محمدفرهاد کلینی، کارشناس ارشد مسائل استراتژیک در گفت وگو با خبرنگار گروه بین الملل مشرق با تحلیل شرایط جاری در آستانه مذاکرات جمهوری اسلامی ایران و کشورهای عضو گروه 1+5 در آلماتی قزاقستان، گفت: کشورهایی که با به کارگیری سیاست فشار و تولید ابهام و ادبیات غیرمنطقی و با استفاده از روش های غیرحقوقی و اتهام زنی تلاش می کنند ایران را وادار به عقب نشینی کنند باید بدانند که این موضوع، نتیجه عکس می دهد و تشدید شرایط و مجبور کردن جمهوری اسلامی در حوزه اجبار استراتژیک باعث بیشتر شدن فاصله های موجود شود که مورد علاقه هیچ یک از طرفین نیست.
در ادامه، متن گفت وگوی مشرق با این کارشناس ارشد مسائل استراتژيک را می خوانیم:
• مذاکره کنندگان غربی همواره به موضوع فتوای مقام معظم رهبری درباره تحریم ساخت و به کارگیری هرگونه سلاح هسته ای روی خوش نشان داده و در مذاکرات مسکو نیز بر اهمیت این فتوا تأکید داشتند. آیا ممکن است تأمل بیشتر غرب بر جایگاه این فتوا در فاصله مسکو تا آلماتی، اثری بر بهبود روند مذاکرات داشته باشد؟
جمهوری اسلامی ایران در بالاترین سطح و جایگاه حکومتی و نه صرفا دولتی، نسبت به تحریم ساخت و استفاده از سلاح هسته ای اعلام موضع کرده و این فتوا نه نتها از ارزش حقوقی ملی سطح بالایی برخوردار است بلکه برای ایرانی ها ارزش ایدئولوژیک نیز دارد که این فرصتی خیلی خوب و مبنای مناسبی برای رسیدن به دستاوردهای بیشتر است.
برخی کشورها با به کارگیری سیاست فشار و تولید ابهام و ادبیات غیرمنطقی و با استفاده از روش های غیرحقوقی و اتهام زنی تلاش می کنند ایران را وادار به عقب نشینی کنند اما باید بدانند که این موضوع، نتیجه عکس می دهد و باعث می شود شرایط تشدید شده و طبیعتاً جمهوری اسلامی را در حوزه اجبار استراتژیک قرار دهند و وضعیت دیگری رقم بخورد و فاصله های موجود باز هم بیشتر شود که مورد علاقه هیچ یک از طرفین نیست.اگر انها کمی هم به برآورد گالوپ ماه های اخیر مراجعه می کردند بصورت طبیعی باید فاصله نظریه بردازان و طراحان خود با صحنه را نیز محاسبه می کردند.
• با توجه به مواضع اخير غربی ها در خصوص تحريم مبادله طلا و فروش ارزش پيشنهاد لغو این تحریم در آستانه مذاکرات آلماتی به عنوان یک امتیاز به ايران، روند مذاکرات پیش رو را چگونه ارزيابي مي کنيد؟
در گذشته طرف ایرانی در پی مذاکراتی که در ادوار مختلف از استانبول تا مسکو با 1+5 داشته اند پیشنهادهايي را برای شرایط مشترک با رویکرد سازنده اعلام کرده و خصوصاً در بخش هماوردسازی تأکیدات خودش را نشان داده با توجه به نوع رویکرد سازنده ایران انتظار می رفت تا گام های مثبت متقابل را شاهد باشد ولی اشتباه محاسباتی در حوزه غرب تکرار شد و این علامت ایران را جنبه انفعال تلقی کردند و با پنداشت ها و برداشت های نامناسب سیاست تشدید فشار و نبرد اقتصادی را با تحریم های جدید تشدید کردند این هشدار را به غیر از ایران حتی کشور های دیگر نیز به قدرت های اروپایی و آمریکایی اعلام کردند که تشدید تحریم معنای جز پیچیده کردن هرچه بیشتر شرایط ندارد.
متأسفانه آنچه ما شاهد آن هستیم این است که طرف مقابل بر اساس دیدگاه وزن کشی از شرایط و همچنین بر اساس یک نوع بررسی از میزان تغییر محاسبات سعی می کند تا رفتارهای تاکتیکی خودش را سازمان دهد. اینجانب پيش از این هم اشاره کرده بودم تا زمانی که غرب، رویکرد خود را از حوزه تاکتیکی به حوزه راهبردی منتقل نکند و تا زمانی که مبنای عمل، یک نوع نگاه تقابلی و نه یک نگاه تعاملی باشد و رفتار خود را دقیق تنظیم نکرده باشد ما شاهد وضعیتی تکراری خواهیم شد.
