به گزارش مشرق، موضوعی به نام جهیزیه در کنار مهریه، یکی از مسائلی است که میان اغلب خانواده های ایرانی به عنوان معیار تعیین شأن دختران جوان در نظر گرفته می‌شود، البته این موضوع نیز از نکاتی است که تنها جنبه عرفی دارد و هیچ پشتوانه شرعی و قانونی برای آن وجود ندارد و زن بر اساس قانون و شرع، وظیفه‌ای برای تهیه جهیزیه ندارد.
 
روابط میان همسران براساس قانون تعریف و چارچوب مشخصی دارد. یکی از نکاتی که قانون در خصوص زنان به آن توجه ویژه ای دارد، مسائل مالی زوجه است. این که مرد هنگام طلاق باید تمامی حق و حقوق مادی زن را پرداخت کند، این که مهریه دینی ممتاز است که در هر شرایطی به زن تعلق می گیرد، این که زن می تواند نفقه گذشته خود را نیز مطالبه کند، همه و همه از نکاتی است که اهمیت قانون برای حقوق مادی زنان را تبیین می کند.



مطابق ماده 29 قانون حمایت خانواده، دادگاه باید در رای صادره خود تکلیف مسایل جانبی ازدواج از جمله مهریه، نفقه زوجه و نفقه اطفال و حمل، اجرت‌المثل، شروط ضمن عقد و مندرجات ازدواج، حضانت و اموری از این قبیل را معین کند که از جمله این مسائل جانبی تعیین تکلیف جهیزیه است. طبق قانون، شوهر اجازه فروش جهیزیه زن را ندارد زیرا این اموال به زن تعلق دارد و شوهر فقط تا زمان بقای زندگی مشترک حق استفاده از این اموال را دارد نه فروش آنها را. پس از طلاق هم استرداد جهیزیه صورت می گیرد زیرا زن مالک جهیزیه است.

تهیه سیاهه‌ای برای جهیزیه

اموالي كه بر طبق رسوم قديم زوجه به خانه شوهر مي‌آورد، تحت عنوان جهیزیه شناخته مي‌شود. اصولا زن نيز مانند مرد مي‌تواند در اموال خود هر تصرفي انجام دهد و در واقع در مسايل مالی خود استقلال تام دارد. در خصوص دعواي استرداد جهيزيه و پيشگيري از اختلاف در ميزان جهيزيه، زوجه می‌تواند جزيیات اموال مربوط به جهيزيه خود را در سیاهه‌اي يادداشت كند.



به اين نوشته اصطلاحا سياهه جهيزيه گفته مي‌شود. سیاهه جهيزيه تهیه‌ شده توسط زوجه بايد به امضای زوج برسد. امضای زوج به سیاهه جهيزيه اعتبار می‌دهد، اما در صورتي كه اثر انگشت شوهر نيز در ذيل سیاهه اموال زن درج شود، این موضوع اعتبار این سند عادي را بیشتر خواهد كرد. در سیاهه اموال زوجه ذکر می‌شود که به عنوان مثال یخچال، ماشین لباسشویی، اجاق گاز و نظاير آن به عنوان جهیزیه تهیه شده است.

لازم به ذكر است تا زماني كه شوهر این سیاهه اموال را امضا نكرده باشد و در ضمن دو نفر هم به عنوان شاهد زیر آن سياهه اموال را امضا نكرده باشند، چنين سياهه جهيزيه‌اي اعتبار نخواهد داشت. بهتر است تا شهود امضاكننده ذيل اموال مربوط به جهيزيه، مذکر باشند و ترجيحا از خويشانوندان زن نيز نباشند. پس از آنكه شوهر و آن دو شاهد زير سياهه جهيزيه را امضا كردند، این سیاهه حالت سند عادی را پیدا می‌کند که در زمان بروز اختلاف می‌تواند برای اثبات ادعای زن به کمک او بیاید.

در حالت ديگر در صورتي كه وجهي به شکل مستقیم بابت جهیزیه زن پرداخت شود و به عنوان مثال با این وجه پرداختي وسایل خانه مشترك خریداری شود، بايد يك فاکتور معتبر براي هر يك از اموال خريداري‌شده به نام زوجه تهيه شود. در زمان بروز اختلاف، زوجه بايد ثابت کند، وسایلی که او خریده بود و به عنوان جهیزیه با خود به خانه بخت آورده، در اختیار وي بوده است.

در اين موارد ممکن است زوجه مالي را خريداري كند، اما هیچ وقت آن را به خانه مشترك نبرد، مهم اين است که این اموال در قالب جهیزیه به شوهر داده شود یا لااقل در دسترس و اختیار او باشد. همان‌طور كه گفته شد، سياهه اموال يك نوع سند عادي به حساب مي‌آيد اما در صورتي كه  سیاهه اموال مربوط به جهيزيه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، این نوشته حکم سند رسمی را پیدا خواهد كرد.



همچنين می‌توان امضای زوجه را در دفترخانه اسناد رسمي گواهی کرد تا در صورت ادعای انکار، جعل و تردید توسط شوهر يا ديگران، گواهي مذكور اعتبار داشته باشد. هر چند اين توصيه‌ها مطرح مي‌شود، در جامعه چنین رويه‌اي مرسوم نیست که زوج در دفترخانه اسناد رسمي حاضر شوند و از او گواهی امضا بگیرند بلکه به طور معمول خانواده زن فهرستی از اموال مربوط به جهيزيه را يادداشت مي‌كند و از زوج مي‌خواهد ذيل آن سند عادي را امضا كند تا نشان‌دهنده اين باشد كه وسایل یادشده به عنوان جهیزیه در اختیار او قرار گرفته است. همچنين در اين سیاهه اموال مشخصات جهيزيه توصيف می‌شود كه به عنوان مثال داراي چه ماركي است.

