به گزارش مشرق، اگرچه نوروز در جامعه ایرانی با رنگ و بویی خاص و ویژه برگزار می‌شود و در واقع این جشن، جشن ملی ایرانیان است اما در حوزه و اقلیم «جغرافیای فرهنگی ایران» که از چین تا قلب اروپا را در بر می‌گیرد هم مورد توجه است. به این اعتبار، در هریک از سرزمین‌های این پهنه، آداب و رسومی از این جشن بزرگ را می‌توان شاهد بود.
1) ماسلنیتسا، نوروز در سرزمین اسلاوها
ماسلنیتسا، جشن مذهبی و عامیانه‌ای است که در گستره جمهوری‌های اسلاونژاد شوروی سابق از قبیل روسیه، اوکراین و بلاروس برگزار می‌شود و نماد وداع با زمستان و استقبال از بهار در این کشورهاست.
این جشن بزرگ که معمولاً بین 28فوریه تا 6 مارس
(معادل 9 تا 15 اسفند) هر سال در روسیه و دیگر کشورهای اسلاونژاد شرق اروپا جشن گرفته می‌شود، همانند نوروز، آیینی برای بدرقه سرمای زمستان و خوشامدگویی به آغاز بهار و فصل گرماست.
ماسلنیتسا در ادبیات عامه، نام محاوره‌ای «هفته پنیر» است که یک هفته پیش از ایام روزه‌داری در روسیه که 40 روز به طول می‌انجامد، آغاز می‌شود و مردم مؤمن بعد از این جشن و در دوران روزه‌داری، از خوردن گوشت و فرآورده‌های حیوانی خودداری می‌کنند.
همانند پیشواز جشن نوروز ایرانی، در جشن ماسلنیتسا نیز آدمک چوبی به همین نام آتش زده می‌شود تا از راه رسیدن گرما به عنوان انرژی حیات بخش به همگان اعلام شود.
اما در اسطوره شناسی اسلاوها، ماسلنیتسا،جشن بر آمدن آفتاب پس از ماه‌ها تحمل سرما و هوای ابری و مه آلود است که در آن قریب الوقوع بودن پایان زمستان نیز جشن گرفته می‌شود.
افزون بر این، جشن ماسلنیتسا با توجه به نام آن دربرگیرنده آیین‌های متنوعی از قبیل ماسک زنی، تفریحات برفی، سورتمه سواری و وسایل نقلیه کشیدنی روی برف است که همگی به نوعی با برف و زمستان گره خورده و فلسفه برگزاری این جشن را به زبانی ساده و همه فهم بیان می‌کند.
از منظر اسطوره شناسی، در آتش انداختن آدمک ماسلنیتسا، اقدامی نمادین برای دور ریختن و پشت پا زدن به خاطره‌ها و تجربه‌های تلخ گذشته و پذیرفتن اندیشه و کردارهای خوب و منزه است.
در این جشن مردمی، رقابت جوان‌ها برای تصرف دژ برفی نیز نماد مبارزه با سختی‌های زندگی و تلاش برای فراهم کردن امکانات زندگی جدید است.
آیین‌های ویژه هفته ماسلنیتسا
در برخی از مناطقی که جشن ماسلنیتسا برگزار می‌شود، هر یک از روزهای آن دارای آیین مخصوص است. به عنوان مثال یک روز ویژه سورتمه سواری، روز دیگر مخصوص سر زدن داماد به والدین همسرش و یک روز هم برای دید و بازدید با والدین تعمیدی است.
هر یک از هفت روز جشن ماسلنیتسا نام و آداب خاصی دارد، به‌طوری که دوشنبه به عنوان روز آغازین جشن، ویژه دید و بازدید با خویشاوندان و نزدیکان بوده و کیک خاص جشن نیز در این روز به فقرا و کسان نزدیک از دست رفته، اهدا می‌شود.
در روز دوم جشن نیز آیین ویژه معرفی دوشیزگان به تازه دامادها برگزار شده و در روز سوم که مصادف با چهارشنبه است، دامادها به مهمانی مادر خانم‌ها می‌روند و کیک «بلینی» می‌خورند.
روز چهارم جشن ماسلنیتسا که شیرین‌ترین و خاطره انگیزترین بخش از این جشن مردمی محسوب می‌شود، آغاز جشن‌های عمومی و گردش‌های دسته جمعی و حل اختلاف‌ها بین مردم بوده و در این روز همه برای تخلیه انرژی منفی جمع شده از سال قبل تلاش می‌کنند.
جمعه، پنجمین روز اختصاص به دیدار مادر خانم از خانه داماد و دخترش دارد و در آن روز دامادها برای نمایش علاقه‌مندی به مادر خانم کیک ویژه‌ای می‌پزند و روز ششم نیز عروس‌ها به خویشاوندان داماد هدیه می‌دهند.
یکشنبه به عنوان آخرین روز، نقطه عطف جشن ماسلنیتسا بوده که همه همدیگر را بخشیده و به یاد رفتگان در کلیسا به دعا و نیایش می‌پردازند.
جشن ماسلنیتسا روز یکشنبه به اوج خود می‌رسد و عصر این روز زیور آلات بانو ماسلنیتسا کنده شده و وی در میان شعله‌های آتش برافروخته انداخته می‌شود.
در واقع «ماسلنیتسا» که در «روسی» (نام قدیم روسیه) یک جشن شاد و مبارک محسوب می‌شد، برای مردمی که در سطح گسترده‌ای از اروپای شرقی و آسیا این آیین را جشن می‌گیرند، یادآور روزهای شاد زمستانی سرشار از شور و شوق بسیار، بوی خوش «بلینی»، صدای ناقوس کلیساها، سماورهای برنجی، کارناوال‌های شادی و نوشیدن چای در پای غرفه‌های رنگارنگ است.
