به گزارش مشرق، چشم و هم‌چشمی دید واقع‌نگر انسانهای شبه مدرن را به روی سنت‌های کهن و اصیل ایرانی بسته و هاله‌ای کدر برروی آئین‌های ماندگار کشیده است. نوبهار پشت پنجره منتظر است تا با رویی خندان و دلی صاف و زلال، بی‌حسادت و بی‌کدورت، بدون چشم و هم‌چشمی و حسرت از مال دنیا به استقبالش برویم و پنجره دلمان را به روی هر چه خوبی است بگشاییم و میلاد اقاقی‌ها را جشن بگیریم. چلچله‌ها برگشته‌اند و طراوت را فریاد می‌زنند، فقط کافی است معجزه باران بهاری را در شستن و زدودن غم‌ها و کینه‌ها باورکنیم.
با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال عطر و بوی بهار به مشام می‌رسد و با شروع فصل بهار و نو شدن طبیعت زیبای خداوندی می‌شود تنها با تغییراتی در محیط منزل، رویش و نشاط طبیعت را نیز به خانه‌ها منتقل کرد.
گرچه این سنت اجتماعی که شامل خانه تکانی و دید و بازدید می‌باشد، اصالتاً دارای نکات مثبت فراوانی است اما متأسفانه دچار آسیب‌های جدی در حوزه اجتماعی شده است. به اعتقاد کارشناسان مسائل اجتماعی تنوع‌طلبی یک واقعیت انکارناپذیر است که اشتیاق به داشته‌های بیشتر و متمایزتر شدن را به همراه دارد تا جایی که گاهی از خریدهای ضروری فراتر رفته و در صورت عدم مهار آن به چشم و هم‌چشمی، فخرفروشی و خریدهای غیرضروری همچنین تعویض وسایل کاملاً نو و سالم با وسایل جدید می‌رسد.
آثار مثبت صله ارحام
با تمام آثار مثبت و ارزنده‌ای که دید و بازدیدهای نوروزی یا به تعبیری عید دیدنی به همراه دارد، اما عواملی هستند که این رفت و آمدها را کم‌رنگ و پرحاشیه می‌کنند. با آنکه معاشرت‌های فامیلی می‌تواند کلیدی بر گشایش مشکلات باشد اما برخی رفتارهای اجتماعی این معاشرت‌ها و رفتوآمدها را کم رونق کرده است.
متأسفانه در سالهای اخیر با فراموش شدن برخی از آداب این سنت دیرینه و پسندیده، بسیاری از افراد روی خوشایندی به این دید و بازدیدها نشان نمی‌دهند و حتی‌المقدور سعی می‌کنند تا آنجایی که ممکن است رفتوآمدها را کم کرده و به بهانه‌های مختلف از جمله مسافرت از زیر این بار شانه خالی می‌کنند.
چند سالی است هزینه‌های سنگین چشم و هم‌چشمی و فخر فروشی و گوشه و کنایه این دید و بازدیدها، رنگ و لعاب ناخوشایندی به این سنت بخشیده و چهره زیبای آن را مخدوش کرده است. انگار دلمان مثل سابق برای هم تنگ نمی‌شود، دیگر بی‌غل و غش نیستیم انگار اجباری ما را به هم می‌رساند، این اجبارهای دست و پاگیر، خواسته یا ناخواسته بسان تارهایی می‌مانند که به دست خودمان بافته‌ایم و به دور خود تنیده‌ایم و لاجرم باید بگوییم گریزی از آن نیست.
ظرف و ظروف زیبا یا دید و بازدید نوروزی؟
خانه دخترعمویتان می‌روید. یک سالی می‌شود که همدیگر را ندیده‌اید. پس از سلام و احوالپرسی و عید مبارکی، خیلی رسمی روی مبل می‌نشینید، البته حواستان به این نکته هست طوری بنشینید که خط اتوی لباستان نشکند.
به دور و اطراف خود نگاهی می‌اندازید، خانه از سال گذشته تا به‌حال کاملاً کن‌فیکون شده است. از فرش، مبلمان و پرده‌های خانه گرفته تا گلدان‌های روی میز و ظروف کریستال بوفه همه تغییر کرده است.
در فکر درآمد ماهانه دخترعمو و شوهرش هستید که ناگاه زیبایی سینی چایی، مقابل چشمانتان دودو می‌کند، فنجان چای را برمی‌دارید، خیلی هوا گرم نیست ولی نمی‌دانید که چرا این‌قدر درونتان الو می‌کشد و احساس گرما می‌کنید.
