* مهمترین انتظارات اهل تسنن رد تبلیغ تشیع و رد توهین به صحابه
مهمترین انتظارات اهل تسنن به گفته احمد الطیب شیخ الازهر دو چیز است، رد تلاش‌ها برای تبلیغ تشیع در کشورهایی با اکثریت سنی مذهب و رد توهین و سب صحابه و همسران پیامبر اکرم(ص).
او در نیمه اردیبهشت گذشته در گفت‌وگو با شبکه خبری اسکای نیوز با اشاره به دیدارش با احمدی‌نژاد، چنین گفت: چون از برخی منابع شنیدیم که متأسفانه در ایران بر عایشه و ابوبکر و عمر و عثمان توهین می‌شود و حتی من از برخی علمای آنها شنیده‌ام که گفته‌اند هنگامی که با علمای اهل سنت رسیدند زبان به سب باز کنند و حتی تقیه را در این‌باره رعایت نمی‌کنند تا این حد که می‌گویند این اصلی از اصول ماست لذا از فرصت دیدار با احمدی‌نژاد استفاده کردیم تا شکایت خودمان را بگوییم.
الطیب ضمن بیان این ادعا که نشانه‌های مثبتی درباره درخواست‌های خود ندیده است، تاکید کرد: این در حالی است که ما در بسیاری از اجلاس‌های تقریب شرکت کردیم اما تقریب احتیاج به این دارد که برادران شیعه گام‌های جدی به سوی ما بردارند و تا این شکاف پر نشود نه شیعه و نه سنی راحت نخواهند شد چرا که در این بین دست‌های خارجی و بیگانه‌ای خبیثانه دیده می‌شود.
وی همچنین اوایل خرداد در گفت‌وگو با روزنامه کویتی السیاسه چنین گفت: از تلاش‌ها برای نشر مذهب شیعی در کشورهای اهل‌تسنن نگران هستیم و الازهر از این امر راضی نیست و به هیچ وجه نمی‌تواند آن را قبول کند.
* مهمترین انتظار شیعیان رد جریان‌های تکفیری از سوی بزرگان اهل‌سنت
در طرف دیگر اما شیعیان مهمترین انتظار خود را رد جریان‌های تکفیری از سوی بزرگان اهل‌سنت می‌دانند گو اینکه آیت‌الله محسن اراکی دبیرکل مجمع تقریب مذاهب اسلامی در بیانیه ابتدای تیرماه خود در واکنش به قتل شیعیان مصر، نوشت: لازم و واجب شرعی است که تمام علمای اسلام و تمام اندیشمندان مسلمان و اهل ادب و فرهنگ و رسانه در کشورهای اسلامی به‌ویژه مصر، تمامی مسلمانان به ویژه مسلمانان مصر را نسبت به خطر جریان تکفیری که امنیت کشورهای اسلامی و وحدت ملت‌های مسلمان را نشانه گرفته است آگاه سازند، چرا که این خطر، بزرگترین خطری است که کیان امت اسلامی را از داخل تهدید می‌کند.
* برآورده شدن انتظارات شیعه و سنی از سوی بزرگان طرف مقابل
این خواسته‌ها و انتظارات اما در هر دو طرف حداقل در جایگاه فتوا، اظهار نظر و کلام مورد قبول طرف مقابل قرار گرفته و برآورده شده است.
بسیاری از مراجع بزرگ تقلید شیعه بر برادری با اهل‌تسنن تصریح کرده و بر حرمت توهین به صحابه و همسران پیامبر اسلام(ص) تاکید کرده‌اند که در مهمترین آن مقام معظم رهبری در پاسخ به استفتایی در سال 89 چنین مرقوم فرمودند: «اهانت به نمادهای برادران اهل سنت از جمله اتهام‌زنی به همسر پیامبر اسلام [عایشه] حرام است. این موضوع شامل زنان همه پیامبران و به‌ویژه سید الانبیاء پیامبر اعظم، حضرت محمد(ص) می‌شود».
ایشان همچنین در سال 90 بیان فرمودند که: «ایران به دنبال ایرانى کردن اعراب یا شیعى کردن سایر مسلمین نیست؛ ایران به دنبال دفاع از قرآن و سنت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) و احیای امت اسلامى است».
در طرف مقابل نیز شیخ الازهر در سفر ابتدای اردیبهشت گذشته خود به عربستان سعودی، مهد علمای تکفیری وهابی، چنین گفت: رهبران اسلامی باید در برابر دعاوی تفرقه و نزاع و افراطی‌گری و فتاوای تکفیر مخالفین که بدون شک به تفرقه و ضعف امت اسلامی می‌انجامد، مقاومت کنند.
حال با توجه به اینکه در هر دو طرف علمای آگاه و معتدل بر رد نقاط اصلی اختلاف صحه گذاشته‌اند چه شده که همچنان این انتظارات مطرح می‌شود و گامی جدی برای وحدت شیعه و سنی برداشته نشده است.