2) هند و نوروز
به هرجای کشور پهناور هند سفر کنید لمس خواهید کرد که در میان کشورهای دنیا هیچ کشوری به اندازه ایران نفوذ فرهنگی در شبه قاره ندارد.
بیش از 800 سال تاریخ و فرهنگ پرافتخار هند با زبان فارسی آمیخته است و رفت وآمدهای فراوان بین دو ملت بخصوص اندیشمندان و علمای دو کشور اشتراک‌های فرهنگی و هنری فراوانی را از خود برجای گذاشته که همچنان زنده و پویا هستند.
برای رسیدن به آداب و رسوم نوروز نیاز به کنکاش عمیق دراین سرزمین کهن نیست بلکه در میان گفته‌ها و سخنان مردم و اشعار شاعران بزرگ هندی از جمله پارسی گویان «بهار» و «نوروز» در کنار یکدیگر دیده و بیان می‌شوند.
شاعر معروف و پارسی گوی هند «امیرخسرو دهلوی» در دیوان خود می‌گوید:
باغ در ایام بهاران خوش است
موسم گل با رخ یاران خوش است
چون گل نوروز کند نافه باز
نرگس سرمست در آید به ناز
دهلوی که با سعدی شیرازی همدوران بوده گنجینه‌هایی از ذوق، هنر و شور و احساس از خود برجای گذاشته که در جای جای آن عمق روابط فرهنگی بین ایران و هند دیده می‌شود.
جشن باستانی نوروز نه در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای جهان از جمله برخی نقاط هند مانند ایالت اوتارپرادش و کشمیر برگزار می‌شود.
جامعه زرتشتیان هند که اکنون بیشتر در ایالت ماهاراشترا در جنوب غرب دیده می‌شوند نیز نخستین روز از نخستین ماه تقویم خود را با شور و هیجان تمام به عنوان «نوروز جمشیدی» جشن می‌گیرند.
زرتشتیان هند چندین روز قبل از فرارسیدن نوروز خود را برای برگزاری هرچه باشکوه‌تر این جشن از طریق خانه‌تکانی، رنگ‌آمیزی و آذین بندی خانه‌ها آماده کرده و نوروز را با انجام رسوم خاص جشن می‌گیرند و در این روزها لباس‌های نو می‌پوشند.
زرتشتیان در این روز از مهمانان خود با پاشیدن عطر گل به طرف آنان استقبال می‌کنند و بعد از صرف صبحانه ویژه این روز به آتشکده رفته و عبادت به‌جای می‌آورند. آنان همچنین نوروز را به یکدیگر از طریق تبادل هدایا تبریک می‌گویند. زرتشتیان غذاهای خاصی نیز برای ناهار و شام نوروز تهیه و تمام روز را با دیدار از دوستان و خویشاوندان و تبادل تبریک سپری می‌کنند.
عدد هفت از نظر زرتشتیان نشانگر هفت عنصر زندگی یعنی آتش، خاک، آب، هوا، گیاهان، حیوانات و انسان‌ها است و به همین جهت آنان این عدد را معجزه‌آمیز و مهم تلقی می‌کنند به طوری که سفره نوروزی آنان شامل هفت قلم است که اسم آنها با کلمه «سین» شروع می‌شود.
سفره هفت سین زرتشتیان نشانگر زندگی، سلامتی، ثروت، فراوانی، عشق، شکیبایی و خلوص است.
فرهنگ ایران و هند بشدت با هم عجین است
وقتی در آستانه نوروز 93 در خیابان باراخان بارود در دهلی نو به سراغ آقای «غلامرضا انصاری» سفیر کشورمان رفتیم تا در مورد نوروز در هند سخن بگوید او بلافاصله جمله‌ای از بیانات نهرو رهبر بزرگ هندوستان را بیان کرد.
نقل می‌شود که نهرو اعتقاد داشته ایران و هند مانند دو برادری هستند که در کوچکی از هم جدا افتاده و سال‌ها از یکدیگر دور بوده‌اند اما وقتی بزرگتر شدند یکدیگر را پیدا کرده‌اند.این پیدا کردن از راه یک ندا و صوتی بوده که این ندا در ذهن هردو آشنا بوده است.
سفیر کشورمان افزود: ایران و هند اکنون دوباره همدیگر را پیدا کرده‌اند و این برادری باید با اجرایی شدن هدف‌های دو ملت بزرگ ایران و هند از جمله در حوزه‌های فرهنگی دنبال شود.
وی با اشاره به این‌که ارتباطات فرهنگی ایران وهند خودش یک بحث مفصل و طولانی است، گفت: یکی از محورهای فرهنگی که باید مورد توجه قرار گیرد نوروز است. نوروز در منطقه کشمیر که در اینجا به عنوان « ایران صغیر» شناخته می‌شود هرسال گرامی داشته می‌شود و هرکس در نقطه نقطه این منطقه حضور فرهنگ ایرانی را در آداب و رسوم مردم و کلام آنان می‌بیند.
آقای انصاری با اشاره به این‌که معتقد است آداب و رسوم ایران از جمله نوروز در هند قابل اجرا و احیا است، گفت: بخش‌های زیادی از ایرانیان مهاجر در هند به عنوان زرتشتیان ایرانی‌الاصل زندگی می‌کنند که بشدت نوروز و آداب و رسوم آن را پاس می‌دارند.
سفیر ایران افزود: زرتشتیان که قشری بسیار موفق نیز در هند هستند در حفظ این میراث فرهنگی نقش دارند و این یکی از زمینه‌های مشترک بین ملت‌های ایران و هند است.