روی میز روبه‌رویتان قابی از میوه‌‌های متنوع و ظرف آجیلی پر از انواع مغزها جا خوش کرده که هر از چندگاهی با تعارف میزبان، دستی بر آتش می‌زنید... اما انگار این قصه سر درازی دارد، نوبت به شیرینی و شکلات‌های خارجی و ایرانی می‌رسد که در ظروف کریستالی به زیبایی چیده شده‌اند، توسط میزبان در مقابل شما گرفته می‌شود و به ناچار برای رهایی از تعارف بیشتر از همه مدل برمی‌دارید.
اگر یک درصد هم تصور کنید میزبان قصد فخرفروشی دارد و شخصیت آدمی را در آستین نو می‌بیند، باز این فضای سنگین قابل تحمل نیست و در دلتان غوغایی برای بازگشت میزبان به خانه شما برپا می‌شود. هنوز از در خانه دخترعمو جان پایتان را بیرون نگذاشته‌اید که غصه عالم به دلتان می‌آید که چگونه از پس پذیرایی آنها برآیید و این چنین است که خیلی از دید و بازدیدها در عید نوروز به زهر هلاهل تبدیل می‌شود!
امان از این میز پذیرایی نوروزی!
دکتر مرتضی اسماعیلی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه با تأکید بر این نکته که برخی از میزبانان به جای استقبال گرم و روی خوش، با میز پذیرایی نوروزی خود از مهمانانشان استقبال می‌کنند، می‌گوید: «متأسفانه به واسطه همین پذیرایی‌های متنوع و رنگارنگ و خارج از عرف، روزبه‌روز از اصل فلسفه دید و بازدید نوروزی دورتر شدیم و بیش از پیش به قصد خودنمایی و چشم و هم‌چشمی در این تشریفات بی‌پایه و اساس غرق می‌شویم و لاجرم دیگران بی‌مدعا را هم مجبور به اطاعت از خود می‌کنیم.»
از این جامعه‌شناس دلیل این همه رقابت را می‌پرسم، می‌گوید: «گاهی نابرابری اقتصادی از یک سو و اعتقاد به این اندیشه که عقل مردم به چشمشان است، از سوی دیگر باعث می‌شود، میزبان برای آبروداری و حفظ اقتدار، خود را به هر آب و آتش بزند تا به اصطلاح کم نیاورد. یا ممکن است برای فراهم کردن وسایل پذیرایی اول سالی زیربار قرض برود و اما اگر میزبان در طبقه اقتصادی بالاتری باشد مسئله فرق می‌کند. از همان ابتدا وقتی به یک مهمانی پر تجملات برود، او هم تدارک یک پذیرایی مجهز و گران‌قیمت را می‌بیند و به فکر رقابت می‌افتد و در اندیشه خود طرح و نقشه می‌ریزد که چگونه گوی سبقت را برباید. می‌بینید، میزپذیرایی نوروزی یک میزبان، چه‌ها که نمی‌کند!»
فاطمه مظهری، کارشناس مسائل اجتماعی و مدیر یک مؤسسه فرهنگی است به اعتقاد او نوروز تنها فرصت تجدید دیدار با خویشان و بستگان است، تجدید پیمان دوستی و هم‌خونی، مهمان خانه‌های اقوام می‌شویم تا دیداری تازه کنیم و جویای حال صاحب‌خانه شویم، مهمان می‌شویم تا از دیدار هم شاد شویم و روحیه بگیریم.
اما هرگز به قصد بازدید از مبلمان و ظروف مجلل و غیره مهمان نمی‌شویم و از همه مهم‌تر به قصد خوردن و تحقیر شدن نمی‌رویم.
خانم مظهری که خود طبق یک سنت ساده، اما گرمی و صمیمی در دید و بازدیدهای نوروزی، برای میهمانش تخم‌مرغ رنگی درست می‌کند و در یک کاسه چینی گل سرخی سر‌سفره هفت‌سین می‌گذارد، توصیه می‌کند: «بیایید سنت دیرینه دید و بازدید نوروز را احیا کنیم و طبق همان سنت های اصیل، این بازدیدها را بر احوالپرسی و احترام به بزرگ‌ترها و والدین و صله‌رحم، کم کردن کینه‌ها و کدورتها و تحکیم روابط اجتماعی و کمک به افزایش آرامش روانی بنا نمائیم.»
وی می‌گوید: «بیایید سبک و سیاق‌مان را تغییر دهیم و به جای جلوه‌گری و فخرفروشی یا تعارف انواع و اقسام خوراکی‌های رنگارنگ و به رخ کشیدن وسایل جدید و نو، با رویی گشاده از مهمانان خود استقبال کنیم و براساس آداب اجتماعی در حد عرف پذیرایشان باشیم.»