از لحاظ حقوقي اموال مربوط به جهيزيه به طور امانت در دست شوهر باقي مي‌ماند و احکام عقد عاريه بر آن حاکم است. به اين ترتيب تنها در صورتي كه شوهر نسبت به آن اموال تقصير و تفريط كند، ضامن عين يا مثل يا قيمت آنهاست.

نكته ديگر تعيين و تكليف نسبت به اموالي از جهيزيه است كه پس از مدت نسبتا كوتاهي از بين مي‌روند. در مورد چنين اموالی به نظر امر مطالبه آنها توسط زوجه مشکل باشد. در اين حالت لزوما بايد تقصیر شوهر را در تلف شدن آن اموال به اثبات رساند که در صورت اثبات چنين امري دادگاه حكم به رد مثل یا قیمت آن اموال را خواهد داد.

در مورد عیب و نقص حاصل از استهلاک اموال ناشی از مرور زمان اصولا نمی‌توان مرد را مسئول كسر قيمت آن اموال دانست، مگر در صورتي كه مرد به طور اختصاصی از آن اموال استفاده كرده باشد. دیوان عالی کشور در رای شماره سال ۱۳۶۶ خود اعلام كرده است: «داشتن قبض رسید جهیزیه از زوج به تنهایی کافی برای حق مطالبه نیست، بلکه باید زوجه ثابت كند که جهیزیه باقی در منزل زوج است و اثر قبض و رسید فقط همین است که با بقاي عین جهیزیه، زوج نمی‌تواند بدون وجود ناقل جدیدی نسبت به آن دعوی مالکیت كند.» گفته شد احكام عقد عاريه در اين مورد جاري است؛ عاريه يعني استفاده مجاني. بنابراين شوهر مي‌تواند به طور مجاني از اموال مربوط به جهيزيه استفاده كند.

آيا جهیزیه به ارث می‌رسد؟
 
مطابق قانون، همسران در مسائل مالی خود استقلال دارند. به همین دلیل جهیزیه نیز مالی است که متعلق به زوجه است و اگر زمانی زن فوت کند، اموالی که از او به جا می ماند به میزان سهم الارث به ورثه تعلق می گیرد. جهیزیه نیز به چنین سرنوشتی دچار می‌شود. اگر زوج و زوجه صاحب فرزند باشند، یک چهارم اموال به مرد به ارث می رسد و اگر صاحب فرزندی نباشند، یک دوم اموال به مرد به ارث رسیده و بقیه اموال میان سایر وراث تقسیم می شود.

دادخواست استردارد جهیزیه

ممکن است اختلاف میان زن و شوهر در خصوص جهیزیه کار را به تقدیم دادخواست مطالبه جهیزیه بکشاند. در این صورت زن باید دادخواستی با خواسته صدور حکم بر محکومیت خوانده بر استرداد جهیزیه مطابق لیستی که پیوست دادخواست می‌کند تنظیم کند و میزان خواسته را تقویم کند.



در شرح خواسته چنین دادخواستی معمولا به دادگاه با الفاظی مشابه با آنچه در ادامه می‌آید توضیحاتی ارایه می‌شود: ریاست محترم مجتمع قضایی سلام‌علیکم. احتراما با تقدیم دادخواست و ضمایم پیوست آن به استحضار جنابعالی می‌رساند اینجانب به تاریخ ... به موجب سند ازدواج شماره ... تنظیمی در دفتر ازدواج شماره ... شهر ... به عقد دایم زوجیت خوانده محترم درآمدم. خوانده مدت سه ماه است که به بهانه‌های واهی اینجانب را از منزل مشترک اخراج کرده است و دادخواست طلاق تقدیم دادگاه نموده است. نظر به اینکه کلیه جهیزیه اینجانب در حال حاضر در تصرف خوانده است بیم تضییع و تفریط خواسته می‌رود بنابراین با استناد به مواد 108 و 122 قانون آیین دادرسی مدنی صدور قرار تامین خواسته عین جهیزیه و در ماهیت مستناد به مواد 619 و 620 قانون مدنی و مواد 198 و 519 قانون آیین دادرسی مدنی صدور حکم بر محکومیت خوانده بر استرداد جهیزیه با احتساب همه خسارات قانونی مورد استدعاست.

برخورد قانون با مرد بی اعتنا به جهیزیه
 
جهیزیه به عنوان «امانت» در اختیار مرد قرار می گیرد. اگر مرد در استفاده از این وسایل به آنها آسیب رسانده و آنها را بشکند، همسر وی می تواند با مراجعه به دادسرا و طرح شکایت، از همسر خود شکایت کیفری کند. البته اگر از بین رفتن جهیزیه غیر عمدی باشد، دردسری متوجه مرد نیست.

 ممکن است کل وسایل برقی زن در اثر نوسان برق بسوزد. در چنین حالتی مرد موظف است برای ادامه زندگی وسایلی متناسب با شان زن تهیه کرده و در خانه او قرار دهد اما اگر مثلا مردی عمدا کاری انجام دهد که برق دچار نوسان شده و وسایل الکترونیکی زن بسوزد، قانونا مجرم است. یا اگر در ماشین لباسشویی ۱۰ کیلویی، ۲۰ کیلو لباس بریزد و باعث خرابی آن شود، موظف به تامین عین آن وسیله برای همسرش است زیرا مطابق قانون در استفاده از این وسیله کوتاهی و زیاده روی کرده است.