مشرق؛ با صنعتی شدن جوامع، رقابت بین طبقات مختلف جهت کسب مزایا شدت می یابد، رقابتی که در آن تعادل چندان قدرتمندی به چشم نمی خورد، در حقیقت در این رقابت یکی غنی و دیگری فقیر است. در واقع صنعتی شدن جوامع هر چند مزایای مثبتی همچون توسعه نظام های آموزشی، پزشکی و... را در خود دارد، اما در نیمه دیگر خود فقر، اعتیاد، فحشاء و سایر معضلات را نیز به همراه خواهد داشت.
نباید فراموش کرد که اوج استثمار افراد و طبقه فقیر در غرب در عصر انقلاب صنعتی پدید آمد، در حقیقت جوامع در چند حالت بیشتر دچار زخم های زشت اقتصادی نمی شوند. حالت اول، حالتی است که یک جامعه در آستانه صنعتی شدن به سر می برد و دارد به سوی توسعه یافتگی قدم بر می دارد. حالت دوم، زمانی که جامعه دچار رکود اقتصادی و بیکاری است. و حالت سوم که بدترین حالت متصور است آمیزه ای از دو وضعیت فوق می باشد. در جوامعی که در یکی از این سه دسته قرار دارند، معضلات اقتصادی- اجتماعی همچون غرور جوانی است که پیدایش آن قطعی و غیر قابل اجتناب اما قابل التیام و ترمیم است.
یکی از این معضلات اقتصادی که نمایه اجتماعی پیدا می کند، پدیده کارتن خوابی است، که یا در جوامع در حال صنعتی شدن بدلیل از بین رفتن کارهای سنتی و یا در جوامع در حال رکود پدید می آید و یا هر دو حالت توأمان با هم سبب پیدایش آن می-شوند.
تعریف کارتن خوابی و کارتن خواب
کارتن خوابی یک پدیده و یک مساله شهری بوده و به طور خاص در کلان شهرها محسوس است. این پدیده یک معضل اجتماعی است که تالی فاسد آن در حوزه های دیگر مانند بهداشت، اعتیاد و... نما پیدا می کند. در حقیقت آنچه که تحت عنوان پدیده کارتن خوابی در جوامع پدید آمده است، ولد معضل شایع تری با عنوان ولگردی یا همان بی خانمانی است.
بی خانمان به کسانی اطلاق می شود که به علت شرایط ویژه جسمی، روانی یا اجتماعی، جایگاه و مسکن ثابت، درآمد و شغل مناسب ندارند، حتی از حمایتهای اجتماعی و حمایت های خانواده نیز برخوردار نیستند. وضعیت کارتن خواب ها را می توان بسیار خطرناک تر یافت زیرا کارتن خواب ها علاوه بر اینکه شرایط قابل قبول اجتماعی – اقتصادی را ندارند، اغلب از مطرودان جامعه هم چون معتادان بوده که به بیماری های عفونی چون ایدز و هپاتیت نیز مبتلا هستند.
معمولاً کارتن خواب ها جرائم کوچک و بزرگی را مرتکب می شوند، البته برخی از آنها متکدی هستند و یا با کارهایی مثل پاک کردن شیشه اتومبیل ها، دستفروشی و... پولی در می آورند. اما در نهایت اینکه مبتلایان این پدیده به چه کاری مشغواند به خودی خود باعث تعدیل و تخفیف اثرات سوء این معضل نخواهد شد، زیرا نفس عمل کارتن خوابی دارای تاثیرات سوء بر امنیت روانی و اجتماعی جامعه است.
معضلات اجتماعی ناشی از کارتن خوابی
کارتن خوابی همچون هر معضل اجتماعی، تالی فاسد خواهد داشت، از این رو در ذیل به پاره ای از آثار سوء کارتن خوابی اشاره می شود:
1. تلقین حس بدبینی و ناامیدی به جامعه
از آنجا که کارتن خوابی از دید اذهان عمومی از نشانه های اقتصاد بیمار و مدیریت نا کارآمد است، افزایش آن در سطح اجتماع باعث القای ناامیدی به مردم و نتیجه پیدایش بدبینی به دولت می شود، در حقیقت مردم کارتن خوابی را به طور ناخداگاه نتیجه مدیریت بد دولت می دانند و به آینده کشور نا امید می شوند، که نتیجتا این نامید اثرات خود در کاهش مشارکت های سیاسی و مدنی به رخ خواهد کشید.