* رنگ سیاسی اختلافات شیعه و سنی مهمترین عامل عقیم ماندن تلاش‌های وحدوی
از جمله عوامل این امر را می‌توان رنگ سیاسی گرفتن اختلافات شیعه وسنی قلمداد کرد، نکته‌ای که بارها توسط بسیاری از علمای معتقد به تقریب مذاهب اسلامی از آن یاد کرده‌اند از جمله سیدعلی فضل‌الله فرزند علامه فضل‌الله چنین می‌گوید: آنچه موجب تفرقه شده واقعیت سیاسی منطقه است، این واقعیت سیاسی نقش اساسی در بروز اختلافات مذهبی داشته است چرا که برخی سیاستمداران تلاش کردند از مباحث مذهبی سوء استفاده کرده و به مطامع سیاسی خود رنگ مذهبی بدهند و این می‌تواند احساسات مردم را تحریک کند به‌ویژه اگر یک سیاستمدار در حرکت سیاسی خود شکست بخورد و سپس به آن رنگ مذهبی بدهد.
نکته دیگر قدرت رسانه‌ای اختلاف‌اندازان در این عرصه است، شبکه‌های مختلف مذهبی چه در جریان شیعی و چه در جریان سنی با استفاده از کمک غرب و ایادی آن توانسته‌اند قدرت بیشتری یابند.
* دیپلماسی وحدت اسلامی مهمترین راه حل حرکت به سمت وحدت
اما چه باید کرد؟ آیا همچنان نشست‌ها و کنفرانس‌های وحدوی و دیدارهای بین علمای مذهبی پاسخگوی نیاز جهان اسلام به وحدت است؟ دیدارهایی که عملا بین مهمترین طرف‌های شیعی و سنی رخ نمی‌دهد و هر طرف سعی می‌کند نزدیک‌ترین افراد به نگاه خود را به این کنفرانس‌ها دعوت کند!
مهمترین پاسخ همان ایده‌ای است که مقام معظم رهبری در سال گذشته از آن به عنوان استراتژی جدید مجمع تقریب مذاهب اسلامی یاد کردند و آن را «دیپلماسی وحدت اسلامی» خواندند.
به نظر می‌رسد اتخاذ رویکرد «مسأله محوری» می‌تواند تجربه‌ای فراتر از «گفت‌وگو» یعنی «مشارکت فعال» را برای مجمع به ارمغان بیاورد که بهترین نوع دیپلماسی عمومی و الگوی عملی وحدت خواهد بود مثلاً وقتی معضل گرسنگان سومالی، کشتار مسلمانان میانماری، کشتار عراقی‌ها، حصر غزه و… پیش می‌‌آیند مجمع می‌تواند در تجمیع علما و بدنه امت اسلامی برای رفع آن معضل تلاش کند و حتی همایش‌های سالیانه خود را در حوالی آن مناطق و با رویکرد حل مساله برگزار نماید.
از خلال این فرآیند پس از چند سال، چند اقدام مشترک و موفق در حل مسائل مختلف جهانی در کارنامه مجمع به ثبت می‌رسد و علمای جهان اسلام را از انتزاع به عینیت می‌کشاند و «وحدت عملی» نیز محقق می‌گردد. اقداماتی که رساترین حجت مشهود بر صداقت ما در حمایت از برادران‌مان در جای جای امت اسلامی است.
* ضرورت رفتن به سراغ «کدخدا» و مردمی کردن جریان تقریب
در کنار آن دیدار بزرگان شیعه و سنی و به قول اهالی دیپلماسی رفتن به سراغ «کدخدا» شاید بهتر از هزاران کنفرانس با چهره‌های کمتر موثر است که به نظر می‌رسد نهایی کردن سفر شیخ الازهر به ایران یکی از مهمترین آنهاست، مسئله‌ای که هم مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده است و با گذشت نزدیک به سه سال از بیداری اسلامی و تلاش‌های صورت گرفته نتیجه جدی نداده است؛ سفری که می‌تواند بسیاری از شبهات و نگرانی‌های الازهر را برطرف کند.
در کنار همه اینها اما مهمترین نکته آن چیزی است که سیدعلی فضل‌الله در گفت‌وگو با روزنامه الشروق مصر از آن یاد کرد و گفت: آنچه ما بیشتر از آن شکایت داریم این است که تلاش‌های تقریبی در سطح نخبگان بوده و به زمین نیامده و مردمی نشده لذا باید جریان تقریب به وجدان مردم وارد شود و همگان بدانند و متفق القول باشند که مشترکات مسلمانان بسیار زیاد است و اختلافات اندک است اما متأسفانه دیدارهای تقریب بین علماست و به مردم نرسیده است.