لوازم کهنه خریداریم
وانتی محله، کله سحر با صدایی نخراشیده و نتراشیده با بلندگوی دستی کوچه را روی سرش گذاشته و بازار شب عیدش را با خرید لوازم کهنه و قدیمی آهن‌آلات، تخت و کمد بچه، مبلمان منزل و فرش کهنه خریداریم، داغ می‌کند.
زن تحت تأثیر قرار می‌گیرد و به قول بروبچه‌های امروزی جوگیر می‌شود و چادر رنگی‌اش را روی سرش می‌اندازد و دست‌تکان می‌دهد و از پنجره وانتی را صدا می‌زند.
راننده دنده عقب می‌گیرد و جلوی در خانه ترمز می‌کند. خانم قصد فروش مبلمان قدیمی‌شان را دارد. با کلی چک و چانه زدن سمساری 20 هزار تومان می‌گیرد و مبلمانی را که تا سالهای سال هم می‌شد از آن استفاده کرد، رد می‌کند. دوتا 10 هزار تومانی را در دستش مچاله می‌کند و وارد اتاق می‌شود. نفس می‌کشد دمی از روی راحت‌شدن از دست یک مبلمان قدیمی و باز دمی از روی حسرت که حال پول یک سرویس معمولی 6/5 میلیونی را از کجا بیاورد؟ خانه عین مسجد خلوت و خالی شده است فقط 2 تا پشتی کهنه و رنگ و رو رفته انتهای سالن خودنمایی می‌کند.
فکر این فروش ناگهانی مبلمان آن هم به سمساری به قیمت فقط 20 هزارتومان، تنها از آنجا ناشی شد که چند شب قبل همسایه بغل‌دستی تمام سرویس مبلمان و ناهارخوری و بوفه را که دو سال قبل خریده بودند باز مجددا عوض کرده و سفارش یک سرویس مبلمان استیل و نیم ست و بوفه چوب گردو داده‌اند. وای! نکند خدایی ناکرده همسایه عیددیدنی خانه ما بیایند، همان مبلمان قدیمی 7-8 سال قبل را ببینند و آبرویمان برود!
چشم‌وهم‌چشمی رقابتی تاریخی بین خانمها
یکی از بیماری‌هایی که چشم و هم‌چشمی می‌تواند در پی داشته باشد فاصله بین «خودواقعی» و «خودآرمانی» است. زمانی که فاصله بین این دو مقوله واقعیتها و آنچه که زنان آرزو می‌کنند بیشتر می‌شود، این مسئله می‌تواند به سرخوردگی در زندگی تبدیل شود و در برخی مواقع سبب از هم‌پاشیدگی خانواده‌ها گردد.
چشم و هم‌چشمی در بین خانمها بیشتر است یا آقایان؟ دکتر مجید خسروی، آسیب‌شناس اجتماعی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «چشم‌و هم‌چشمی از جمله پدیده‌هایی است که در میان مردم و بخصوص زنان به شکل گسترده وجوددارد هر زنی دست کم در مورد یا زمانی گرفتار این نابهنجاری اجتماعی می‌شود.
این موضوع آنقدر مهم است که حتی قرآن کریم نیز به عنوان دین زندگی به آن اشاره کرده و می‌فرماید: رقابت سالم می‌بایست کاملا اخلاقی و در چارچوب معیارهای اخلاق و رفتارهای پسندیده از نظر عقل و شریعت باشد. هرگونه رقابتی بیرون از این چارچوب و معیار به عنوان رقابتی ناسالم و نادرست شمرده خواهد شد.»
دکتر خسروی در پاسخ به این سؤال مبنی بر اینکه چرا پدیده نابهنجار چشم و هم‌چشمی بیشتر در خانمها دیده می شود، چنین می‌گوید: «چشم و هم‌چشمی در بین خانمها یک رقابت تاریخی است. به طوری که از دیرباز تاکنون دختران از مادران خود شنیده‌اند شخصی از فامیل یا اطرافیان برای خود لباس یا زینت‌آلات یا فلان مبلمان را خریده‌اند. پس ما هم باید این کار را انجام دهیم، یا در فلان مهمانی چند نوع غذا سرو شده است یا در دید و بازدید عید عروس‌خاله فلان سرویس کریستال را روی میز پذیرایی گذاشته است بنابراین ما هم نباید عقب بمانیم. این‌گونه آموزشها و انتقال آموزه‌های رفتاری از خانواده شروع می‌شود و در جامعه تشدید پیدا می‌کند. به طوری که امروزه متأسفانه در میهمانی‌های رسمی نیز ساده‌زیستی و ساده‌گرایی به فراموشی سپرده شده است.»
