به گزارش مشرق، عبدالباری عطوان تحلیلگر ارشد منطقه‌ای در مقاله ای در پایگاه روزنامه اینترنتی رأی الیوم ضمن بی سابقه خواندن شکاف موجود در شورای همکاری خلیج فارس از تاسیس این شورا در سی سال پیش تاکنون نوشت: بعد از نشست تندی که وزرای خارجه شورای همکاری های خلیج فارس در ریاض داشتند و اختلافات و جر و بحث‌هایی در آن صورت گرفت، سه کشور عربستان و امارات و بحرین در تصمیمی مشترک به علت دخالت‌های قطر در امور داخلی کشورهای عضو شورای همکاری‌های و عدم التزام امیر قطر به تعهدات خود در نشست سرانی که در نوامبر گذشته در پایتخت عربستان صورت گرفت، سفرای خود را از قطر فرا خواندند.
بر اساس بیانیه رسمی که منجر به فراخواندن سفرای این سه کشور از قطر شد، مشکل قطر با دیگر کشورهای خلیج فارس در دو محور است، محور اول حمایت از اخوان المسلمین و محور دوم شبکه الجزیره است که با حمایت مقامات قطری همراه شده است. این کشور همچنین دشمن اول مقامات مصری شده که بعد از کودتای نظامی و براندازی محمد مرسی رئیس جمهور این کشور روی کار آمده‌اند.
در مقابل دفتر نخست وزیری قطر با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که تصمیم به بیرون کشیدن سفرا از قطر ارتباطی با منافع ملت‌های خلیج فارس و امنیت و ثبات منطقه ای ندارد، بلکه به علت اختلال در مواضع خارج از حوزه شورای همکاری های خلیج فارس قرار دارد. این بیانیه اشاره به حمایت این سه کشور به همراه کویت از عبدالفتاح السیسی و دولت وی دارد. این در حالی است که قطر به شدت با آنها مخالف است و تمام وزنه مالی و تبلیغاتی خود را در پشت اخوان المسلمین قرار داده که محمد مرسی زندانی را هنوز به عنوان رئیس جمهور قانونی این کشور می‌دانند.
تعیین منافع ملت‌های خلیج فارس و امنیت و ثبات این مناطق مورد اختلاف شدید بین قطر و مثلث جدید مخالف وی قرار دارد، در حالیکه قطر این منافع را ایستادن بر علیه مقامات مصری می‌داند که حاکمیت را از دست رئیس جمهور منتخب خارج کرده اند، مثلث سعودی، اماراتی بحرینی بر عکس این را اعتقاد دارند، به همین علت آنها بیش از 20 میلیارد دلار بعد از براندازی اخوان المسلمین به مصر کمک کرده است. شاه سعودی اولین افرادی بود که دقایقی بعد از عزل محمد مرسی به عبدالفتاح السیسی تبریک گفت.
موضوع قعطی این است که بحران بیرون کشیدن سفرا نشان دهنده مرحله‌ای جدید و متفاوت از روابط در شورای همکاری‌های خلیج فارس است که نشانه‌های شکاف در آن واضح شده و دیگر امکان مخفی کردن آن وجود ندارد، به این ترتیب این شورا به سه اردوگاه تقسیم شده که اردوگاه اول شامل عربستان سعودی، امارات و بحرین است که قوی‌تر و ثروتمندتر از اردوگاه دوم است که در قطر به تنهایی در آن قرار گرفته است. در طرف سوم نیز دو کشور بی‌طرف قرار دارد، کشور اول عمان است که تصمیم گرفته حضور خود در شورای همکاری‌ها را کمک کند و به تدریج از آن دور شود و به همین علت با واحد پولی واحد در کشورهای خلیج مخالفت کرده و طرح اتحادیه مطرح شده از سوی سعودی‌ها را نیز رد کرده و روابط قوی خود با ایران را حفظ کرده است. کشور دیگر کویت است که ترجیح داده در بحران کنونی از هیچ طرفی جانبداری نکند تا بتواند نقش میانجی را ایفا کرده و اختلافات موجود در شورا را کاهش دهد، بویژه اینکه نشست سران عربی در 24 مارس جاری در این کشور برگزار خواهد شد و کویت به دنبال ارائه موضع واحد از سوی کشورهای خلیج فارس است.