ایران شناس هندی: نوروز در هند سابقه‌ای دیرینه دارد
استاد «یونس جعفری» ایران شناس و استاد زبان و ادبیات فارسی در هندوستان با اشاره به سابقه دیرینه جشن نوروز در هند می‌گوید: هنوز هم مردمان زیادی در شهرهای مختلف هندوستان آیین نوروز را برگزار می‌کنند.
وی در خصوص قدمت آیین نوروز در هندوستان گفت: تا جایی که من اطلاع دارم دست کم از زمان حکومت همایون دومین پادشاه گورکانیان آیین جشن نوروز در دربار و شهرهای مختلف هند برگزار می‌شده و مردم این سرزمین همچون ایرانیان آیین‌های مخصوص سال نو شمسی و آغاز بهار را به جا می‌آوردند.
وی درباره نحوه انتقال آیین‌های نوروز به هندوستان گفت: گفته می‌شود مسلمانانی که به هند سفر کرده بودند آیین نوروز را نیز به عنوان سوغات به این سرزمین منتقل کردند و هنوز هم نوروز به عنوان سنتی پسندیده و دوست داشتنی در میان بسیاری از مردم هند رواج دارد.
ایران‌شناس هندی به برخی از رسوم نوروز در هند اشاره کرد و گفت: جشن چهارشنبه سوری، خرید شب عید، پوشیدن جامه نو، خرید شیرینی و تنقلات، بازدید از اقوام و آشنایان، چیدن سفره هفت سین، خواندن قرآن و دعا هنگام تحویل سال از جمله مراسمی است که به مناسبت نوروز در بسیاری از خانواده‌های هندی بویژه مسلمانان برگزار می‌شود.
وی به برگزاری مراسم و آیین‌هایی مشابه نوروز در میان دیگر اقوام هندی و هندوها اشاره کرد و گفت: در هندوستان اقوام و آیین‌های مختلف از جمله هندوها همزمان با آغاز فصل بهار و نوروز، آیین‌های ویژه‌ای برگزار می‌کنند که شباهت‌هایی با جشن نوروز دارد که از آن جمله می‌توان به جشن‌های <هولی> و <دیوالی> اشاره کرد.
در جشن هولی یا جشن رنگ‌ها مردم هند در خیابان‌ها به شادی می‌پردازند و به نشانه آغاز فصل بهار و شکفتن گل‌های رنگارنگ به یکدیگر رنگ می‌پاشند.
3) آداب و سنن مسلمانان پاکستانی در جشن نوروز
مراسم شاد و جشن‌های نوروزی در نخستین روز ماه فروردین و آغاز فصل بهار همزمان با کشورمان میان پاکستانی‌ها با شور و شوق خاصی در شهرهای مختلف این کشور با نام جشن «عالم افروز نوروز» برگزار می‌شود.
جشن بهاری و عید نوروز یک محور مشترک میان کشورهای جمهوری اسلامی ایران، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، ترکیه و برخی از کشورهای آسیای میانه دیگر است.
مجمع عمومی سازمان ملل روز اول فروردین (21 ماه مارس) را به عنوان روز جهانی عید نوروز، با ریشه ایرانی به رسمیت شناخته و آن را در تقویم خود جای داده است.
نمایش آداب و فرهنگ ایرانی به‌صورت برگزاری نمایشگاه‌ها و جشن‌های مختلف در مراکز فرهنگی بویژه دانشگاه‌ها در پاکستان و کشورهایی که با زبان فارسی آشنایی دارند با استقبال پر شوری از سوی دانشجویان و مردم مسلمان این کشورها همراه می‌شود.
جشن‌های نوروزی و مراسم آغاز فصل بهار در پاکستان در مناطق ایالات بلوچستان (شهرهای کویته، جعفرآباد، مکران، گوادر)، ایالت گلگیت – بلتستان (شهرهای گلگیت، اسکردو، هنزه، استور، چیترال)، ایالت خیبرپختونخوا (شهرهای پیشاور، سوات، بنو و برخی از مناطق قبایلی) و شهرهای مختلف ایالت پنجاب در شرق این کشور برگزار می‌شود.
از رسوم سنتی عید نوروز در پاکستان بویژه در ایالت گلگیت- بلتستان در شمال این کشور می‌توان به هدیه دادن تخم مرغ‌های رنگی به یکدیگر، رفت و آمد به منازل اقوام و بازی و تماشای بازی چوگان اشاره کرد.
عید نوروز و ایام فرا رسیدن فصل بهار در ایالات بلوچستان و پنجاب نیز با حضور مردم در دامن سبز طبیعت، اجرای برنامه‌های سنتی از جمله پریدن از روی آتش به معنای این‌که باعث پاک شدن گناهان می‌شود، جشن گرفته می‌شود.
جامعه زرتشتیان و جمعیت زیادی از پناهندگان افغانستان که در مناطق مختلف پاکستان سکونت دارند نیز عید نوروز را با دید و بازدیدهای خانوادگی و حضور در پارک‌ها جشن می‌گیرند.
بر اساس سرشماری سال 1377 شمسی (1998 میلادی)، مذهب زرتشتی در پاکستان با جمعیتی حدود 20 هزار نفر به عنوان کم جمعیت‌ترین گروه اقلیتی این کشور به شمار می‌رود.
در مجموع پاکستان به‌عنوان همسایه جنوب غربی ایران کشوری مسلمان به حساب می‌آید که با توجه به تأثیر فرهنگ ایرانی که روی فرهنگ، زبان و آداب و سنن پاکستان گذاشته است؛ مشترکات فراوانی بین دو کشور وجود دارد که یکی از آنها جشن نوروز است.