وی می‌گوید: «زمانی که چشم و هم‌چشمی بر انسان تأثیر می‌گذارد، شخص باید بخش عمده‌ای از نیازهای بعضا غیرضروری خود را جست‌وجو کند چرا که نیازهای او و عوامل بیرونی باعث می‌شود تا شخص به سمت این رقابت سوق پیدا کند.»
دید و بازدید و صله‌رحم در قرآن کریم
دید و بازدید از سنت‌های اسلامی است. خداوند در آیاتی از جمله آیه 27 سوره بقره و نیز آیات 21 و 25 سوره رعد از صله‌کردن به عنوان یک میثاق و پیمان الهی یاد می‌کند و از مردم می‌خواهد که این پیمان را از یاد نبرند.
استاد خلیل منصوری، محقق و پژوهشگر مسائل دینی در گفت‌وگو با کیهان با تاکید بر سنت حسنه دیدو بازدید از نگاه قرآن کریم، ضمن بیان مقدمه فوق می‌گوید: «در روایات نیز آمده است که صله‌رحم حتی با سلام گفتن و مانند آن موجب افزایش عمر، آبادانی شهرها، برکت در اقتصاد و رزق خصوصی و عمومی مردم می شود و محبت و آرامش را به مردمان هدیه می‌کند.»
اما برخی‌ها همین سنت نیک و خوب را با اموری همراه می‌کنند که نه‌تنها دیگر سنت نیکی نیست بلکه یک سنت آزاردهنده است.
این که کسی برای یک دید و بازدید دیگران را به زحمت بیندازد یا خود و خانواده‌اش را در مضیقه مالی قرار دهد تا یک مهمانی بگیرد و براساس چشم و هم‌چشمی میان دخترخاله‌ها و خواهرها و برادرها رقابت ناسالمی ایجاد کند، این دیگر یک صله‌رحم مفید و دارای بار و ارزش مالی سالم نیست، بلکه خود یک مصیبتی است که باید از آن رهایی یافت.
البته از نظر اسلام مهمانی دادن و ضیافت گرفتن به ویژه برای خویشان بسیار خوب و مبارک است، ولی نه این که این موجب شود یا به طور کامل ریشه صله‌رحم زده شود و به سبب ایجاد هزینه‌های مالی سنگین برخی بهای ارزشی صله‌رحم را به لقای آن ببخشند و دیگر زیر هرچه دید و بازدید با خویشان را بزنند.»
وی در ادامه می‌گوید: «غرولند کردن زنان پس از بازدید از خانه خویشان همسر یا مانند آن و سرکوفت کردن این که خانه‌اش را با چه چیزهایی تزیین کرده است یا غیبت کردن و داستان‌گویی در حین صله‌رحم از دیگران و پس از صله‌رحم از میزبان و مانند آن از جمله آفت‌هایی است که این سنت را از خیربودن و نیک بودن بیرون می‌برد و به یک آفت برای گناه و چشم و هم‌چشمی و فروپاشی خانواده‌ها تبدیل می‌کند.»
استاد منصوری معتقد است: «هرچه دراین دید و بازدید سادگی و صفا بیشتر رعایت شود به همان میزان آثار و برکات آن نیز بیشتر خواهد بود به ویژه اگر این صله‌رحم موجب شود تا کار یا سخن‌نیکی را یاد بگیریم و از مشکلات یکدیگر و امکان برطرف کردن آنها به دست خودمان یا خویشان دیگر آگاه شویم و باری از غم را از دوش دیگری برداریم، چه زیبا می‌شد.»
در روایات اسلامی که در بخش صله‌رحم و نیز مهمان شدن و میزبانی کردن آمده می‌توان آداب اسلامی صله‌رحم را آموخت و دانست که چرا این سنت زیبای اسلامی در گذشته عامل انسجام اجتماعی، تعاون، محبت، آبادانی خانه‌ها و شهرها، آرامش روحی و روانی، افزایش برکت و عمر و مانند آن بود ولی الآن به یک مشکل برای برخی از خانواده‌ها تبدیل شده است.
اگر آداب و سنت‌های اسلامی صله‌رحم و دید و بازدید و حدود و ثغور آن را یاد می‌گرفتیم هم از مشکلات می‌رستیم و هم می‌توانستیم از برکات آنها استفاده کنیم.
