محمود تولایی رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک نور و رئیس سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری کشور در گفت‌وگو با خبرگزاری دفاع مقدس اظهار کرد: ما پیشرفت علمی خود را مرهون دانشمندانی هستیم که با جهاد علمی و رشادت‌های خود توان علمی و فنی بسیاری را پدید آورده‌اند. ما در زمینه علم ژنتیک و بیوتکنولوژی به پیشرفت‌های بسیاری دست یافتیم.
وی افزود: ما در عرصه علم بیو تکنولوژی و ژنتیک و در حوزه‌های سلول‌های بنیادی و تولید داروهای نوین پیشرفت‌های بسیاری کردیم و این پیشرفت‌ها را مدیون خون شهدای ۸ سال دفاع مقدس و شهدای هسته‌ای کشورمان هستیم؛ یکی از نتایج این پیشرفت‌ها، شناسایی هویت مفقودین و شهدای گمنام در ۸ سال دفاع مقدس است که با استفاده از یک مبنای علمی در مرکز تحقیقات ژنتیک نور مورد بررسی قرار می‌گیرد.
رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک نور گفت: همه شهدایی که طی عملیات‌های زمینی در مناطق جنگی شناسایی میشوند و به منطقه‌های مختلف ایران و همین‌طور تهران منتقل میشوند، در فرآیندهای جداگانه، مورد بررسی‌های آناتومیک و پیکر‌شناسی قرار می‌گیرند.
تولایی با ابراز اینکه هر فرد اطلاعات ژنتیکی خود را از پدر و مادر به ارث می‌برد، افزود: این اطلاعات برای تشخیص و ردیابی هویت شهدای گمنام به ماکمک می‌کند؛ رسیدن به این کار بزرگ، حاصل تلاش پژهشگران و دانشمندان در یک بازه زمانی ۱۰ ساله است.
وی عنوان کرد: کار ما به نوعی، تکمیل کار بسیار سخت کمیته تفحص ستاد کل نیرهای مسلح است که باتوجه به قوانین بین‌الملل در حال تفحص اجساد شهدا در مناطق مرزی و برون‌مرزی کشور هستند. این تفحص و جست‌و‌جو از اتمام جنگ تحمیلی آغاز شده و تاکنون ادامه دارد.
رئیس سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری افزود: پیکر مطهر شهدا را بعد از تفحص به معراج الشهدای تهران منتقل می‌کنند. هر کدام از پیکر‌ها که دارای پلاک و یا بروی البسه آن‌ها نوشته‌هایی باقی مانده باشد و یا هر چیزی که منجر به شناسایی شهید شود باعث شناسایی قطعی پیکر شده و به خانواده شهید تحویل داده می‌شود.
تولایی اذعان کرد: در صورتی که اجزای پیکر فاقد علایم تشخیصی باشند، اجزا در اختیار مجموعه ما قرار می‌گیرد. در بخش اول متخصصین آناتومی و آنتروپولوژی و پیکر‌شناسی به بررسی این اجزا می‌پردازند.
وی گفت: گاهی ممکن است چند نفر در یک سنگر به شهادت رسیده باشند و انفجارات باعث از بین رفتن پیکر‌ها و موجب مخلوط شدند اجزای پیکر‌ها بشود. با فاکتور‌های آناتومی تفکیک می‌کنند و مستند می‌شود و در این صورت از اجزای این شهدای مطهر نمونه‌برداری کوچکی انجام می‌شود. این نمونه‌ها برای فرآیندهای ژنتیکی تحویل آزمایشگاه می‌شود و پیکر به خود معراج الشهدا بازگردانده می‌شود.
رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک نور خاطرنشان کرد: بر اساس یک سری برنامه‌ریزی معراج‌الشهدا بعضی از پیکر‌ها را برای دفن به جاهای مختلف می‌فرستد. از تمام پیکر‌هایی که از سال ۸۱ تا امروز به صورت گمنام تفحص شدند، یک نمونه‌گیری از پیکر برای انجام آزمایشات ژنتیکی گرفته و به مرکز ژنتیک نور فرستاده شده و در مجموعه آزمایشگاهی ما موجود است و فعالیت‌های آزمایشگاهی به طور مستمر بر روی این اجزا صورت می‌گیرد.
تولایی با بیان اینکه اجزای سلولی از نمونه‌های استخوانی جداسازی می‌شود، اضافه کرد: پس از طی یک فرآیند بسیار طولانی، کلاف‌های ژنتیک و رشته‌های DNA جداسازی می‌شود. این کلاف‌های ژنتیک و رشته‌های DNA مورد مطالعه قرار می‌گیرد و اطلاعات به کد‌های قابل خواندن در نرم افزارهایی تخصصی ژنتیکی وارد می‌شود.
وی افزود: از خانواده‌هایی که دارای فرزند مفقود از جنگ تحمیلی هستند در ستاد معراج الشهدا نمونه‌های خون گرفته می‌شود و همان فرآیند‌هایی که بر روی نمونه استخوان‌ها صورت می‌گیرد، این بار به روی نمونه بافت‌های خون خانواده‌ها صورت می‌گیرد.
رئیس سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری ادامه داد: این بار نیز تجزیه و تحلیل‌هایی که از خون خانواده دریافت می‌شود را به کد‌های ژنتیکی تبدیل و وارد نرم افزار می‌کنند و در بانک‌های ژنتیکی ما ذخیره می‌شود؛ به طور مستمر با یک نرم افزار بسیار پیشرفته ایرانی، جستجویی بین بانک اطلاعات پدر و مادر‌ها که بانک معلوم هستند با بانک اطلاعات مفقودین که بانک اطلاعت مجهول هستند با هم تبادل اطلاعت می‌کنند.
تولایی در ادامه گفت: بعد از تطابق این نمونه‌ها، برگه اظهارات پدر و مادر که در هنگام نمونه‌برداری تکمیل شده بود با ویژگی‌های شهید مانند محل عملیات، محل یگان و... مقایسه می‌شود و مجموعه این فرآیند‌ها نهایتاً به تشخیص هویت منجر می‌شود.
وی عنوان کرد: تشخیص بر مبنای اطلاعات ژنتیکی یک مبنای محاسبه علمی دارد؛ اگر ۱۰ نقطه ژنتیکی در ۲ فرد مورد بررسی قرار بگیرد و در این۱۰ مورد، مورد مشابه باشد احتمال خطا "یک در 500 میلیون" است. ما بر مبنای کیفیت نمونه‌هایی که در اختیار داریم بین ۸ تا ۱۶ محل را بررسی می‌کنیم تا به یک تشخیص درست برسیم.
رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک نور افزود: گاهی در یک آزمایش به دلیل قرار گرفتن اجزای پیکر در معرض آفتاب، خشکی، آب، شرایط نامناسب و... ممکن است یک نمونه را چندین بار امتحان کنیم تا به نتایج مطلوب برسیم.
تولایی در پایان خاطرنشان کرد: کسانی که در زمینه تشخیص هویت شهدای گمنام فعالیت می‌کنند همه با عشق و علاقه به شهدا و احساس دِین به خانواده شهدا تلاش می‌کنند، هیچ زمانی را از دست نمی‌دهند و تمام تلاششان به خاطر نشاندن لبخند بر لبان یک مادر شهید و ایجاد آرامش برای یک پدر چشم‌انتظار است.
رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک نور، شیوه شناسایی و تشخیص هویت شهدای گمنام دوران دفاع مقدس را تشریح کرد.
