاجمی سری "شاهد 285" متعلق به سپاه پاسداران از جمله دیگر هلی کوپترهایی است که در سالهای اخیر به سازمان رزم سپاه افزوده شده است. تصاویری که در سالهای قبل از درون کابین این بالگرد منتشر شده بود نشان می داد که درون کابین این بالگرد از آلات دقیق به صورت مجموعه ای از عقربه های مختلف استفاده شده بود.


جدیدترین تصاویر به دست آمده از این بالگرد نشان می دهد که به جای مجموعه ای از عقربه های مختلف از دو نمایشگر صفحه تخت در کابین شاهد 285 بهره گرفته شده است. در این نمایشگرها اطلاعات مختلف پروازی به مانند نمونه کار شده در طوفان 2 در اختیار خلبان قرار گرفته و به وی کمک می کند تا به سرعت از وضعیت موجود آگاهی پیدا کند. همان گونه که در بالا اشاره شد این توانایی به شکل قابل توجه در زمان صرفه جویی کرده و از فشار کاری خلبان می کاهد.

در مجموع می تواند قابلیتهای افزوده شده بر روی این دو بالگرد را یک پرش جهش گونه در این زمینه برای صنایع داخلی کشور و توان رزم واحدهای بالگردی به حساب آورد.