هر ساله، با فرا رسیدن ماه (فوریه و مارس) همزمان با نزدیک شدن فصل بهار، در کشورهای آسیای جنوبی بویژه هند و پاکستان، مراسمی تحت عنوان سنت بهار برگزار می‌شود که این روز را با به پرواز در آوردن بادبادک‌های گوناگون جشن می‌گیرند.
این جشن در سراسر پاکستان برگزار می‌شود و تقریباً همه در آن شرکت می‌کنند و از نمایش حیوانات گرفته تا بازی سنتی، قومی و بین‌المللی مانند کشتی، دو و میدانی، هاکی، فوتبال، تنیس و همچنین اسب سواری و اسب‌دوانی و مهمتر از همه نیزه بازی و کبدی و غیره اجرا می‌شود.
از آداب و رسوم عید نوروز در میان مردم پاکستان، می‌توان به خانه تکانی یا به عبارتی پاکیزه کردن خانه، پوشیدن لباس نو، تهیه و پخت انواع شیرینی از قبیل (لدو، گلاب جامن، رس گهوله، کیک، برفی، شکرپاره، کرم رول و سوهان حلوا) همچنین پختن غذاهای معروف این ایام اشاره کرد.
در نواحی گلگیت و بلتستان در شمال پاکستان برگزاری جشن نوروز همراه با اجرای برنامه‌های آتش بازی و تیراندازی و چوگان است.
شیعیان پاکستانی نیز عمدتاً در ایالت پنجاب بویژه شهر «لاهور» مرکز این ایالت جشن‌های نوروز را مانند ایران برگزار می‌کنند.
شیعیان پاکستانی این ایام را منتسب به حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام می‌دانند که در حقیقت همان جشن غدیر خم است و به طور معمول در 21 مارس (اول فروردین) برگزار می‌شود.
آنها معتقدند روزی که پیامبر گرامی اسلامی حضرت محمد(ص) در اجتماع مسلمانان، به حکم پروردگار، حدیث معروف غدیر را خواندند و حضرت امیر(ع) را به جانشینی خود معرفی کردند، مصادف با روز 21 مارس همزمان با 18 ذیحجه و مصادف با اول بهار بوده است. لذا در این ایام شادی کرده و لباس نو می‌پوشند.
4) آیین‌های جشن بزرگ «عید بهار» در تاجیکستان
تاجیکان فارسی زبان که سالیان درازی زیر سلطه نظام شوروی سابق بودند 22 سال است که دل به آیین‌های نیاکان از جمله نوروز باستانی بسته‌اند و اکنون آنها همراه با ایرانیان و دیگر مناطق فارسی زبان نوروز را به عنوان یک جشن ملی تجلیل می‌کنند.
تا قبل از سال 1370، رژیم کمونیستی شوروی سابق که 80 سال بر جمهوری آسیای میانه از جمله تاجیکستان تسلط داشت تلاش می‌کرد که خاطرات و فرهنگ نوروزی ازمردم تاجیکستان زدوده شود اما تاجیکان با پایبندی به سنت‌های اصیل خود نوروز را زیر عناوین «عید بهار» و «جشن کشاورزان» زنده نگه داشتند.
جشن سنتی نوروز در این کشور چند سالی است که احیا شده و مردم فرهنگ دوست تاجیک نوروز را به هم شادباش می‌گویند و پنج روز اول بهار هر سال نیز به مناسبت جشن‌های نوروزی در این کشور تعطیل رسمی اعلام شده است.
بسیاری از نوزادانی که روز 20 یا 21 مارس (مطابق با اول نوروز) در استان بدخشان تاجیکستان به دنیا می‌آیند، به دلیل محبوبیت فراوان جشن نوروز در این سرزمین، «نوروز» یا «نوروزشاه» یا «نوروزگل» نام می‌گیرند.
آیین‌های نوروزی تاجیک‌ها به آن سبک که در کشور ما ایران برگزار می‌شود مقداری تفاوت دارد.
در تاجیکستان مراسم سیزده بدر و یا مراسم چهارشنبه سوری وجود ندارد و فقط جشن نوروز در یک یا دو روز تجلیل می‌شود. نوروز در این کشور به نام «جشن بزرگ»، معروف است.
جشن بزرگ نوروز در تاجیکستان به شکل دسته جمعی و در دو سه روز اول خلاصه می‌شود. همه مردم شهر در محلی به نام نوروزگاه جمع می‌شوند و در این مکان، بخصوص روز اول برنامه‌های مختلف فرهنگی، هنری و ورزشی برای آنها اجرا می‌شود.
دکتر <علی اصغر شعر دوست> سفیر سابق ایران در تاجیکستان و محقق تاریخ تاجیکستان اظهار می‌دارد که با وجود تلاش‌های نظام شوروی سابق برای فاصله گرفتن تاجیکان از فرهنگ و آیین‌های خود از جمله نوروز، اما این مناسبت باستانی برای مردم تاجیکستان، جشنی ملی و دیرینه است و مردم این کشور جشن نوروز را بسیار محترم می‌شمرند.
شعردوست افزود: تاجیکان از دیرباز نوروز را مقدس می‌دانند و با دعا و نیایش‌های ویژه که در رسوم گل‌گردانی، سمنو پزی و کلوچه پزی دارند به استقبال نوروز می‌روند و رسیدن بهار را با گل گردانی گل‌های نرگس، سیاه گوش و گل‌های بهمن خبر می‌دهند.
علاوه بر جشن عمومی نوروز در تاجیکستان، تاجیکان آیین‌های نوروزی را بخصوص در شهرهای خجند و بدخشان برگزار می‌کنند.
