به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، روزی كه برای انجام یك گفت وگو به ستاد نیروی دریایی رفته بودیم، نام یكی از مدیریت ها توجهم را جلب كرد: مدیریت هوادریا. بعد كه بیشتر راجع به فعالیت های این مدیریت پرسیدیم، معلوم شد كه تا چه اندازه توجه به موضوع هوادریا مورد غفلت واقع شده است. آن قدر بس كه هیچ یگان دریایی به مأموریتی اعزام نخواهد شد؛ مگر با حمایت هوادریا. اما برای پی بردن به اینكه مفهوم هواگرد در یك یگان دریایی چیست، باید متوجه این حقیقت بود كه هر شناور دریایی، همچنان كه سطح را می پیماید، باید امكانی برای پایش آسمانش نیز داشته باشد.

ناخدایكم خلبان رضا اسماعیلیان فرمانده «هوادریا»ی نیروى دریایى است، او برای روشن شدن مفهوم هوادریا در نیروی دریایی این گونه توضیح می‌دهد: هوادریا یگان پروازی نیروی دریایی است و حضورش به خاطر ضرورتی است كه اجرای موفقیت آمیز مأموریت های نیروی دریایی – در آب های برون مرزی و یا درون مرزی- به آن وابسته است.

هوادریا خود از سامانه پیچید های برخوردار است كه اعضایش را به شدت به هم مرتبط كرده است. برای نمونه هواپیماهای گشت و شناسایی، هواپیماهای مسافرتی و یا بالگردهای دریایی، نظیر بالگردهای «آر. اچ» و... دریك همكاری بی بدیل، اهداف نیروی دریایی را دنبال می‌كنند.

مأموریت‌های گشت و شناسایی بیشتر از طریق هواپیماهای موسوم به «فرندشیپ» انجام می‌شود. یكی از موفقیت‌های هوادریا در احیای موفقیت آمیز ماموریت مین‌روبی تعریف شده است. بر این اساس، مطالعاتی صورت گرفت که در نهایت موضوع مین‌روبی توسط بالگرد در دریا احیا شد. کمترین حسن این شیوه مین‌روبی دوری از سطح خطر است؛ خطر انفجار مین كه طبیعتاً اگر در سطح صورت بگیرد، مرگبار خواهد بود. این شیوه، اثرِ هنرمندی متخصصان نیروی دریایی است كه اینگونه به بار نشسته است.

ناخدا اسماعیلیان برای آشكار شدن اهمیت مأموریت هوادریا به شرح دورانی می‌پردازد كه اساساً موضوع هوای دریا مورد توجه قرار گرفت؛ او می‌گوید: باید متوجه بود كه مأموریت اصلی نیروی دریایی در دریا انجام می‌شود؛ چه زیر سطح دریا و چه بر فراز دریا. به عبارت روشن‌تر، وقتی عملیاتی در دریا صورت می‌گیرد، باید توانمندی تا آن میزان وجود داشته باشد كه به حمایت از جریان این عملیات قادر باشد. اهمیت توجه به هوای دریا از همین‌جا معلوم می‌شود.

و بعد از نقش آفرینی هوادریا در دوران دفاع مقدس این‌گونه یاد می‌كند: هوادریا در جریان دفاع مقدس، كارنامه بسیار موفقی از خود به یادگار گذاشت؛ یك نمونه‌اش در عملیات شكست حصر آبادان اتفاق افتاد؛ آن زمان كه بالگردهای آر. اچ هوادریا بخش اعظم شكست حصر آبادان را رقم زد. در حقیقت، هوادریا با اعزام و انتقال موفق نیروها به آبادان و یا خارج كردن مجروحان – و حتی خانواد ه‌ها – از جزیره آبادان، چنان شرایطی را ایجاد كرد كه اجرای موفق عملیات شكست حصر آبادان با مانعی مواجه نشود.

این باعث شد كه یك پشتیبانی جانانه و مستقیم از نیروها صورت بگیرد و به این ترتیب، مردم هم به نتیجه عملیات و درمجموع به فرجام پیروزمندانه عملیات دل بستند. این یكی از مقوله‌های مهمی است كه در كارنامه هوادریا ثبت است.

نقش یگان هوادریا در دوران دفاع مقدس

ناخدا اسماعیلیان اضافه می‌كند: به طور یقین در هر منطقه‌ای كه ساحل و دریا با هم تلاقی دارد، آنجاست كه اهمیت مأموریت هوا دریا آشكار می‌شود؛ چنان‌كه درباره عملیات شكست حصر آبادان این موضوع مصداق دارد.

یك عملیات دریایی، به یگان هوایی، به یگان سطحی و یگان زیرسطحی نیازمند است. اهمیت هوادریا در دوره جنگ بیشتر به چشم آمد و همین باعث شد نگاه‌ها به آن معطوف شود. نیروی دریایی وقتی جنگ را تجربه كرد، كاركردهای هوادریا هم بیشتر نمایان شد. برای نمونه، در جریان عملیات مروارید كه طی سه مرحله انجام شد، هوادریا نقش بارزی ایفا كرد. باید زمانی را در نظر آورد كه درعملیات شهید صفری – مرحله نخست عملیات مروارید – گروهی از افراد عملیات ویژه به سكوهای البكر و الامیه اعزام شدند. بازگرداندن آنان جز از طریق بالگرد میسر نبود كه داستانش مفصل و مشخص است.

