گروه فرهنگی مشرق ـ یکی از مواردی که متأسفانه توسط برخی فیلمسازان از طریق رسانه سینما تبلیغ می‌شود سیگار است. به مناسبت هفته بدون دخانیات مروری داریم به برخی ارتباط‌های سیگار و سینما.
اوایل دهه 1930 گروچو مارکس هنوز یک بازیگر تازه‌کار در سینما بود. روزی تهیه‌کننده‌ای او را برای فیلمش انتخاب کرد و نرخ دستمزد او را پرسید. گروچو جواب داد: هفته‌ای فلان قدر، اما اگر سیگار هم بکشم می‌شود دو برابر. تهیه‌کننده که از نرخ او خوشش نیامده بود پیشنهادش را رد کرد. گروچو برخاست که برود، جلوی در که رسید سیگارش را روشن کرد و پکی به آن زد. تهیه‌کننده مجذوب سیگار کشیدن او شد و فوراً قرارداد را منعقد کرد.

گروچو مارکس (1977-1890) یکی از «برادران مارکس» بود، پنج برادری که همگی بازیگر سینما شدند. قبل از تولد آنها، والدین یهودی‌شان از آلمان به امریکا مهاجرت کرده بودند. گروچو معروف‌ترین و پرحرف‌ترینِ برادران، در واقع یک سیگاری قهار بود. تصاویر بسیار زیادی از او در اینترنت موجود است اما به زحمت می‌توان عکسی بدون سیگار از او یافت. تاریخ سینما هیچ بازیگر دیگری را که به اندازه گروچو مارکس مبلّغ دخانیات باشد نمی‌شناسد. در رتبه بعد می‌توان از همفری بوگارت یاد کرد که همچون گروچو در دهه‌های 1930 تا 1950 به کار بازیگری اشتغال داشت. بوگارت در سال 1956 به سرطان مری مبتلا شد و یک سال بعد درگذشت.
 
در سال 2005 یک فیلم غیرهالیوودی با این عنوان به کارگردانی جیسون ریتمن ساخته شد که در سیمای جمهوری اسلامی با نام «سیگار ممنوع» دوبله، و از آذر 1388 تا فروردین 1392 چندین نوبت پخش شده است. 
هارون اکهارت در این فیلم در نقش نيك نيلور كارمند مركز تحقيقات توتون است. او با افراد و نهادهاي مختلف وارد مباحثه می‌شود تا آنها را مجاب كند كه سيگار كشيدن براي سلامتي مضر نيست! نيك در يك برنامه زنده تلويزيوني شركت مي‌كند كه در آن نوجواني به نام رابين ويليگر كه در اثر مصرف سيگار دچار سرطان شده حضور دارد. او در همانجا نیز سعی دارد از كار خود و توليدكنندگان سيگار دفاع كند. همچنين در مدرسه فرزندش جوئي، به همين كار دست مي‌زند که بسيار منفور مي‌شود. مدتی بعد خانواده دوم او نیز از هم می‌پاشد و او به ناچار از دروغگویی دست برمی‌دارد.


فیلم «سیگار ممنوع»، توانسته امتیاز 7ر7 از 10 مخاطبان سایت IMDb را کسب کند و همچنین نمره 71 از 100 منتقدان سایت متاکریتیک را. این فیلم بر اساس رمانی به همین نام از کریستوفر باکلی (Christopher Buckley) ساخته شده است. این رمان نخستین مرتبه در سال 1994 انتشار یافت.
فیلم «سیگار ممنوع» موضوعی متهورانه دارد و پشت پرده کارخانجات تولید سیگار و برخی فعالیت‌های تبلیغی آن در امریکا را فاش می‌کند. آزمایشگاه‌ها جعلی این مرکز وظیفه دارند که تحقیقات را غلط و غیر واقعی نشان دهند. کارخانجات دخانیات وکلای خبره‌ای دارند که قادرند به هر طریقی از آنها در دادگاه‌ها دفاع کنند. این فیلم عجیب امریکایی، توسط کمپانی‌های هالیوودی ساخته نشده زیرا که آنها عملاً تبلیغ‌کننده دخانیات هستند.

***سینمای دخانیاتی ایران
تردیدی نیست که برخی از بازیگران سینمای ایران، سیگاری هستند. این بازیگران باید دقت کنند که در جلوی دوربین نباید همچون زندگی واقعی سیگار بکشند بلکه باید سیگار کشیدن را همانند صحنه‌های زد و خورد به صورت جعلی اجرا کنند. سیگار کشیدن واقعی، عملاً به تبلیغ برای این پدیده شوم منجر خواهد شد. زیرا نوجوانان و جوانان به بازیگرها و بازیکن‌ها علاقمندند و حرکات آنها را تقلید می‌کنند.
به امید روزی که استعمال دخانیات در سینمای ایران جزو حقه‌های سینمایی محسوب شود و مخاطبان به وضوح آن را تشخیص دهند و حتی گمانِ این را نبرند که بازیگران واقعاً سیگار کشیده‌اند.

