رهبر معظم انقلاب در بخش از بیاناتشان در سخنان افتتاحیه شانزدهمین اجلاس عدم تعهد پیشنهاد تشکیل «دبیرخانه فعال و پرانگیزه‌اى براى این تشکیلات» را مطرح کردند و فرمودند این دبیرخانه فعال، خواهد توانست به ارتقا بهره وری سیاسی جنبش عدم تعهد کمک کند.
از آنجا محمود احمدی نژاد در دوران ریاست جمهوری خود سازوکاری جدای از دستگاه دیپلماسی در بیرون از ساختمان وزارت خارجه دیده بود، دبیرخانه جنبش عدم تعهد را هم محلی برای حضور حلقه های نزدیک به خود یافت و چه کسی بهتر از اسفندیار رحیم مشایی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری برای این کار.
آذرماه سال 91 در فاصله نزدیک به 6 ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری، محمود احمدی نژاد در حکمی بلند بالا که تعابیر ویژه ای هم برای مشایی به کار برده بود، یار غار خود را به ریاست این دبیرخانه منصوب کرد. دبیرخانه ای که به نوشته احمدی نژاد باید از «فرصتی استثنایی» ملت مومن و تاریخ‌ساز ایران را برای پیگیری آرمان‌های انسانی و جهانی استفاده می کرد.
خبرگزاری فارس در گزارشی درباره این دبیرخانه می نویسد: یک ساختمان با تابلو «دبیرخانه جنبش عدم تعهد» در محله دربند تهران و داخل مجموعه حافظیه تا ماه ها تنها نشانه از دبیرخانه جنبش عدم تعهد بود، که البته امروز همان یک تابلو نیز دیگر وجود خارجی ندارد.
اسفندماه سال 91 تنها اخباری که از این دبیرخانه به گوش رسید خبر دیدار خارجی اسفندیار رحیم مشایی به عنوان رئیس دبیرخانه جنبش عدم تعهد با سفرای بلاروس و اتریش و پس از آن دیدار با قائم مقام وزارت امور خارجه سوئد، آنهم در محل برگزاری دیدارهای رسمی رئیس جمهور و وزیر امورخارجه با مهمانان خارجی بود که انتقادات و واکنش های مختلفی را به همراه داشت.
بعد از پایان فرصت ثبت نام انتخابات ریاست جمهوری عملا دوباره فعالیت های این دبیرخانه مسکوت ماند تا یک ماه پیش اکبر ترکان مشاور رئیس جمهور با حفظ سمت به سرپرستی این دبیرخانه منصوب شد. او البته در کنار این حکم؛ چند حکم دیگر گرفته بود تا رسانه ها آماده شوند عنوان ابوالمشاغل الهام در دولت نهم و دهم را به ترکان در دولت یازدهم ببخشند. ترکان اما از ماموریتی که روحانی به وی داده بود پرده برداشت و توضیح داد که شورای عالی ایرانیان خارج از کشور، جنبش عدم تعهد، معاونت بین‌الملل ریاست جمهوری، سازمان فضایی کشور و دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد دستگاه‌هایی هستند که من از سوی آقای روحانی برای بررسی ساختار آنها مأمور شدم. او گفت که مامور است ساختار این نهادها را بررسی کند و ببیند آیا وجود این نهادها به صورت مجزا الزامی دارد یا خیر؟
یک ماه بعد از این ماجرا اولین معاونتی که دستخوش تغییر و حذف قرار گرفت معاونت بین الملل نهاد ریاست جمهوری بود. معاونتی که پس از جنجال انتصاب نمایندگان ویژه رئیس جمهور در امور آفریقا، آسیا و خاورمیانه، تشکیل شد تا شائبه موازی کاری دوباره در سیستم دیپلماسی کشور را به وجود آورد. این معاونت گویا به این خاطر تشکیل شده بود که علی سعیدلو در دولت پستی داشته باشد. تنها خبری که از فعالیت‌های این معاونت به گوش رسید سفرهای سعیدلو به کشورهای مختلف بود تا دعوت رسمی دولت ایران برای حضور در اجلاس عدم تعهد را به سران آن کشورها تسلیم کند. ساختمانی هم در حوالی میدان ونک به این معاونت داده شده بود که بعد از پایان دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد، در اختیار او و یاران نزدیکش قرار گرفت.
بعد از آنکه معاونت بین الملل ریاست جمهوری منحل و در چارت سازمانی وزارت خارجه قرار گرفت این بار نوبت دبیرخانه جنبش عدم تعهد بود که به وزارت خارجه منتقل شود تا وظایف آن از کانال دستگاه دیپلماسی پیگری شود.
امیرحسین زمانی نیا در گفت وگو با ایسنا اظهار داشته که رییس جمهور دستور بررسی فعالیت های دبیرخانه جنبش غیر متعهدها را داده بود تا بر اساس آن ارزیابی شود که آیا ضرورت ادامه کار این دبیرخانه و فعالیت آن وجود دارد یا خیر که پس از بررسی های انجام شده قرار شد این مسئولیت به وزارت امور خارجه واگذار شود.
وی افزود: با حکم رئیس جمهور، دبیرخانه جنبش غیرمتعهد ها منحل شد و مسئولیت آن به معاونت بین الملل وزارت امور خارجه محول شده است.
حالا باید منتظر شد و دید آیا آن انتظاری که رهبر معظم انقلاب از تاسیس این دبیرخانه داشته اند و در یکسال گذشته مغفول مانده است برآورده خواهد شد یا خیر؟
اکبر ترکان مامور بررسی ساختار و ماهیت نهادهای موازی دیگری هم شده است تا خشت کجی که در دولت قبل گذارده شده است برداشته شود و پی دیگری برای آن ریخته شود. ممکن است تا روزهای آینده بخشی از شورای عالی ایرانیان خارج از کشور و یا سازمان فضایی کشور منحل و وظایفش به دستگاه دیگری سپرده شود.