2. ایجاد فضای مشخص برای ارتکاب جرائم مختلف
کارتن خواب ها غالباً به طور پراکنده زندگی نمی کنند بلکه آنان منطقه ای خاص را مشخص می کنند تا دور هم جمع شوند و یا در گرمخانه های دولتی و غیر دولتی به سر می برند که هر دوی این موارد حواشی منفی مخصوص به خود را به همراه دارد. از آنجا که بسياري از كارتن خواب ها از بيماري هاي جسمي و رواني رنج مي برند و دارای ظاهر و ثبات روانی مطلوب نیستند، مضاف براین تعدادی از آنها به مواد مخدر و مشروبات الکلی مبتلا بوده و از این رو بخشی از ایشان مبتلا به بیماری های ايدز، هپاتيت و سایر بيماري هاي واگيردار می باشند، بنابراين طبيعي است که وجود گرمخانه ها در محدوده هاي شهري، عاملي براي ايجاد ناامني رواني و ذهني شهروندان و مولد حاشيه هاي شهري باشد. طرز برخورد مردم با گرمخانه ها مؤيد اين ادعا است.
3. اشاعه فحشاء و افزایش اعتیاد
همانطور که گفته شد بخشی از کارتن خواب ها اعتیاد به انواع مواد مخدر و مشروبات الکلی دارند و از آنجا که تمامی کارتن خواب-ها از نظر روانی در وضعیت مساعدی به سر نمی برند طبیعتاً پتانسیل اعتیاد را دارند و ممکن است با قرار گرفتن در چنین محیط-هایی این دسته اخیر نیز مبتلا به اعتیاد شوند.
از سوی دیگر از آنجا که کارتن خواب ها از بین صفوف مختلف جوامع هستند پس مسلّماً بین آنان زنانی نیز حضور دارند که این خود باعث افزایش تن فروشی و جرائمی همچون تجاوز می شود.
4. افزایش نا امنی اجتماعی
همانطور که گفته شد جامعه کارتن خواب ها از نظر روانی دارای ثبات نیستند و برخی از آنان نیز اعتیاد دارند، از این رو از این افراد انتظار هر عملی جهت ارتزاق و تأمین هزینه مواد مخدر را می شود داشت.
5. ترویج تکدی گری
متأسفانه طرز برخورد برخی نهادهای مدنی و دولتی به نوعی باعث ترویج تکدی گری می شود، این نهاد ها که از روی دلسوزی فقط به فکر جمع آوری کارتن خواب ها و اسکان آنان هستند، در دراز مدت زمینه تکدی گری و تن پروری را برای کارتن خواب ها پدید می آورند.
6. کاهش نیروی کار و مفید جامعه
مع الوصف کارتن خوابان از بین اعضای جامعه هستند، آنها قبل از این که به این وضع بیافتند هر کدام در صنفی مشغول به کار بوده و نیروی کار آن کشور محسوب می شدند، اما با سقوط آنان جامعه از این نیروی انسانی محروم گشته است. محرومیتی که بسته به واکنش ها نسبت به کارتن خوابی می تواند موقتی یا ابدی باشد.
نتیجه گیری و راه های درمان کارتن خوابی
پدیده کارتن خوابی به طور کلی یک معضل همیشگی نیست، بلکه می توان با اتخاذ درمان های مناسب این نیروی کار را مجدد به جامعه بازگرداند که در ذیل به پاره ای از آنان اشاره می شود:
1. آماده سازی کارتن خواب ها برای بازگشت مجدد آنان به جامعه
یکی از معضلات در برخورد با کارتن خواب ها این است که در اکثر جوامع فقط آنان را اسکان می دهند و برایشان غذا تهیه می-کنند، درحالیکه نفس این عمل خود به کارتن خوابی دامن می زند، به کارتن خواب بهتر است یاد داده شود که چگونه می تواند نان در بیاورد به جای آنکه به او نان بدهند.