اجلاس آلماتی باید از این زاویه نگاه کرد که آیا غرب، ظرفیت ایجاد یک نقطه عطف جدید و نقطه پرش برای همکاری را دارد یا نه و آیا می تواند با پیشنهادهای زنده، مؤثر و دقیق ظاهر شود و یا اینکه همچنان می خواهد بر اساس چگونگی فروش فشار های غیر منطقی سیاست های خود، روند را تنظیم کند. بر این اساس است که می توان نسبت به میزان موفقیت در اجلاس آلماتی و نیز ادامه این مسیر با اطمینان بیشتر، اظهارنظر کرد.البته طی روزهای اخیر پالس های ترکیبی از رسانه ها و مواضع محدود را شاهد هستیم که تبلیغات آن بیش ار محتوای آن است. سیاست مذاکراتی بازی در بازی راهگشا نیست و باید با حسن نیت و منطقی و متوازن عمل کنند.
در گذشته به عنوان فردی خارج از صحنه مذاکرات ولی آشنا به به مسائل راهبردی طی مصاحبه ای پیشنهاد کردم: طرفین سیاست فریز کردن شرایط را دنبال کنند؛ غرب تحریم های خود را طی مذاکرات منجمد کند و ایران سیاست تولید غنی سازی سطح بالا را منجمد سازد و مذاکرات را زمان پذیر کنند و طی یک جدول زمانی حرکت کنند. در این مرحله طرفین هم حسن نیت و سیاست گام به گام برای رسیدن به یک نقطه تعادلی را هماوردسازی نمایند و با بهره گیری از مواضع سطح عالی ایران در نفی سلاح های هسته ای سیاست منطقه عاری از سلاح های هسته ای در خاورمیانه را پر اهمیت نموده و با به رسمیت شناختن حقوق غنی سازی صلح آمیز را در دستور کار قرار دهند و در طی این مسیر با سیاست رفع تحریم ها را تولیدات صنعتی جدید ایران در حوزه غنی سازی سطح بالا را همزمان با ایجاد حلقه تجارت موارد هسته ای تولیدات مازاد بر مصرف ایران را با تبادل تکنولوژیک از قبیل رآکتورهای جدید هسته ای و همچنین صادرات مشترک به بازار جهانی با همکاری کشورهای سنتی در فروش این مواد را تفاهم کنند.
در ادامه، متن گفت وگوی مشرق با این کارشناس ارشد مسائل استراتژيک را می خوانیم:
• مذاکره کنندگان غربی همواره به موضوع فتوای مقام معظم رهبری درباره تحریم ساخت و به کارگیری هرگونه سلاح هسته ای روی خوش نشان داده و در مذاکرات مسکو نیز بر اهمیت این فتوا تأکید داشتند. آیا ممکن است تأمل بیشتر غرب بر جایگاه این فتوا در فاصله مسکو تا آلماتی، اثری بر بهبود روند مذاکرات داشته باشد؟
جمهوری اسلامی ایران در بالاترین سطح و جایگاه حکومتی و نه صرفا دولتی، نسبت به تحریم ساخت و استفاده از سلاح هسته ای اعلام موضع کرده و این فتوا نه نتها از ارزش حقوقی ملی سطح بالایی برخوردار است بلکه برای ایرانی ها ارزش ایدئولوژیک نیز دارد که این فرصتی خیلی خوب و مبنای مناسبی برای رسیدن به دستاوردهای بیشتر است.
برخی کشورها با به کارگیری سیاست فشار و تولید ابهام و ادبیات غیرمنطقی و با استفاده از روش های غیرحقوقی و اتهام زنی تلاش می کنند ایران را وادار به عقب نشینی کنند اما باید بدانند که این موضوع، نتیجه عکس می دهد و باعث می شود شرایط تشدید شده و طبیعتاً جمهوری اسلامی را در حوزه اجبار استراتژیک قرار دهند و وضعیت دیگری رقم بخورد و فاصله های موجود باز هم بیشتر شود که مورد علاقه هیچ یک از طرفین نیست.اگر انها کمی هم به برآورد گالوپ ماه های اخیر مراجعه می کردند بصورت طبیعی باید فاصله نظریه بردازان و طراحان خود با صحنه را نیز محاسبه می کردند.