این بحران که خطرناک‌ترین بحران در تاریخ شورای همکاری است، ممکن است زمینه های تشکیل اتحادیه فدرالی خلیج فارس یا کنفدراسیون خلیج فارس بر روی ویرانه‌ای شورای همکاری کنونی را پایه گذاری کند، این بحران همچنین می تواند آغازی بر جدایی آشکار بین عربستان و امارات و بحرین از قطر و یا حتی عمان باشد. سعود الفیصل دیروز نکته قابل توجهی را مطرح کرده و گفت که اتحادیه خلیج قبل از برپایی نشست سران خلیج که قرار است در دسامبر آینده برگزار شود، تشکیل خواهد شد.
سوالی که با جدیت در محافل خلیجی و عربی مطرح است، این است که آیا بحران کنونی در بیرون کشیدن سفرا باقی خواهد ماند یا اینکه به اتخاذ اقدامات دیگر بر ضد قطر نیز کشیده خواهد شد.
بر اساس اظهارات یک منبع آگاه و با اطلاع از پشت پرده تحولات دو طرح در این زمینه مطرح است:
طرح اول این است که قطر هیئتی را به سه کشور خلیجی اعزام کند تا بتواند اندکی فضای موجود را ملایم‌تر نماید، دوحه در این صورت متعهد می‌شود که وعده های طرح شده در نشست سه جانبه سران را که نوامبر گذشته در ریاض برگزار شد را عملی خواهد کرد. از سوی دیگر کویت نیز ممکن است تلاش های دیپلماتیک خود را مانند گذشته برای مهار بحران آغاز کند، احتمال دوم البته ضعیف است، چرا که صباح الاحمد امیر این کشور که کبوتر صلح کشورهای خلیجی نامیده می شود، به تازگی از عمل حراجی که در یکی از بیمارستان های آمریکا انجام داده، بهبود یافته است.
طرح دوم: بر این اساس ممکن است سه کشور دیگر اقدامات خطرناک تری را مد نظر قرار بدهند، البته این در صورتی است که دوحه نیز هشدارهای مشابهی را در فراخواندن سفرای خود از این کشورها دنبال کند و شرایط و مطالبات این کشورها را به صورت جزئی یا کلی انجام ندهد.
احتمال دوم به نظر ما محتمل تر است، چرا که دولت قطر شرایط سه کشور را غیر قابل تحقق می داند و اعلام می‌کند که نمی‌تواند به آنها تن بدهد، چرا که حمایت از اخوان المسلمین جزو سیاست های راهبردی قطر است که قدمت آن به بیش از 20 سال پیش باز می گردد و نمی‌توان به سادگی آن را تغییر داد. از سوی دیگر حاکم فعلی و مرشد اعلای وی یعنی شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی نیز لجباز هستند و به سختی از مواضع خود عقب‌نشینی می کنند و در برابر این مطالبات تسلیم نمی شوند. از سوی دیگر ما باید به یاد داشته باشیم که موضع چالش طلبانه سعودی ها نیز تا حدی است که حتی ممکن است به علت تغییر مرزها وارد جنگ شود.
منابع اطلاعاتی موثق که با دو دولت سعودی و اماراتی ارتباط دارند، از برخی احتمال ها و اقدامات خبر می دهند، از جمله این اقدامات بستن مرزهای زمینی و هوایی با دولت قطر و ادامه فشارها محاصره اقتصادی در حال اصرار قطر بر مواضع خود است. این منابع حتی از احتمال اقدامات نظامی نیز خبر می‌دهند.
جالب اینجاست که امارت متحده عربی تعداد زیادی از نیروهای مصری را در داخل کشور خود دارد که در مانورهای نظامی به مدت دو هفته شرکت می کنند. خبرگزاری رسمی امارات نوشت این تمرین با هدف تقویت مشترکات همکاری و اقدام مشترک و تبادل تجربه‌ها در زمنیه های نظامی است و باعث بالاتر رفتن توان مبارزات نظامی و آماده باش برای مقابله با چالش‌های منطقه‌ای و افزایش هماهنگی‌ها بین نیروهای مسلح امارات و مصر انجام می شود.
سخنگوی رسمی نیروهای مسلح مصر در صفحه شخصی خود در توئیتر نشت که این مانورها شامل تمرین‌های دفاعی و هجومی در نقاط و اهداف حیاتی و اجرای مانورهای تاکتیکی دریایی و هوایی برای تمرین مبارزه مشترک با استفاده از گلوله‌های جنگی با مشارکت جنگنده ها و هواپیماهای چند مأموریتی است. برخی رزم‌ناوها و تجهیزات دریایی و نیروهای ویژه و چتر بازان نیز در این تمرین حاضر خواهند بود.