«خانه‌تکانی» یا «جاروب‌بندان» یکی از این آیین‌هاست که معمولاً روز 19 مارس برگزار می‌شود. اشیای خانه را به‌تمام بیرون می‌برند، گرد و غبار را از در و دیوار و طاقچه‌ها می‌زدایند، پشت بام‌ها را می‌روبند و هزار-اسپند دود می‌کنند.
زنان خانواده با آرزوی پرباری و برکت سال نو، کلاه‌های منقش گردی را به آرد می‌زنند و بر دیوارهای دودخورده خانه، نقش گل می‌آفرینند. کودکان با گچ سفید روی دیوار نقش گل و بلبل و آهو و بز کوهی می‌کشند. رنگ سفید در روزهای نوروز نقش نمادین دارد و همه جا به چشم می‌خورد.
در حالی که زنان و کودکان سرگرم آرایش خانه‌ها هستند، مردان خانواده شاخه‌های بلند درختان را می‌برند و با کارد روی آنها گل می‌تراشند. سپس شاخه‌های آراسته را با ندای «شاگون بهار مبارک!» وارد خانه می‌کنند و در سوراخ‌های پنج ستون خانه استوار می‌کنند.
در روز نوروز دختران جوان با لباس‌های تازه و رنگارنگ میان درختان باغ تابی می‌بندند و تاب‌بازی می‌کنند. در حالی که یکی مشغول تاب‌سواری است، دیگران دف می‌زنند و سرودهای نوروزی می‌خو‌انند. و تاب هر دختری بالاتر برود، برایش در طول سال نو بخت بلندتری را پیشگویی می‌کنند.
مخاطبان محترم گروه اجتماعی مشرق می توانند اخبار، مقالات و تصاویر اجتماعی خود را به آدرس shoma@mashreghnews.irارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود. در ضمن گروه اجتماعی مشرق در صدد است با پیگیری مشکلات ارسالی شما از طریق کارشناسان و مشاوران مجرب پاسخی برای ابهامات مخاطبان عزیز بیابد.
1) ماسلنیتسا، نوروز در سرزمین اسلاوها
ماسلنیتسا، جشن مذهبی و عامیانه‌ای است که در گستره جمهوری‌های اسلاونژاد شوروی سابق از قبیل روسیه، اوکراین و بلاروس برگزار می‌شود و نماد وداع با زمستان و استقبال از بهار در این کشورهاست.
این جشن بزرگ که معمولاً بین 28فوریه تا 6 مارس
(معادل 9 تا 15 اسفند) هر سال در روسیه و دیگر کشورهای اسلاونژاد شرق اروپا جشن گرفته می‌شود، همانند نوروز، آیینی برای بدرقه سرمای زمستان و خوشامدگویی به آغاز بهار و فصل گرماست.
ماسلنیتسا در ادبیات عامه، نام محاوره‌ای «هفته پنیر» است که یک هفته پیش از ایام روزه‌داری در روسیه که 40 روز به طول می‌انجامد، آغاز می‌شود و مردم مؤمن بعد از این جشن و در دوران روزه‌داری، از خوردن گوشت و فرآورده‌های حیوانی خودداری می‌کنند.
همانند پیشواز جشن نوروز ایرانی، در جشن ماسلنیتسا نیز آدمک چوبی به همین نام آتش زده می‌شود تا از راه رسیدن گرما به عنوان انرژی حیات بخش به همگان اعلام شود.
اما در اسطوره شناسی اسلاوها، ماسلنیتسا،جشن بر آمدن آفتاب پس از ماه‌ها تحمل سرما و هوای ابری و مه آلود است که در آن قریب الوقوع بودن پایان زمستان نیز جشن گرفته می‌شود.
افزون بر این، جشن ماسلنیتسا با توجه به نام آن دربرگیرنده آیین‌های متنوعی از قبیل ماسک زنی، تفریحات برفی، سورتمه سواری و وسایل نقلیه کشیدنی روی برف است که همگی به نوعی با برف و زمستان گره خورده و فلسفه برگزاری این جشن را به زبانی ساده و همه فهم بیان می‌کند.
از منظر اسطوره شناسی، در آتش انداختن آدمک ماسلنیتسا، اقدامی نمادین برای دور ریختن و پشت پا زدن به خاطره‌ها و تجربه‌های تلخ گذشته و پذیرفتن اندیشه و کردارهای خوب و منزه است.
در این جشن مردمی، رقابت جوان‌ها برای تصرف دژ برفی نیز نماد مبارزه با سختی‌های زندگی و تلاش برای فراهم کردن امکانات زندگی جدید است.
آیین‌های ویژه هفته ماسلنیتسا
در برخی از مناطقی که جشن ماسلنیتسا برگزار می‌شود، هر یک از روزهای آن دارای آیین مخصوص است. به عنوان مثال یک روز ویژه سورتمه سواری، روز دیگر مخصوص سر زدن داماد به والدین همسرش و یک روز هم برای دید و بازدید با والدین تعمیدی است.
هر یک از هفت روز جشن ماسلنیتسا نام و آداب خاصی دارد، به‌طوری که دوشنبه به عنوان روز آغازین جشن، ویژه دید و بازدید با خویشاوندان و نزدیکان بوده و کیک خاص جشن نیز در این روز به فقرا و کسان نزدیک از دست رفته، اهدا می‌شود.
در روز دوم جشن نیز آیین ویژه معرفی دوشیزگان به تازه دامادها برگزار شده و در روز سوم که مصادف با چهارشنبه است، دامادها به مهمانی مادر خانم‌ها می‌روند و کیک «بلینی» می‌خورند.
روز چهارم جشن ماسلنیتسا که شیرین‌ترین و خاطره انگیزترین بخش از این جشن مردمی محسوب می‌شود، آغاز جشن‌های عمومی و گردش‌های دسته جمعی و حل اختلاف‌ها بین مردم بوده و در این روز همه برای تخلیه انرژی منفی جمع شده از سال قبل تلاش می‌کنند.