• با توجه به مواضع اخير غربی ها در خصوص تحريم مبادله طلا و فروش ارزش پيشنهاد لغو این تحریم در آستانه مذاکرات آلماتی به عنوان یک امتیاز به ايران، روند مذاکرات پیش رو را چگونه ارزيابي مي کنيد؟
در گذشته طرف ایرانی در پی مذاکراتی که در ادوار مختلف از استانبول تا مسکو با 1+5 داشته اند پیشنهادهايي را برای شرایط مشترک با رویکرد سازنده اعلام کرده و خصوصاً در بخش هماوردسازی تأکیدات خودش را نشان داده با توجه به نوع رویکرد سازنده ایران انتظار می رفت تا گام های مثبت متقابل را شاهد باشد ولی اشتباه محاسباتی در حوزه غرب تکرار شد و این علامت ایران را جنبه انفعال تلقی کردند و با پنداشت ها و برداشت های نامناسب سیاست تشدید فشار و نبرد اقتصادی را با تحریم های جدید تشدید کردند این هشدار را به غیر از ایران حتی کشور های دیگر نیز به قدرت های اروپایی و آمریکایی اعلام کردند که تشدید تحریم معنای جز پیچیده کردن هرچه بیشتر شرایط ندارد.
متأسفانه آنچه ما شاهد آن هستیم این است که طرف مقابل بر اساس دیدگاه وزن کشی از شرایط و همچنین بر اساس یک نوع بررسی از میزان تغییر محاسبات سعی می کند تا رفتارهای تاکتیکی خودش را سازمان دهد. اینجانب پيش از این هم اشاره کرده بودم تا زمانی که غرب، رویکرد خود را از حوزه تاکتیکی به حوزه راهبردی منتقل نکند و تا زمانی که مبنای عمل، یک نوع نگاه تقابلی و نه یک نگاه تعاملی باشد و رفتار خود را دقیق تنظیم نکرده باشد ما شاهد وضعیتی تکراری خواهیم شد.
اجلاس آلماتی باید از این زاویه نگاه کرد که آیا غرب، ظرفیت ایجاد یک نقطه عطف جدید و نقطه پرش برای همکاری را دارد یا نه و آیا می تواند با پیشنهادهای زنده، مؤثر و دقیق ظاهر شود و یا اینکه همچنان می خواهد بر اساس چگونگی فروش فشار های غیر منطقی سیاست های خود، روند را تنظیم کند. بر این اساس است که می توان نسبت به میزان موفقیت در اجلاس آلماتی و نیز ادامه این مسیر با اطمینان بیشتر، اظهارنظر کرد.البته طی روزهای اخیر پالس های ترکیبی از رسانه ها و مواضع محدود را شاهد هستیم که تبلیغات آن بیش ار محتوای آن است. سیاست مذاکراتی بازی در بازی راهگشا نیست و باید با حسن نیت و منطقی و متوازن عمل کنند.
در گذشته به عنوان فردی خارج از صحنه مذاکرات ولی آشنا به به مسائل راهبردی طی مصاحبه ای پیشنهاد کردم: طرفین سیاست فریز کردن شرایط را دنبال کنند؛ غرب تحریم های خود را طی مذاکرات منجمد کند و ایران سیاست تولید غنی سازی سطح بالا را منجمد سازد و مذاکرات را زمان پذیر کنند و طی یک جدول زمانی حرکت کنند. در این مرحله طرفین هم حسن نیت و سیاست گام به گام برای رسیدن به یک نقطه تعادلی را هماوردسازی نمایند و با بهره گیری از مواضع سطح عالی ایران در نفی سلاح های هسته ای سیاست منطقه عاری از سلاح های هسته ای در خاورمیانه را پر اهمیت نموده و با به رسمیت شناختن حقوق غنی سازی صلح آمیز را در دستور کار قرار دهند و در طی این مسیر با سیاست رفع تحریم ها را تولیدات صنعتی جدید ایران در حوزه غنی سازی سطح بالا را همزمان با ایجاد حلقه تجارت موارد هسته ای تولیدات مازاد بر مصرف ایران را با تبادل تکنولوژیک از قبیل رآکتورهای جدید هسته ای و همچنین صادرات مشترک به بازار جهانی با همکاری کشورهای سنتی در فروش این مواد را تفاهم کنند.
متأسفانه غرب با سیاست "قاشق خالی" حرکت کرد و امروزه اگر با مختصات دو هفته پیش قضاوت کنیم سیاست "امتیاز سوخته" را دنبال می کند. اکنون باید دید که در قزاقستان با چه رویکردی و با چه پیشنهاد و تضمینی وارد می شوند. فضاسازی و مواضع عجولانه آقای مون دبیرکل سازمان ملل که سپس توسط همکاران ایشان تصحیح شد و یا پیش داروری های آقای آمانو در گزارش جدید آژانس خارج از دایره قزاقستان نیست و به نظر می رسد جریانی تصمیم دارد تا این اجلاس را قبل از برگزاری تهی نمایدو خوشبینانه بگویم این مقامات ناخودآگاه در زمین دیگری بازی می کنند.