مخاطبان محترم گروه اجتماعی مشرق می توانند اخبار، مقالات و تصاویر اجتماعی خود را به آدرس shoma@mashreghnews.irارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود. در ضمن گروه اجتماعی مشرق در صدد است با پیگیری مشکلات ارسالی شما از طریق کارشناسان و مشاوران مجرب پاسخی برای ابهامات مخاطبان عزیز بیابد.
با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال عطر و بوی بهار به مشام می‌رسد و با شروع فصل بهار و نو شدن طبیعت زیبای خداوندی می‌شود تنها با تغییراتی در محیط منزل، رویش و نشاط طبیعت را نیز به خانه‌ها منتقل کرد.
گرچه این سنت اجتماعی که شامل خانه تکانی و دید و بازدید می‌باشد، اصالتاً دارای نکات مثبت فراوانی است اما متأسفانه دچار آسیب‌های جدی در حوزه اجتماعی شده است. به اعتقاد کارشناسان مسائل اجتماعی تنوع‌طلبی یک واقعیت انکارناپذیر است که اشتیاق به داشته‌های بیشتر و متمایزتر شدن را به همراه دارد تا جایی که گاهی از خریدهای ضروری فراتر رفته و در صورت عدم مهار آن به چشم و هم‌چشمی، فخرفروشی و خریدهای غیرضروری همچنین تعویض وسایل کاملاً نو و سالم با وسایل جدید می‌رسد.
آثار مثبت صله ارحام
با تمام آثار مثبت و ارزنده‌ای که دید و بازدیدهای نوروزی یا به تعبیری عید دیدنی به همراه دارد، اما عواملی هستند که این رفت و آمدها را کم‌رنگ و پرحاشیه می‌کنند. با آنکه معاشرت‌های فامیلی می‌تواند کلیدی بر گشایش مشکلات باشد اما برخی رفتارهای اجتماعی این معاشرت‌ها و رفتوآمدها را کم رونق کرده است.
متأسفانه در سالهای اخیر با فراموش شدن برخی از آداب این سنت دیرینه و پسندیده، بسیاری از افراد روی خوشایندی به این دید و بازدیدها نشان نمی‌دهند و حتی‌المقدور سعی می‌کنند تا آنجایی که ممکن است رفتوآمدها را کم کرده و به بهانه‌های مختلف از جمله مسافرت از زیر این بار شانه خالی می‌کنند.
چند سالی است هزینه‌های سنگین چشم و هم‌چشمی و فخر فروشی و گوشه و کنایه این دید و بازدیدها، رنگ و لعاب ناخوشایندی به این سنت بخشیده و چهره زیبای آن را مخدوش کرده است. انگار دلمان مثل سابق برای هم تنگ نمی‌شود، دیگر بی‌غل و غش نیستیم انگار اجباری ما را به هم می‌رساند، این اجبارهای دست و پاگیر، خواسته یا ناخواسته بسان تارهایی می‌مانند که به دست خودمان بافته‌ایم و به دور خود تنیده‌ایم و لاجرم باید بگوییم گریزی از آن نیست.
ظرف و ظروف زیبا یا دید و بازدید نوروزی؟
خانه دخترعمویتان می‌روید. یک سالی می‌شود که همدیگر را ندیده‌اید. پس از سلام و احوالپرسی و عید مبارکی، خیلی رسمی روی مبل می‌نشینید، البته حواستان به این نکته هست طوری بنشینید که خط اتوی لباستان نشکند.
به دور و اطراف خود نگاهی می‌اندازید، خانه از سال گذشته تا به‌حال کاملاً کن‌فیکون شده است. از فرش، مبلمان و پرده‌های خانه گرفته تا گلدان‌های روی میز و ظروف کریستال بوفه همه تغییر کرده است.
در فکر درآمد ماهانه دخترعمو و شوهرش هستید که ناگاه زیبایی سینی چایی، مقابل چشمانتان دودو می‌کند، فنجان چای را برمی‌دارید، خیلی هوا گرم نیست ولی نمی‌دانید که چرا این‌قدر درونتان الو می‌کشد و احساس گرما می‌کنید.
روی میز روبه‌رویتان قابی از میوه‌‌های متنوع و ظرف آجیلی پر از انواع مغزها جا خوش کرده که هر از چندگاهی با تعارف میزبان، دستی بر آتش می‌زنید... اما انگار این قصه سر درازی دارد، نوبت به شیرینی و شکلات‌های خارجی و ایرانی می‌رسد که در ظروف کریستالی به زیبایی چیده شده‌اند، توسط میزبان در مقابل شما گرفته می‌شود و به ناچار برای رهایی از تعارف بیشتر از همه مدل برمی‌دارید.