شاید به ذهن اینگونه بیاید که این مانورها عادی است و احتمالا هدف از آن ایران است، اما زمانبندی این مانور احتمالا عکس این موضوع را نشان می دهد، بویژه اگر به یاد آوریم که مقامات مصری بارها قطر را به تهدید امنیت ملی خود تهدید کرده و اولین کسی بود که سفیر خود را از دوحه فرا خواندند و دو میلیارد دلار اعطایی از سوی این کشور را در پیامی آشکار پس داد، این یعنی اینکه نیازی به پول و کمک‌های قطر ندارد.
شاید ذکر این نکته لازم باشد که اتفاقی نیست که امارات وعربستان و بحرین که سفرای خود را از قطر فرا خوانده‌اند، در سال 1995 نیز در طرح براندازی شیخ حمد بن خلیفه پدر امیر کنونی قطر و بازگرداندن شیخ خلیفه پدر معزول وی به قدرت در آن زمان از طریق دخالت نظامی دست داشتند. همچنین اتفاقی نیست که شیخ خلیفه (پدر بزرگ امیر کنونی قطر) مقر رسمی خود را به هتل اینترکونتیننتال در ابو ظبی تغییر داد و باز هم اتفاقی نیست که در آن زمان افسران مصری نیز به صورت مستقیم در اجرای این طرح مداخله جویانه دست داشتند.
ما آرزوی بروز جنگ بین دوستان را نداریم، بلکه تنها وقایع اتفاق افتاده را تشریح می کنیم، چرا که تاریخ بارها تکرار می‌شود و برخی اوقات بسیار سریعتر از انتظار ما این اتفاق می‌افتد. دشمنی فرانسوی انگلیس اکنون نیز ادامه دارد و هم پیمانی آلمان با ترکیه از زمان جنگ جهانی اول نیز همچنان تقویت می‌شود، آلمان هنوز هم هم‌پیمان قوی ترکیه در اتحادیه اروپا است و حمایت فرانسه از مارونی های لبنانی نیز هنوز دچار چالش نشده و حمایت های انگلیسی‌ها از درزی ها نیز هنوز ادامه دارد. مثال‌های زیادی در این زمینه وجود دارد.
به صورت خلاصه می‌توان گفت شورای همکاری های خلیج فارس در آستانه مرحله سخت و روزهای پر چالشی قرار دارد، ما اعتقاد نداریم که این شورا طی دو یا سه سال آینده به همین صورت باقی بماند، البته امیدواریم که در پیش‌بینی خود اشتباه کرده باشیم.
بر اساس بیانیه رسمی که منجر به فراخواندن سفرای این سه کشور از قطر شد، مشکل قطر با دیگر کشورهای خلیج فارس در دو محور است، محور اول حمایت از اخوان المسلمین و محور دوم شبکه الجزیره است که با حمایت مقامات قطری همراه شده است. این کشور همچنین دشمن اول مقامات مصری شده که بعد از کودتای نظامی و براندازی محمد مرسی رئیس جمهور این کشور روی کار آمده‌اند.
در مقابل دفتر نخست وزیری قطر با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که تصمیم به بیرون کشیدن سفرا از قطر ارتباطی با منافع ملت‌های خلیج فارس و امنیت و ثبات منطقه ای ندارد، بلکه به علت اختلال در مواضع خارج از حوزه شورای همکاری های خلیج فارس قرار دارد. این بیانیه اشاره به حمایت این سه کشور به همراه کویت از عبدالفتاح السیسی و دولت وی دارد. این در حالی است که قطر به شدت با آنها مخالف است و تمام وزنه مالی و تبلیغاتی خود را در پشت اخوان المسلمین قرار داده که محمد مرسی زندانی را هنوز به عنوان رئیس جمهور قانونی این کشور می‌دانند.
تعیین منافع ملت‌های خلیج فارس و امنیت و ثبات این مناطق مورد اختلاف شدید بین قطر و مثلث جدید مخالف وی قرار دارد، در حالیکه قطر این منافع را ایستادن بر علیه مقامات مصری می‌داند که حاکمیت را از دست رئیس جمهور منتخب خارج کرده اند، مثلث سعودی، اماراتی بحرینی بر عکس این را اعتقاد دارند، به همین علت آنها بیش از 20 میلیارد دلار بعد از براندازی اخوان المسلمین به مصر کمک کرده است. شاه سعودی اولین افرادی بود که دقایقی بعد از عزل محمد مرسی به عبدالفتاح السیسی تبریک گفت.