فرمانده هوادریای نیروی دریایی در ادامه گفتگوی خود با مجله صف به اهمیت تربیت خلبانان هوادریا و تفاوت‌های تربیت خلبان برای یك واحد دریایی در مقایسه با خلبانی كه پروازش بر فراز زمین صورت می‌گیرد، اشاره می‌كند: «موضوع تربیت خلبان برای واحدهای دریایی تا پیش از انقلاب در خارج از كشور انجام می‌شد، ولی بعد از انقلاب به شكل تأثیرگذاری این موضوع مورد توجه قرار گرفت؛ به گونه‌ای كه مدتی نپایید كه این فرآیند تربیت خلبان بومی شد و هم اكنون نیروی دریایی، خود خلبان‌های هواناوهایش را آموزش می‌دهد. مقدمات آموزش خلبانان هواپیماها با نیروی هوایی است و از آن به بعد یك رشته از آموزش‌ها را نیروی دریایی برگزار می كند. خلبانان بالگردهایمان را هم از طریق مركز تربیت خلبان شهید وطن‌پور كه در اصفهان مستقر است، تأمین می‌كنیم.»

انواع بالگردهای موجود در یگان هوادریا

فرمانده هوادریای نیروی دریایی، خود، آموزش دیده مركز شهید وطن‌پور است؛ مركزی كه خلبان‌های بالگردهای نیروی زمینی را تربیت می‌كند. شماری از دانشجویان دانشگاه نوشهر به عنوان خلبان انتخاب می‌شوند و بعد برای ادامه آموزش به مركز شهید وطن‌پور اعزام می‌شوند. وقتی خلبان از این مركز دانش‌آموخته شد، به یگان مبدأ خود –نیروی دریایی – بازمی‌گردد. تازه باید سبك‌ها و مهارت‌های پرواز بر فراز دریا را بیاموزد كه بسیار متفاوت از پرواز بر فراز زمین است. بالگردهای «آر. اچ»، «اس. اچ» و «ای. بی» در نیروی دریایی هر یك مأموریتی خاص به عهده دارند: آر. ا چ‌ها مخصوص مین‌روبی هستند و اس. اچ‌ها به بالگردهای «ضد زیردریایی» متصف هستند و سرانجام بالگردهای ای. بی، برای ضد سطحی‌ها در نظر گرفته شده‌اند.

ناخدا اسماعیلیان فرآیند آموزش خلبان‌های نیروی دریایی را از آن هنگام كه از مركز آموزش شهید وطن‌پور فارغ التحصیل می‌شوند، به مجله صف این‌گونه شرح می‌كند: خلبانان، بر اساس نیاز تقسیم می‌شوند و با شیوه‌های پرواز بر فراز دریا آشنا می‌شوند. توانایی‌ها و قابلیت‌هایی كه خلبان بالگرد دریایی دارد، توانمندی‌هایی متفاوت است. برای نمونه، بالگرد اگر در سطح با مشكل فنی مواجه شود، مكانی را انتخاب كرده، فرود می‌آید، اما در دریا این امكان نیست و یا بسیار محدود است. بنابراین می‌طلبد كه تجهیزات دیگری روی این بالگرد تعبیه شده باشد و خلبان هم با نوع استفاده از این تجهیزات آشنا باشد. تفاوت دیگر، آن است كه بالگردهای دریایی از دو موتور برخوردار هستند كه برای احتمال ایجاد مشكل در دریا تعبیه شده‌اند. بالگردهای اس. اچ نیروی دریایی، در موقع اشكال تبدیل به یك قایق می‌شوند و روی دریا می‌نشینند و این امكان تا آنجا ادامه پیدا می‌كند كه رفع مشكل بشود

فرمانده هوادریای نیروی دریایی می‌گوید: اهمیت این موضوع از نظر راهبردی آن است كه این‌ها بخشی از فرآیند یك عملیات دریایی به حساب می‌آیند كه باید با دقت نظر خاصی آموزش‌ها را فرا بگیرند. همان‌گونه كه گفتم، وقتی یك شناور به مأموریتی اعزام می‌شود، باید از موضوع فضا و حمایتی كه از این سو دارد، فارغ بال باشد. حتی زیر سطحی‌ها هم از این حمایت بی‌نیاز نیستند.

اجرای عملیات های جدید توسط هاورکرافت ها

توجه به فراز و فرودهای پرنده‌های این مدیریت هم جالب است. ناخدا اسماعیلیان در اینباره می‌گوید: بالگردها، بخشی از تجهیزات یك ناو به شمار می‌آیند و برخی از ناوها مجهز به امكان فرود و برخاست بالگرد هستند و چنانكه می‌دانید، در ناو جماران هم كه اثر هنرمندی نیروی دریایی است، این امكان تعبیه شده است. درباره هواپیماها هم امكان فرود برخاستشان از طریق نزدیكترین جزیره به مكان اجرای مأموریت انجام می‌شود؛ زیرا زیرساخت‌های نوار پرواز در همه جزایر ایجاد شده و این امكان وجود دارد كه هواپیماهای ما از این جزایر موضوع فرود و برخاست را انجام دهند.