اگر یک درصد هم تصور کنید میزبان قصد فخرفروشی دارد و شخصیت آدمی را در آستین نو می‌بیند، باز این فضای سنگین قابل تحمل نیست و در دلتان غوغایی برای بازگشت میزبان به خانه شما برپا می‌شود. هنوز از در خانه دخترعمو جان پایتان را بیرون نگذاشته‌اید که غصه عالم به دلتان می‌آید که چگونه از پس پذیرایی آنها برآیید و این چنین است که خیلی از دید و بازدیدها در عید نوروز به زهر هلاهل تبدیل می‌شود!
امان از این میز پذیرایی نوروزی!
دکتر مرتضی اسماعیلی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه با تأکید بر این نکته که برخی از میزبانان به جای استقبال گرم و روی خوش، با میز پذیرایی نوروزی خود از مهمانانشان استقبال می‌کنند، می‌گوید: «متأسفانه به واسطه همین پذیرایی‌های متنوع و رنگارنگ و خارج از عرف، روزبه‌روز از اصل فلسفه دید و بازدید نوروزی دورتر شدیم و بیش از پیش به قصد خودنمایی و چشم و هم‌چشمی در این تشریفات بی‌پایه و اساس غرق می‌شویم و لاجرم دیگران بی‌مدعا را هم مجبور به اطاعت از خود می‌کنیم.»
از این جامعه‌شناس دلیل این همه رقابت را می‌پرسم، می‌گوید: «گاهی نابرابری اقتصادی از یک سو و اعتقاد به این اندیشه که عقل مردم به چشمشان است، از سوی دیگر باعث می‌شود، میزبان برای آبروداری و حفظ اقتدار، خود را به هر آب و آتش بزند تا به اصطلاح کم نیاورد. یا ممکن است برای فراهم کردن وسایل پذیرایی اول سالی زیربار قرض برود و اما اگر میزبان در طبقه اقتصادی بالاتری باشد مسئله فرق می‌کند. از همان ابتدا وقتی به یک مهمانی پر تجملات برود، او هم تدارک یک پذیرایی مجهز و گران‌قیمت را می‌بیند و به فکر رقابت می‌افتد و در اندیشه خود طرح و نقشه می‌ریزد که چگونه گوی سبقت را برباید. می‌بینید، میزپذیرایی نوروزی یک میزبان، چه‌ها که نمی‌کند!»
فاطمه مظهری، کارشناس مسائل اجتماعی و مدیر یک مؤسسه فرهنگی است به اعتقاد او نوروز تنها فرصت تجدید دیدار با خویشان و بستگان است، تجدید پیمان دوستی و هم‌خونی، مهمان خانه‌های اقوام می‌شویم تا دیداری تازه کنیم و جویای حال صاحب‌خانه شویم، مهمان می‌شویم تا از دیدار هم شاد شویم و روحیه بگیریم.
اما هرگز به قصد بازدید از مبلمان و ظروف مجلل و غیره مهمان نمی‌شویم و از همه مهم‌تر به قصد خوردن و تحقیر شدن نمی‌رویم.
خانم مظهری که خود طبق یک سنت ساده، اما گرمی و صمیمی در دید و بازدیدهای نوروزی، برای میهمانش تخم‌مرغ رنگی درست می‌کند و در یک کاسه چینی گل سرخی سر‌سفره هفت‌سین می‌گذارد، توصیه می‌کند: «بیایید سنت دیرینه دید و بازدید نوروز را احیا کنیم و طبق همان سنت های اصیل، این بازدیدها را بر احوالپرسی و احترام به بزرگ‌ترها و والدین و صله‌رحم، کم کردن کینه‌ها و کدورتها و تحکیم روابط اجتماعی و کمک به افزایش آرامش روانی بنا نمائیم.»
وی می‌گوید: «بیایید سبک و سیاق‌مان را تغییر دهیم و به جای جلوه‌گری و فخرفروشی یا تعارف انواع و اقسام خوراکی‌های رنگارنگ و به رخ کشیدن وسایل جدید و نو، با رویی گشاده از مهمانان خود استقبال کنیم و براساس آداب اجتماعی در حد عرف پذیرایشان باشیم.»
لوازم کهنه خریداریم
وانتی محله، کله سحر با صدایی نخراشیده و نتراشیده با بلندگوی دستی کوچه را روی سرش گذاشته و بازار شب عیدش را با خرید لوازم کهنه و قدیمی آهن‌آلات، تخت و کمد بچه، مبلمان منزل و فرش کهنه خریداریم، داغ می‌کند.