• در آستانه مذاکرات آلماتی شاهد هستيم که تهديدات و فشارهای رژیم صهیونیستی نیز به عنوان مکمل ابزارهای غربی ها تشدید شده؛ مذاکره کنندگان غربی تا چه حد از این فشارها تأثیر می پذیرند؟
رژیم صهیونیستی تلاش کرده خودش را به عنوان عضو نامرئی 1+5 معرفی کند اما به رغم همه تلاش ها در این چارچوب که با امکانات پنهان این رژیم در حوزه آژانس بین المللی انرژی اتمی و در حوزه نحوه تبادل تحلیل ها و اطلاعات با قدرت های غربی که در گذشته، خیلی جدی تر و شدیدتر بود, انجام شد و نیز پس از حدود یک سال گفت وگوی امنیتی که بین آمریکا و رژيم صهیونیستی طرفین نتوانستند بر یک درک واقعی از معنای "آستانه" و "جهت گیری" برنامه هسته ای ایران، به یک تفاهم مشخص برسند.
در شرایط موجود، تل آویو تلاش می کند تا بتواند با محدود سازی تیم اوباما در آمریکا از طریق لابی آیپک و تغییر شیفت بازی خود از حوزه آمریکا به حوزه اروپا، به نحوی از نقش اروپا برای یک نوع همسوسازی جدید استفاده کند؛ به همین خاطر در این خصوص باید با دقت بیشتر به تحرکات آژانس و کشورهای اروپایی پیرامون تحمیل مواضع از طریق جریان سازی اطلاعاتی توجه کرد.
نقش منفی این رژیم همچنان که در معادلات خاورمیانه به غرب اثبات شده است در موضع هسته ای ایران نیز روزی مشخص خواهد شد. این موضع هوشیاری هرچه بیشتر سیاستمداران غربی را طلب می کند.
• کاترین اشتون، هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا و رئیس تیم مذاکره کننده با ایران، در تازه ترین اظهارنظر خود در آستانه مذاکرات آلماتی گفته است که هدف از تحريم ها، نشاندن ایران به پای میز مذاکره است و ما می خواهیم معامله کنیم. آیا این موضع جدیدی است که اروپایی ها اتخاذ کرده اند؟
تا کنون هم همین طور بوده که بخشی از تحریم ها واقعاً معطوف به مذاکرات بوده و اعلام هم کرده اند که سیاست فشار ومذاکره و تحریم را همچنان دنبال می کنند و از آن، به عنوان ابزار فشار جدی استفاده شده است لیکن ماهیت تحریم ها وخصوصاً در ابعاد یکجانبه و دوجانبه اهدافی بزرگتر و خارج از موضع هسته ای ایران را دنبال کرده است و نشانه روی آن،متمرکز بر موضوع هسته ای نبوده است بلکه کارکرد جدید را بر اساس فرسایش و تولید اعتراض برای برانداری تدریجی مد نظر داشته اند.
البته ما اخیراً شاهد برخی مواضع از سوی بعضی مقامات آمریکایی بودیم که به بحث "جدی بودن مذاکرات" اشاره کرده اند اما اگر منظور از "جدی بودن" همین سطح اخبار غیررسمی که برخی رسانه هاعلام کردند باشد به نظر من نمی تواند آن انتظاراتی را که از آلماتی هست محقق کند ولی اگر پیشنهادها به گونه ای باشد که بتواند یک حرکت مشترک را بین طرفین ترسیم کند این امکان وجود دارد که طرف ایرانی با جدیت آن را مورد بررسی قرار دهد که البته همه اینها بستگی دارد به سطح و کیفیت مذاکرات و رویکردی که 1+5 از خود نشان می دهد.
• روس ها به تازگی همصدا با غربی ها خواستار نرمش بیشتر ایران در مقابل دیدگاه های غرب شده اند. این موضع گیری در آستانه مذاکرات آلماتی چه بار معنایی می تواند داشته باشد؟
نگاه روسیه به شرایط، متفاوت از نگاهی است که غرب دنبال می کند؛ اولاً روسیه در شرایط فعلی مواضع خودش را به همراه چین در خصوص نفی سیاست ها و تحریم های یکجانبه یا دو جانبه از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا علیه ایران به صراحت اعلام کرده و معتقد است بهره گیری از تحریم ها و یا فشارهای یکجانبه و دوجانبه، موضوع را حل نمی کند و تنها به پیچیده کردن وضعیت می انجامد؛ غرب هم تلاش کرده است تا مناسبات ایران با روسیه و چین را مخدوش کند تا بستر و فضای مناسب با منافع خود را بیشتر کند.