جمعه، پنجمین روز اختصاص به دیدار مادر خانم از خانه داماد و دخترش دارد و در آن روز دامادها برای نمایش علاقه‌مندی به مادر خانم کیک ویژه‌ای می‌پزند و روز ششم نیز عروس‌ها به خویشاوندان داماد هدیه می‌دهند.
یکشنبه به عنوان آخرین روز، نقطه عطف جشن ماسلنیتسا بوده که همه همدیگر را بخشیده و به یاد رفتگان در کلیسا به دعا و نیایش می‌پردازند.
جشن ماسلنیتسا روز یکشنبه به اوج خود می‌رسد و عصر این روز زیور آلات بانو ماسلنیتسا کنده شده و وی در میان شعله‌های آتش برافروخته انداخته می‌شود.
در واقع «ماسلنیتسا» که در «روسی» (نام قدیم روسیه) یک جشن شاد و مبارک محسوب می‌شد، برای مردمی که در سطح گسترده‌ای از اروپای شرقی و آسیا این آیین را جشن می‌گیرند، یادآور روزهای شاد زمستانی سرشار از شور و شوق بسیار، بوی خوش «بلینی»، صدای ناقوس کلیساها، سماورهای برنجی، کارناوال‌های شادی و نوشیدن چای در پای غرفه‌های رنگارنگ است.
2) هند و نوروز
به هرجای کشور پهناور هند سفر کنید لمس خواهید کرد که در میان کشورهای دنیا هیچ کشوری به اندازه ایران نفوذ فرهنگی در شبه قاره ندارد.
بیش از 800 سال تاریخ و فرهنگ پرافتخار هند با زبان فارسی آمیخته است و رفت وآمدهای فراوان بین دو ملت بخصوص اندیشمندان و علمای دو کشور اشتراک‌های فرهنگی و هنری فراوانی را از خود برجای گذاشته که همچنان زنده و پویا هستند.
برای رسیدن به آداب و رسوم نوروز نیاز به کنکاش عمیق دراین سرزمین کهن نیست بلکه در میان گفته‌ها و سخنان مردم و اشعار شاعران بزرگ هندی از جمله پارسی گویان «بهار» و «نوروز» در کنار یکدیگر دیده و بیان می‌شوند.
شاعر معروف و پارسی گوی هند «امیرخسرو دهلوی» در دیوان خود می‌گوید:
باغ در ایام بهاران خوش است
موسم گل با رخ یاران خوش است
چون گل نوروز کند نافه باز
نرگس سرمست در آید به ناز
دهلوی که با سعدی شیرازی همدوران بوده گنجینه‌هایی از ذوق، هنر و شور و احساس از خود برجای گذاشته که در جای جای آن عمق روابط فرهنگی بین ایران و هند دیده می‌شود.
جشن باستانی نوروز نه در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای جهان از جمله برخی نقاط هند مانند ایالت اوتارپرادش و کشمیر برگزار می‌شود.
جامعه زرتشتیان هند که اکنون بیشتر در ایالت ماهاراشترا در جنوب غرب دیده می‌شوند نیز نخستین روز از نخستین ماه تقویم خود را با شور و هیجان تمام به عنوان «نوروز جمشیدی» جشن می‌گیرند.
زرتشتیان هند چندین روز قبل از فرارسیدن نوروز خود را برای برگزاری هرچه باشکوه‌تر این جشن از طریق خانه‌تکانی، رنگ‌آمیزی و آذین بندی خانه‌ها آماده کرده و نوروز را با انجام رسوم خاص جشن می‌گیرند و در این روزها لباس‌های نو می‌پوشند.
زرتشتیان در این روز از مهمانان خود با پاشیدن عطر گل به طرف آنان استقبال می‌کنند و بعد از صرف صبحانه ویژه این روز به آتشکده رفته و عبادت به‌جای می‌آورند. آنان همچنین نوروز را به یکدیگر از طریق تبادل هدایا تبریک می‌گویند. زرتشتیان غذاهای خاصی نیز برای ناهار و شام نوروز تهیه و تمام روز را با دیدار از دوستان و خویشاوندان و تبادل تبریک سپری می‌کنند.
عدد هفت از نظر زرتشتیان نشانگر هفت عنصر زندگی یعنی آتش، خاک، آب، هوا، گیاهان، حیوانات و انسان‌ها است و به همین جهت آنان این عدد را معجزه‌آمیز و مهم تلقی می‌کنند به طوری که سفره نوروزی آنان شامل هفت قلم است که اسم آنها با کلمه «سین» شروع می‌شود.
سفره هفت سین زرتشتیان نشانگر زندگی، سلامتی، ثروت، فراوانی، عشق، شکیبایی و خلوص است.
فرهنگ ایران و هند بشدت با هم عجین است
وقتی در آستانه نوروز 93 در خیابان باراخان بارود در دهلی نو به سراغ آقای «غلامرضا انصاری» سفیر کشورمان رفتیم تا در مورد نوروز در هند سخن بگوید او بلافاصله جمله‌ای از بیانات نهرو رهبر بزرگ هندوستان را بیان کرد.
نقل می‌شود که نهرو اعتقاد داشته ایران و هند مانند دو برادری هستند که در کوچکی از هم جدا افتاده و سال‌ها از یکدیگر دور بوده‌اند اما وقتی بزرگتر شدند یکدیگر را پیدا کرده‌اند.این پیدا کردن از راه یک ندا و صوتی بوده که این ندا در ذهن هردو آشنا بوده است.