زن تحت تأثیر قرار می‌گیرد و به قول بروبچه‌های امروزی جوگیر می‌شود و چادر رنگی‌اش را روی سرش می‌اندازد و دست‌تکان می‌دهد و از پنجره وانتی را صدا می‌زند.
راننده دنده عقب می‌گیرد و جلوی در خانه ترمز می‌کند. خانم قصد فروش مبلمان قدیمی‌شان را دارد. با کلی چک و چانه زدن سمساری 20 هزار تومان می‌گیرد و مبلمانی را که تا سالهای سال هم می‌شد از آن استفاده کرد، رد می‌کند. دوتا 10 هزار تومانی را در دستش مچاله می‌کند و وارد اتاق می‌شود. نفس می‌کشد دمی از روی راحت‌شدن از دست یک مبلمان قدیمی و باز دمی از روی حسرت که حال پول یک سرویس معمولی 6/5 میلیونی را از کجا بیاورد؟ خانه عین مسجد خلوت و خالی شده است فقط 2 تا پشتی کهنه و رنگ و رو رفته انتهای سالن خودنمایی می‌کند.
فکر این فروش ناگهانی مبلمان آن هم به سمساری به قیمت فقط 20 هزارتومان، تنها از آنجا ناشی شد که چند شب قبل همسایه بغل‌دستی تمام سرویس مبلمان و ناهارخوری و بوفه را که دو سال قبل خریده بودند باز مجددا عوض کرده و سفارش یک سرویس مبلمان استیل و نیم ست و بوفه چوب گردو داده‌اند. وای! نکند خدایی ناکرده همسایه عیددیدنی خانه ما بیایند، همان مبلمان قدیمی 7-8 سال قبل را ببینند و آبرویمان برود!
چشم‌وهم‌چشمی رقابتی تاریخی بین خانمها
یکی از بیماری‌هایی که چشم و هم‌چشمی می‌تواند در پی داشته باشد فاصله بین «خودواقعی» و «خودآرمانی» است. زمانی که فاصله بین این دو مقوله واقعیتها و آنچه که زنان آرزو می‌کنند بیشتر می‌شود، این مسئله می‌تواند به سرخوردگی در زندگی تبدیل شود و در برخی مواقع سبب از هم‌پاشیدگی خانواده‌ها گردد.
چشم و هم‌چشمی در بین خانمها بیشتر است یا آقایان؟ دکتر مجید خسروی، آسیب‌شناس اجتماعی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «چشم‌و هم‌چشمی از جمله پدیده‌هایی است که در میان مردم و بخصوص زنان به شکل گسترده وجوددارد هر زنی دست کم در مورد یا زمانی گرفتار این نابهنجاری اجتماعی می‌شود.
این موضوع آنقدر مهم است که حتی قرآن کریم نیز به عنوان دین زندگی به آن اشاره کرده و می‌فرماید: رقابت سالم می‌بایست کاملا اخلاقی و در چارچوب معیارهای اخلاق و رفتارهای پسندیده از نظر عقل و شریعت باشد. هرگونه رقابتی بیرون از این چارچوب و معیار به عنوان رقابتی ناسالم و نادرست شمرده خواهد شد.»
دکتر خسروی در پاسخ به این سؤال مبنی بر اینکه چرا پدیده نابهنجار چشم و هم‌چشمی بیشتر در خانمها دیده می شود، چنین می‌گوید: «چشم و هم‌چشمی در بین خانمها یک رقابت تاریخی است. به طوری که از دیرباز تاکنون دختران از مادران خود شنیده‌اند شخصی از فامیل یا اطرافیان برای خود لباس یا زینت‌آلات یا فلان مبلمان را خریده‌اند. پس ما هم باید این کار را انجام دهیم، یا در فلان مهمانی چند نوع غذا سرو شده است یا در دید و بازدید عید عروس‌خاله فلان سرویس کریستال را روی میز پذیرایی گذاشته است بنابراین ما هم نباید عقب بمانیم. این‌گونه آموزشها و انتقال آموزه‌های رفتاری از خانواده شروع می‌شود و در جامعه تشدید پیدا می‌کند. به طوری که امروزه متأسفانه در میهمانی‌های رسمی نیز ساده‌زیستی و ساده‌گرایی به فراموشی سپرده شده است.»