از سوی دیگر، روسیه تلاش می کند تا بتواند انعطاف در حوزه طرفین را سامان بدهد و در طی این مدت نیز تلاش کرده که با خلق ایده ها و یا پیشنهادهایی، این وضعیت را براساس نگاه خود مدیریت کند و از این منظر، مسکو از زوایای مختلفی به شرایط نگاه می کند چه آنکه روسیه خود در گذشته شریک برخی از قطعنامه ها در موضوع هسته ای ایران بوده است. روسیه از سویی خواستار عدم تشدید وضعیت بوده و از سوی دیگر، خواهان ایجاد یک نقطه مشترک و حرکت بر اساس تفاهم مشترک به عنوان اولویت نخست است در حالی که در برخی از نگاه ها ی دیگر سعی شده بر نقاط افتراق سرمایه گذاری شود که طبیعتاً نوع نگاهی که روسیه دنبال می کند و زاویه ورود آن به موضوع تا حدودی با زاویه برخی از کشورهای اروپایی فرق دارد که سعی می کنند در فهرست بعضی از جریانات خارج از 1+5 بازی کنند و تلاش دارند بر اساس آن نگاه که جریان خارج از 1+5 تولید می کند کار را پیش ببرد که به اعتقاد بنده مقامات اروپایی تا حدودی به این مسأله آگاه هستند و آقای جان ساورز هم این را می داند که طرف ایران تا چه میزان از این وضعیت درک دارد.
• کره شمالی دست به بزرگترین آزمایش انفجار هسته ای خود زده است. آیا این اقدام اثری بر وضعیت موضوع توانمندی های صلح آمیز هسته ای کشورمان خواهد داشت یا اصولاً هیچ ارتباطی بین این دو موضوع و نحوه واکنش غرب به آن وجود ندارد؟
این دو موضع کاملاً از هم جداست چرا که کره شمالی به صراحت، سلاح هسته ای را پذیرفته و در این خصوص آزمایش های خود را انجام می دهد و بر ادامه رفتار خود نیز اصرار دارد در حالی که مواضع جمهوری اسلامی کاملاً در نفی سلاح هسته ای و در چارچوب مخالفت با وجود سلاح هسته ای در کل جهان است و همچنین در این چارچوب همواره خواستار مناطق عاری از سلاح هسته ای شده است و خاورمیانه را هم به طور خاص هم در گذشته هم در طول مذاکرات و هم در ارتباط خود با آژانس بین المللی انرژي اتمي اعلام کرده است.
جمهورری اسلامی دکترین خود را بر اساس رهیافت "انرژی هسته ای برای جهان" و "سلاح هسته ای برای هیچ کشور" تعریف کرده و این کاملاً منطبق با چارچوب هایی است که رقابت تسلیحاتی هسته ای و سلاح های کشتار جمعی را نفی می کند و به همین دلیل، نگاه جمهوری اسلامی ایران در قبال تقویت و سرعت گرفتن رقابت ها در حوزه سلاح های هسته ای و یا در مورد ضرورت توجه به منع گسترش سلاح های هسته ای همیشه محفوظ بوده و بار دیگر تاکید می کنم طبیعتاً 1+5 هم اگر می خواهد ارزش و اهمیت پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) را درشرایط جدید درک کند و بخواهد براساس ظرفیت و امکاناتی که ان پی تی دارد حرکت کند در فاز حداقلی باید "به رسمیت شناخت حقوق هسته ای ایران" را تأيید کند در فاز دوم باید توان صادرات هسته ای جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت بشناسد خصوصاً با توجه به جایگاهی که ایران در حوزه صادرات صنایع و فناوری های هسته ای به آن دست یافته است. اینها فرصت هایی است که می شود با همکاری های جامع، آن را در چارچوبی اقتصادی و بازرگانی بین المللی تعریف کرد و ایران می تواند این همکاری را به ویژه با کشورهایی که در این خصوص دارای سابقه و پیشینه هستند دنبال کند.
جمهوری اسلامی به هیچ عنوان خواستار تغییر استراتژی قیمت در بحث تولیدات و فرآورده های هسته ای نیست بلکه معتقد است می تواند با ظرفیت های موجود خود، به عنوان یک مکمل، تأمین کننده بخشی از نیاز بین المللی باشد. آرایش سانتريفیوژ های جدید ایران در فردو، آدرس همکاری هرچه بیشتر در این خصوص است.