در جوامع مختلف بسته به توانایی مالی کشور فرایند بازپروری کارتن خواب ها طی می شود. جوامعی که از ثبات مالی برخوردارند می توانند از برپایی کلاس های گروهی و کارگاه های آموزشی بهره ببرند، جوامعی نیز که امکانات مالی شان محدود است می توانند به برپایی اردوگاه های کار اجباری دست بزنند و در آن از کارتن خواب ها بعنوان نیروی کار اجباری استفاده کنند تا در جریان آن هم برای دولت فایده مالی داشته باشند هم در طی این پروسه خودشان نوعی حرفه یاد بگیرند.
2. قائل شدن تسهیلات مالی
در صورت امکان و توان مالی، بهتر است برای کارتن خواب هایی که توانستند فرآیند بازپروری را طی کنند، تسهیلات مالی قائل شد تا بتوانند بر پایه آن زندگی جدید خود را آغاز کنند.
3. اسکان آنان در خارج از شهر
همانطور که گفته شد وجود گرمخانه ها و پاتوق کارتن خواب ها باعث القای حس نا امیدی و وحشت به جامعه است فلذا بهتر است این افراد در خارج از شهرها اسکان داده شوند تا موجب خدشه دار شدن روحیه اذهان عمومی نشوند.
4. تحدید دوره اسکان
از آنجا که پاره ای از واکنش های مهرآمیز به کارتن خواب موجب رواج روحیه تکدی گری می شود بهتر است برای کارتن خواب ها یک پروسه زمانی محدود و مشخص را تعیین کرد.
5. اقدامات تأمینی جهت جلوگیری از "پاتوق سازی"کارتن خواب ها
همانطور که اشاره شد، جمع شدن کارتن خواب ها در کنار یکدیگر از یک سوء موجب اشاعه فحشاء می شود و از سوی دیگر به نا امنی ها دامن می زند پس بهتر است که با این دسته از پاتوق ها به طور قهر آمیزی برخورد کرد تا از تشکیل حریم امنی برای مجرمان بالقوه جلوگیری گردد.
6. برخورد تأمینی و انتظامی با ولگردان و اراذل
از آنجا که ولگردی خود از عوامل ابتدایی پیدایش صنف کارتن خواب است و در حقیقت به چنین روحیاتی دامن می زند، با برخود تأمینی و علنی با این افراد می شود نوعی بازدارندگی اجتماعی پدید آورد.
7. تشدید اعتقادات مذهبی
مشخص است که کارتن خوابی نتیجه مستقیم زوال روانی است، در حقیقت کارتن خوابی یکی از شدیدترین مراحل "گناه کبیره" نا امیدی از رحمت باری تعالی است پس با تشدید اعتقادات مذهبی و یادآوری رحمت خداوند می توان نوعی بازدارندگی عقیدتی برای مبارزه با کارتن خوابی پدید آورد.
8. تغییر دید جامعه نسبت به کارتن خواب با فرهنگ سازی
بطور کلی یکی از مجموع عواملی که باعث می شود بخشی از کارتن خواب ها هیچ وقت وضعیت گذشته خود را پیدا نکنند، دید جامعه به آنان است.
خیلی از جوامع شاید سوء پیشینه کیفری را در اسناد پاک کنند اما از حافظه خود محو نخواهند کرد، کارتن خوابی و سبک زندگی کارتن خوابی از آنجا که از دید جامعه وجه خوبی ندارد، افراد مبتلا به آن، حتی پس از ترک این سبک از زندگی باز در جامعه با واکنش اجتناب گر روبرو می شوند که از این رو یا به سوی خلاف می روند یا همان زندگی سابق خود را بر می گزینند. علی ای حال بهتر است که با فرهنگ سازی در جوامع، این مسئله را باب کرد که کارتن خواب ها می توانند دوباره پرورش بیابند.
باید متذکر شد که پدیده کارتن خوابی از یک سو به وجه اجتماعی حکومت لطمه می زند و از سوی دیگر استمرار آن موجب اشاعه فحشاء و ناامنی خواهد شد، همچنین برخورد صرفاً سیر کننده با آن به رواج تکدی گری می انجامد، به این ترتیب بهتر است که به کارتن خواب به دیده یک شاگرد رفوزه نگاه کرد و فرصت مجدد آموزش را به او داد.