وی می‌گوید: «زمانی که چشم و هم‌چشمی بر انسان تأثیر می‌گذارد، شخص باید بخش عمده‌ای از نیازهای بعضا غیرضروری خود را جست‌وجو کند چرا که نیازهای او و عوامل بیرونی باعث می‌شود تا شخص به سمت این رقابت سوق پیدا کند.»
دید و بازدید و صله‌رحم در قرآن کریم
دید و بازدید از سنت‌های اسلامی است. خداوند در آیاتی از جمله آیه 27 سوره بقره و نیز آیات 21 و 25 سوره رعد از صله‌کردن به عنوان یک میثاق و پیمان الهی یاد می‌کند و از مردم می‌خواهد که این پیمان را از یاد نبرند.
استاد خلیل منصوری، محقق و پژوهشگر مسائل دینی در گفت‌وگو با کیهان با تاکید بر سنت حسنه دیدو بازدید از نگاه قرآن کریم، ضمن بیان مقدمه فوق می‌گوید: «در روایات نیز آمده است که صله‌رحم حتی با سلام گفتن و مانند آن موجب افزایش عمر، آبادانی شهرها، برکت در اقتصاد و رزق خصوصی و عمومی مردم می شود و محبت و آرامش را به مردمان هدیه می‌کند.»
اما برخی‌ها همین سنت نیک و خوب را با اموری همراه می‌کنند که نه‌تنها دیگر سنت نیکی نیست بلکه یک سنت آزاردهنده است.
این که کسی برای یک دید و بازدید دیگران را به زحمت بیندازد یا خود و خانواده‌اش را در مضیقه مالی قرار دهد تا یک مهمانی بگیرد و براساس چشم و هم‌چشمی میان دخترخاله‌ها و خواهرها و برادرها رقابت ناسالمی ایجاد کند، این دیگر یک صله‌رحم مفید و دارای بار و ارزش مالی سالم نیست، بلکه خود یک مصیبتی است که باید از آن رهایی یافت.
البته از نظر اسلام مهمانی دادن و ضیافت گرفتن به ویژه برای خویشان بسیار خوب و مبارک است، ولی نه این که این موجب شود یا به طور کامل ریشه صله‌رحم زده شود و به سبب ایجاد هزینه‌های مالی سنگین برخی بهای ارزشی صله‌رحم را به لقای آن ببخشند و دیگر زیر هرچه دید و بازدید با خویشان را بزنند.»
وی در ادامه می‌گوید: «غرولند کردن زنان پس از بازدید از خانه خویشان همسر یا مانند آن و سرکوفت کردن این که خانه‌اش را با چه چیزهایی تزیین کرده است یا غیبت کردن و داستان‌گویی در حین صله‌رحم از دیگران و پس از صله‌رحم از میزبان و مانند آن از جمله آفت‌هایی است که این سنت را از خیربودن و نیک بودن بیرون می‌برد و به یک آفت برای گناه و چشم و هم‌چشمی و فروپاشی خانواده‌ها تبدیل می‌کند.»
استاد منصوری معتقد است: «هرچه دراین دید و بازدید سادگی و صفا بیشتر رعایت شود به همان میزان آثار و برکات آن نیز بیشتر خواهد بود به ویژه اگر این صله‌رحم موجب شود تا کار یا سخن‌نیکی را یاد بگیریم و از مشکلات یکدیگر و امکان برطرف کردن آنها به دست خودمان یا خویشان دیگر آگاه شویم و باری از غم را از دوش دیگری برداریم، چه زیبا می‌شد.»
در روایات اسلامی که در بخش صله‌رحم و نیز مهمان شدن و میزبانی کردن آمده می‌توان آداب اسلامی صله‌رحم را آموخت و دانست که چرا این سنت زیبای اسلامی در گذشته عامل انسجام اجتماعی، تعاون، محبت، آبادانی خانه‌ها و شهرها، آرامش روحی و روانی، افزایش برکت و عمر و مانند آن بود ولی الآن به یک مشکل برای برخی از خانواده‌ها تبدیل شده است.
اگر آداب و سنت‌های اسلامی صله‌رحم و دید و بازدید و حدود و ثغور آن را یاد می‌گرفتیم هم از مشکلات می‌رستیم و هم می‌توانستیم از برکات آنها استفاده کنیم.
مخاطبان محترم گروه اجتماعی مشرق می توانند اخبار، مقالات و تصاویر اجتماعی خود را به آدرس shoma@mashreghnews.irارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود. در ضمن گروه اجتماعی مشرق در صدد است با پیگیری مشکلات ارسالی شما از طریق کارشناسان و مشاوران مجرب پاسخی برای ابهامات مخاطبان عزیز بیابد.