موضوع قعطی این است که بحران بیرون کشیدن سفرا نشان دهنده مرحله‌ای جدید و متفاوت از روابط در شورای همکاری‌های خلیج فارس است که نشانه‌های شکاف در آن واضح شده و دیگر امکان مخفی کردن آن وجود ندارد، به این ترتیب این شورا به سه اردوگاه تقسیم شده که اردوگاه اول شامل عربستان سعودی، امارات و بحرین است که قوی‌تر و ثروتمندتر از اردوگاه دوم است که در قطر به تنهایی در آن قرار گرفته است. در طرف سوم نیز دو کشور بی‌طرف قرار دارد، کشور اول عمان است که تصمیم گرفته حضور خود در شورای همکاری‌ها را کمک کند و به تدریج از آن دور شود و به همین علت با واحد پولی واحد در کشورهای خلیج مخالفت کرده و طرح اتحادیه مطرح شده از سوی سعودی‌ها را نیز رد کرده و روابط قوی خود با ایران را حفظ کرده است. کشور دیگر کویت است که ترجیح داده در بحران کنونی از هیچ طرفی جانبداری نکند تا بتواند نقش میانجی را ایفا کرده و اختلافات موجود در شورا را کاهش دهد، بویژه اینکه نشست سران عربی در 24 مارس جاری در این کشور برگزار خواهد شد و کویت به دنبال ارائه موضع واحد از سوی کشورهای خلیج فارس است.
این بحران که خطرناک‌ترین بحران در تاریخ شورای همکاری است، ممکن است زمینه های تشکیل اتحادیه فدرالی خلیج فارس یا کنفدراسیون خلیج فارس بر روی ویرانه‌ای شورای همکاری کنونی را پایه گذاری کند، این بحران همچنین می تواند آغازی بر جدایی آشکار بین عربستان و امارات و بحرین از قطر و یا حتی عمان باشد. سعود الفیصل دیروز نکته قابل توجهی را مطرح کرده و گفت که اتحادیه خلیج قبل از برپایی نشست سران خلیج که قرار است در دسامبر آینده برگزار شود، تشکیل خواهد شد.
سوالی که با جدیت در محافل خلیجی و عربی مطرح است، این است که آیا بحران کنونی در بیرون کشیدن سفرا باقی خواهد ماند یا اینکه به اتخاذ اقدامات دیگر بر ضد قطر نیز کشیده خواهد شد.
بر اساس اظهارات یک منبع آگاه و با اطلاع از پشت پرده تحولات دو طرح در این زمینه مطرح است:
طرح اول این است که قطر هیئتی را به سه کشور خلیجی اعزام کند تا بتواند اندکی فضای موجود را ملایم‌تر نماید، دوحه در این صورت متعهد می‌شود که وعده های طرح شده در نشست سه جانبه سران را که نوامبر گذشته در ریاض برگزار شد را عملی خواهد کرد. از سوی دیگر کویت نیز ممکن است تلاش های دیپلماتیک خود را مانند گذشته برای مهار بحران آغاز کند، احتمال دوم البته ضعیف است، چرا که صباح الاحمد امیر این کشور که کبوتر صلح کشورهای خلیجی نامیده می شود، به تازگی از عمل حراجی که در یکی از بیمارستان های آمریکا انجام داده، بهبود یافته است.
طرح دوم: بر این اساس ممکن است سه کشور دیگر اقدامات خطرناک تری را مد نظر قرار بدهند، البته این در صورتی است که دوحه نیز هشدارهای مشابهی را در فراخواندن سفرای خود از این کشورها دنبال کند و شرایط و مطالبات این کشورها را به صورت جزئی یا کلی انجام ندهد.
احتمال دوم به نظر ما محتمل تر است، چرا که دولت قطر شرایط سه کشور را غیر قابل تحقق می داند و اعلام می‌کند که نمی‌تواند به آنها تن بدهد، چرا که حمایت از اخوان المسلمین جزو سیاست های راهبردی قطر است که قدمت آن به بیش از 20 سال پیش باز می گردد و نمی‌توان به سادگی آن را تغییر داد. از سوی دیگر حاکم فعلی و مرشد اعلای وی یعنی شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی نیز لجباز هستند و به سختی از مواضع خود عقب‌نشینی می کنند و در برابر این مطالبات تسلیم نمی شوند. از سوی دیگر ما باید به یاد داشته باشیم که موضع چالش طلبانه سعودی ها نیز تا حدی است که حتی ممکن است به علت تغییر مرزها وارد جنگ شود.