 
***فیلم‌های دخانیاتی در جشنوارۀ سی‌ویکم فیلم فجر
46 فیلم سینمایی در سی‌ویکمین جشنواره بین المللی فیلم فجر نمایش داده شد که در بیش از نیمی از آنها دخانیات استعمال می‌شد. برخی فیلم‌ها در این خصوص حائز اهمیت هستند.

1. فیلم دهلیز ساخته بهروز شعیبی، یک نمونه خوب در این موضوع است. رضا عطاران به سبب قتل غیرعمد در زندان است. وقتی اوضاع سخت می‌شود شب هنگام سالن زندان را می‌بینیم که دود سیگار از لای نرده‌ها بیرون می‌آید بدون اینکه بازیگر را دیده باشیم. این یکی از استفاده‌های هوشمندانه سیگار در سینما بود بدون اینکه آن را تبلیغ کند.

2. در فیلم استرداد که قصه‌اش در دهه 1330 می‌گذرد، سیگار به عنوان یکی از عوامل ایجاد فضای تاریخی به کار رفته است. در این فیلم سه نفر سیگاری وجود دارند: حمید فرخ‌نژاد، فرهاد قائمیان، و یک سرهنگ روس.

3. فیلم قاعده تصادف ساخته بهنام بهزادی به ماجرای یک گروه شش نفره تئاتر می‌پردازد که شامل سه پسر و سه دخترند. هر سه پسر در این فیلم سیگار می‌کشند. مارتین شمعون‌پور در این فیلم با نام خودش بازی کرده است. به دیالوگ او با اشکان خطیبی توجه کنید:
مارتین سیگارش را به امیر (اشکان خطیبی) می‌دهد. امیر پکی می‌زند و سیگار را پس می‌دهد
مارتین: بکش
امیر: زیاده
مارتین: بکِش. این بهترین کاری است که می‌شود کرد!
4. در فیلم «هیچ‌کجا، هیچ کس» دو زن از سه زن جوان، سیگاری هستند (مهناز افشار، صدف طاهریان).

در میان 36 فیلمی که بنده در جشنواره سی‌ویکم فیلم فجر دیده‌‌ام استعمال دخانیات در سه فیلم به دلیل تاریخی یا انیمیشن بودنشان موضوعاً خارج بوده است. از میان 33 فیلم باقیمانده، در بیست فیلم شاهد استعمال دخانیات بوده‌ایم، که نام آنها و هنرپیشگان‌شان به این ترتیب است:  
 
ـ نام فیلم/ کارگردان: بازیگر(ها)
ـ آقای الف/ علی عطشانی: امین عامری
ـ هیچ‌کجا، هیچ‌کس/ ابراهیم شیبانی: مهناز افشار، صدف طاهریان
ـ گناهکاران/ فرامرز قریبیان: کورش تهامی
ـ مروارید/ سیروس حسن‌پور: مهدی فقیه (قلیان)
ـ آسمان زرد کم‌عمق/ بهرام توکلی: حمید آذرنگ، سعید چنگیزیان
ـ برلین 7- / رامتین لوافی: تام بیشاپز
ـ فرشتگان قصاب/ سهیل سلیمی: سربازان امریکایی
ـ قاعده تصادف/ بهنام بهزادی: مارتین شمعون‌پور، مهرداد صدیقیان و اشکان خطیبی
ـ ابرهای ارغوانی/ سیامک شایقی: امید روحانی، رؤیا تیموریان
ـ حوض نقاشی/ مازیار میری: سیامک احصایی
ـ خاک و مرجان/ سید مسعود اطیابی: ممنون مقصودی
ـ از تهران تا بهشت/ ابوالفضل صفاری: فرزین صابونی
ـ چه خوبه که برگشتی/ داریوش مهرجویی: رضا عطاران
ـ دهلیز/ بهروز شعیبی: رضا عطاران
ـ قصه عشق پدرم/ محمدرضا ورزی: امیر یل ارجمند
ـ کلاس هنرپیشگی/ علیرضا داوودنژاد: عباس حبیبیان
ـ بشارت به یک شهروند هزاره سوم/ محمدهادی کریمی: مهدی احمدی
ـ استرداد/ علی غفاری: حمید فرخ‌نژاد، فرهاد قائمیان، الکساندر ناوانف
ـ به خاطر پونه/ هاتف علیمردانی: فرهاد اصلانی
ـ جیب‌بر خیابان جنوبی/ سیاوش اسعدی: امیر جعفری، بهناز جعفری