سفیر کشورمان افزود: ایران و هند اکنون دوباره همدیگر را پیدا کرده‌اند و این برادری باید با اجرایی شدن هدف‌های دو ملت بزرگ ایران و هند از جمله در حوزه‌های فرهنگی دنبال شود.
وی با اشاره به این‌که ارتباطات فرهنگی ایران وهند خودش یک بحث مفصل و طولانی است، گفت: یکی از محورهای فرهنگی که باید مورد توجه قرار گیرد نوروز است. نوروز در منطقه کشمیر که در اینجا به عنوان « ایران صغیر» شناخته می‌شود هرسال گرامی داشته می‌شود و هرکس در نقطه نقطه این منطقه حضور فرهنگ ایرانی را در آداب و رسوم مردم و کلام آنان می‌بیند.
آقای انصاری با اشاره به این‌که معتقد است آداب و رسوم ایران از جمله نوروز در هند قابل اجرا و احیا است، گفت: بخش‌های زیادی از ایرانیان مهاجر در هند به عنوان زرتشتیان ایرانی‌الاصل زندگی می‌کنند که بشدت نوروز و آداب و رسوم آن را پاس می‌دارند.
سفیر ایران افزود: زرتشتیان که قشری بسیار موفق نیز در هند هستند در حفظ این میراث فرهنگی نقش دارند و این یکی از زمینه‌های مشترک بین ملت‌های ایران و هند است.
ایران شناس هندی: نوروز در هند سابقه‌ای دیرینه دارد
استاد «یونس جعفری» ایران شناس و استاد زبان و ادبیات فارسی در هندوستان با اشاره به سابقه دیرینه جشن نوروز در هند می‌گوید: هنوز هم مردمان زیادی در شهرهای مختلف هندوستان آیین نوروز را برگزار می‌کنند.
وی در خصوص قدمت آیین نوروز در هندوستان گفت: تا جایی که من اطلاع دارم دست کم از زمان حکومت همایون دومین پادشاه گورکانیان آیین جشن نوروز در دربار و شهرهای مختلف هند برگزار می‌شده و مردم این سرزمین همچون ایرانیان آیین‌های مخصوص سال نو شمسی و آغاز بهار را به جا می‌آوردند.
وی درباره نحوه انتقال آیین‌های نوروز به هندوستان گفت: گفته می‌شود مسلمانانی که به هند سفر کرده بودند آیین نوروز را نیز به عنوان سوغات به این سرزمین منتقل کردند و هنوز هم نوروز به عنوان سنتی پسندیده و دوست داشتنی در میان بسیاری از مردم هند رواج دارد.
ایران‌شناس هندی به برخی از رسوم نوروز در هند اشاره کرد و گفت: جشن چهارشنبه سوری، خرید شب عید، پوشیدن جامه نو، خرید شیرینی و تنقلات، بازدید از اقوام و آشنایان، چیدن سفره هفت سین، خواندن قرآن و دعا هنگام تحویل سال از جمله مراسمی است که به مناسبت نوروز در بسیاری از خانواده‌های هندی بویژه مسلمانان برگزار می‌شود.
وی به برگزاری مراسم و آیین‌هایی مشابه نوروز در میان دیگر اقوام هندی و هندوها اشاره کرد و گفت: در هندوستان اقوام و آیین‌های مختلف از جمله هندوها همزمان با آغاز فصل بهار و نوروز، آیین‌های ویژه‌ای برگزار می‌کنند که شباهت‌هایی با جشن نوروز دارد که از آن جمله می‌توان به جشن‌های <هولی> و <دیوالی> اشاره کرد.
در جشن هولی یا جشن رنگ‌ها مردم هند در خیابان‌ها به شادی می‌پردازند و به نشانه آغاز فصل بهار و شکفتن گل‌های رنگارنگ به یکدیگر رنگ می‌پاشند.
3) آداب و سنن مسلمانان پاکستانی در جشن نوروز
مراسم شاد و جشن‌های نوروزی در نخستین روز ماه فروردین و آغاز فصل بهار همزمان با کشورمان میان پاکستانی‌ها با شور و شوق خاصی در شهرهای مختلف این کشور با نام جشن «عالم افروز نوروز» برگزار می‌شود.
جشن بهاری و عید نوروز یک محور مشترک میان کشورهای جمهوری اسلامی ایران، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، ترکیه و برخی از کشورهای آسیای میانه دیگر است.
مجمع عمومی سازمان ملل روز اول فروردین (21 ماه مارس) را به عنوان روز جهانی عید نوروز، با ریشه ایرانی به رسمیت شناخته و آن را در تقویم خود جای داده است.
نمایش آداب و فرهنگ ایرانی به‌صورت برگزاری نمایشگاه‌ها و جشن‌های مختلف در مراکز فرهنگی بویژه دانشگاه‌ها در پاکستان و کشورهایی که با زبان فارسی آشنایی دارند با استقبال پر شوری از سوی دانشجویان و مردم مسلمان این کشورها همراه می‌شود.
جشن‌های نوروزی و مراسم آغاز فصل بهار در پاکستان در مناطق ایالات بلوچستان (شهرهای کویته، جعفرآباد، مکران، گوادر)، ایالت گلگیت – بلتستان (شهرهای گلگیت، اسکردو، هنزه، استور، چیترال)، ایالت خیبرپختونخوا (شهرهای پیشاور، سوات، بنو و برخی از مناطق قبایلی) و شهرهای مختلف ایالت پنجاب در شرق این کشور برگزار می‌شود.
از رسوم سنتی عید نوروز در پاکستان بویژه در ایالت گلگیت- بلتستان در شمال این کشور می‌توان به هدیه دادن تخم مرغ‌های رنگی به یکدیگر، رفت و آمد به منازل اقوام و بازی و تماشای بازی چوگان اشاره کرد.