وی می‌گوید: «هواناوها، در سطح دریا می‌خزند و همین خزش را در ساحل هم می‌توانند انجام دهند. به تازگی در سازمان نیروی دریایی این امكان هم ایجاد شده كه هواناوها بتوانند در جریان یك عملیات، مأموریت‌های آفندی نیز اجرا كنند؛ زیرا این هواناوها به تجهیزات پیشرفته روز تجهیز شده‌اند.»

در زمینه تأمین هواناوهای نیروی دریایی، سازمان‌های صنعتی غیرنظامی هم وارد فعالیت شده و در جهت عملیاتی نگاه داشتن هواناوها كمك می‌كنند. این هواناوها مأموریتشان عارض بر نیروی دریایی نیست و بخشی اصلی از كل یك عملیات به شمار می‌روند. هواناوها، چنانكه در عملیات حصر آبادان نشان دادند، بخش جدایی ناپذیر یك عملیات به شمار می‌آیند. اینكه با كمك گرفتن از بخش صنعتی كشور، هواناوها می‌توانند مأموریت آفندی هم اجرا كنند، حاكی از پیشرفت روبه جلوی این مدیریت در نیروی دریایی است.

هدف نخستین نیروی دریایی در موضوع هواناوها و تجهیزاتش، «خودکفایی» تعیین شده است. از آن جهت كه این تجهیزات مادام كه به‌طور كامل اثرِ تحقیق و پژوهشگری متخصصان بومی نباشد، به مجرد آسیب دیدگی هر قطعه باز موضوع نیازمندی به خارج به چشم می‌آید. ناخدا اسماعیلیان می‌گوید كه نیروی دریایی به همین سمت حركت كرده و اخباری كه از موفقیت‌های روز به روز نیروی دریایی به گوش می‌رسد، ناظر بر همین موضوع است.

نقش بالگردها در عملیاتهای نداجا در دریاهای آزاد

بالگردهایی كه تحت امر فرماندهی هوادریای نیروی دریایی به انجام مأموریت می‌پردازند، با موضوع اعزام ناوگروه‌ها به آب‌های دور بیگانه نیستند. بخشی از مأموریت این بالگردها در حمایت از ناوهایی كه به این آب‌ها اعزام می‌شوند، عینیت می‌یابد؛ ناوگروه‌هایی كه هم‌اكنون 28 مأموریت را با كمال موفقیت آغاز كرده، به پایان رسانیده‌اند.

فرمانده هوادریای نیروی دریایی بخشی از این موفقیت‌ها را باز می‌شمارد: «بالگردها در انجام مأموریت ناوگروه‌ها به منزله یك اهرم تأثیرگذار هستند. پیش آمده است كه بالگردهای ما پس از شناسایی، مانع از دستیابی دزدان دریایی به اهدافشان شده‌اند؛ زیرا فضای تحرك یك بالگرد بسیار گسترده است؛ یعنی با یك ساعت پرواز می‌توان – دست‌كم – شعاع صد مایلی از ناو را واپایش كرد.»

پیشینه اعزام بالگردها به مأموریت آب‌های دور – كه دیر زمانی است انجام می‌شود – از همان اعزام اولین ناوگروه آغاز شده و تا به امروز ادامه یافته است. بالگردها – از نمونه‌های گوناگونش – به عنوان بخشی از فرآیند مأموریت تحت امر مجموعه ناو قرار می‌گیرند كه هدایتش بر عهده فرمانده ناو است.

به عبارت روشن‌تر، هر گاه كه فرمانده ناو تشخیص دهد، راجع به موضوع در - مثلاً- 60 مایلی ناو شناسایی و تحقیق صورت گیرد، آنگاه پس از صدور دستور، این بالگرد است كه به منطقه مورد نظر اعزام و نتیجه شناسایی‌ها را به اطلاع می‌رساند. این بالگردها، در صورت نیاز می‌توانند به صورت آفندی – البته با دستور فرمانده - نیز عمل كنند؛ زیرا بالگردها مجهز به موشك هستند.

بالگرد، علاوه بر آفند پدافند هم می‌كند. ناخدا اسماعیلیان در پایان این مصاحبه تاکید کرد: بالگرد با شناور، به دو هزار كیلومتر دورتر از آب‌های سرزمینی اعزام می‌شود. آنچه آشكار است، وظیفه اصلی‌اش –در صورت نیاز – آفند است، اما تحقیقاً ناو ما در آن آب‌های دور از طریق هیچ كشوری تحت حمله قرار نمی‌گیرد، ولی كاركردهای پدافندی این بالگرد هنگامی است كه بخواهند از آب‌های سرزمین دفاع كنند.