منابع اطلاعاتی موثق که با دو دولت سعودی و اماراتی ارتباط دارند، از برخی احتمال ها و اقدامات خبر می دهند، از جمله این اقدامات بستن مرزهای زمینی و هوایی با دولت قطر و ادامه فشارها محاصره اقتصادی در حال اصرار قطر بر مواضع خود است. این منابع حتی از احتمال اقدامات نظامی نیز خبر می‌دهند.
جالب اینجاست که امارت متحده عربی تعداد زیادی از نیروهای مصری را در داخل کشور خود دارد که در مانورهای نظامی به مدت دو هفته شرکت می کنند. خبرگزاری رسمی امارات نوشت این تمرین با هدف تقویت مشترکات همکاری و اقدام مشترک و تبادل تجربه‌ها در زمنیه های نظامی است و باعث بالاتر رفتن توان مبارزات نظامی و آماده باش برای مقابله با چالش‌های منطقه‌ای و افزایش هماهنگی‌ها بین نیروهای مسلح امارات و مصر انجام می شود.
سخنگوی رسمی نیروهای مسلح مصر در صفحه شخصی خود در توئیتر نشت که این مانورها شامل تمرین‌های دفاعی و هجومی در نقاط و اهداف حیاتی و اجرای مانورهای تاکتیکی دریایی و هوایی برای تمرین مبارزه مشترک با استفاده از گلوله‌های جنگی با مشارکت جنگنده ها و هواپیماهای چند مأموریتی است. برخی رزم‌ناوها و تجهیزات دریایی و نیروهای ویژه و چتر بازان نیز در این تمرین حاضر خواهند بود.
شاید به ذهن اینگونه بیاید که این مانورها عادی است و احتمالا هدف از آن ایران است، اما زمانبندی این مانور احتمالا عکس این موضوع را نشان می دهد، بویژه اگر به یاد آوریم که مقامات مصری بارها قطر را به تهدید امنیت ملی خود تهدید کرده و اولین کسی بود که سفیر خود را از دوحه فرا خواندند و دو میلیارد دلار اعطایی از سوی این کشور را در پیامی آشکار پس داد، این یعنی اینکه نیازی به پول و کمک‌های قطر ندارد.
شاید ذکر این نکته لازم باشد که اتفاقی نیست که امارات وعربستان و بحرین که سفرای خود را از قطر فرا خوانده‌اند، در سال 1995 نیز در طرح براندازی شیخ حمد بن خلیفه پدر امیر کنونی قطر و بازگرداندن شیخ خلیفه پدر معزول وی به قدرت در آن زمان از طریق دخالت نظامی دست داشتند. همچنین اتفاقی نیست که شیخ خلیفه (پدر بزرگ امیر کنونی قطر) مقر رسمی خود را به هتل اینترکونتیننتال در ابو ظبی تغییر داد و باز هم اتفاقی نیست که در آن زمان افسران مصری نیز به صورت مستقیم در اجرای این طرح مداخله جویانه دست داشتند.
ما آرزوی بروز جنگ بین دوستان را نداریم، بلکه تنها وقایع اتفاق افتاده را تشریح می کنیم، چرا که تاریخ بارها تکرار می‌شود و برخی اوقات بسیار سریعتر از انتظار ما این اتفاق می‌افتد. دشمنی فرانسوی انگلیس اکنون نیز ادامه دارد و هم پیمانی آلمان با ترکیه از زمان جنگ جهانی اول نیز همچنان تقویت می‌شود، آلمان هنوز هم هم‌پیمان قوی ترکیه در اتحادیه اروپا است و حمایت فرانسه از مارونی های لبنانی نیز هنوز دچار چالش نشده و حمایت های انگلیسی‌ها از درزی ها نیز هنوز ادامه دارد. مثال‌های زیادی در این زمینه وجود دارد.
به صورت خلاصه می‌توان گفت شورای همکاری های خلیج فارس در آستانه مرحله سخت و روزهای پر چالشی قرار دارد، ما اعتقاد نداریم که این شورا طی دو یا سه سال آینده به همین صورت باقی بماند، البته امیدواریم که در پیش‌بینی خود اشتباه کرده باشیم.