عید نوروز و ایام فرا رسیدن فصل بهار در ایالات بلوچستان و پنجاب نیز با حضور مردم در دامن سبز طبیعت، اجرای برنامه‌های سنتی از جمله پریدن از روی آتش به معنای این‌که باعث پاک شدن گناهان می‌شود، جشن گرفته می‌شود.
جامعه زرتشتیان و جمعیت زیادی از پناهندگان افغانستان که در مناطق مختلف پاکستان سکونت دارند نیز عید نوروز را با دید و بازدیدهای خانوادگی و حضور در پارک‌ها جشن می‌گیرند.
بر اساس سرشماری سال 1377 شمسی (1998 میلادی)، مذهب زرتشتی در پاکستان با جمعیتی حدود 20 هزار نفر به عنوان کم جمعیت‌ترین گروه اقلیتی این کشور به شمار می‌رود.
در مجموع پاکستان به‌عنوان همسایه جنوب غربی ایران کشوری مسلمان به حساب می‌آید که با توجه به تأثیر فرهنگ ایرانی که روی فرهنگ، زبان و آداب و سنن پاکستان گذاشته است؛ مشترکات فراوانی بین دو کشور وجود دارد که یکی از آنها جشن نوروز است.
هر ساله، با فرا رسیدن ماه (فوریه و مارس) همزمان با نزدیک شدن فصل بهار، در کشورهای آسیای جنوبی بویژه هند و پاکستان، مراسمی تحت عنوان سنت بهار برگزار می‌شود که این روز را با به پرواز در آوردن بادبادک‌های گوناگون جشن می‌گیرند.
این جشن در سراسر پاکستان برگزار می‌شود و تقریباً همه در آن شرکت می‌کنند و از نمایش حیوانات گرفته تا بازی سنتی، قومی و بین‌المللی مانند کشتی، دو و میدانی، هاکی، فوتبال، تنیس و همچنین اسب سواری و اسب‌دوانی و مهمتر از همه نیزه بازی و کبدی و غیره اجرا می‌شود.
از آداب و رسوم عید نوروز در میان مردم پاکستان، می‌توان به خانه تکانی یا به عبارتی پاکیزه کردن خانه، پوشیدن لباس نو، تهیه و پخت انواع شیرینی از قبیل (لدو، گلاب جامن، رس گهوله، کیک، برفی، شکرپاره، کرم رول و سوهان حلوا) همچنین پختن غذاهای معروف این ایام اشاره کرد.
در نواحی گلگیت و بلتستان در شمال پاکستان برگزاری جشن نوروز همراه با اجرای برنامه‌های آتش بازی و تیراندازی و چوگان است.
شیعیان پاکستانی نیز عمدتاً در ایالت پنجاب بویژه شهر «لاهور» مرکز این ایالت جشن‌های نوروز را مانند ایران برگزار می‌کنند.
شیعیان پاکستانی این ایام را منتسب به حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام می‌دانند که در حقیقت همان جشن غدیر خم است و به طور معمول در 21 مارس (اول فروردین) برگزار می‌شود.
آنها معتقدند روزی که پیامبر گرامی اسلامی حضرت محمد(ص) در اجتماع مسلمانان، به حکم پروردگار، حدیث معروف غدیر را خواندند و حضرت امیر(ع) را به جانشینی خود معرفی کردند، مصادف با روز 21 مارس همزمان با 18 ذیحجه و مصادف با اول بهار بوده است. لذا در این ایام شادی کرده و لباس نو می‌پوشند.
4) آیین‌های جشن بزرگ «عید بهار» در تاجیکستان
تاجیکان فارسی زبان که سالیان درازی زیر سلطه نظام شوروی سابق بودند 22 سال است که دل به آیین‌های نیاکان از جمله نوروز باستانی بسته‌اند و اکنون آنها همراه با ایرانیان و دیگر مناطق فارسی زبان نوروز را به عنوان یک جشن ملی تجلیل می‌کنند.
تا قبل از سال 1370، رژیم کمونیستی شوروی سابق که 80 سال بر جمهوری آسیای میانه از جمله تاجیکستان تسلط داشت تلاش می‌کرد که خاطرات و فرهنگ نوروزی ازمردم تاجیکستان زدوده شود اما تاجیکان با پایبندی به سنت‌های اصیل خود نوروز را زیر عناوین «عید بهار» و «جشن کشاورزان» زنده نگه داشتند.
جشن سنتی نوروز در این کشور چند سالی است که احیا شده و مردم فرهنگ دوست تاجیک نوروز را به هم شادباش می‌گویند و پنج روز اول بهار هر سال نیز به مناسبت جشن‌های نوروزی در این کشور تعطیل رسمی اعلام شده است.
بسیاری از نوزادانی که روز 20 یا 21 مارس (مطابق با اول نوروز) در استان بدخشان تاجیکستان به دنیا می‌آیند، به دلیل محبوبیت فراوان جشن نوروز در این سرزمین، «نوروز» یا «نوروزشاه» یا «نوروزگل» نام می‌گیرند.
آیین‌های نوروزی تاجیک‌ها به آن سبک که در کشور ما ایران برگزار می‌شود مقداری تفاوت دارد.
در تاجیکستان مراسم سیزده بدر و یا مراسم چهارشنبه سوری وجود ندارد و فقط جشن نوروز در یک یا دو روز تجلیل می‌شود. نوروز در این کشور به نام «جشن بزرگ»، معروف است.
جشن بزرگ نوروز در تاجیکستان به شکل دسته جمعی و در دو سه روز اول خلاصه می‌شود. همه مردم شهر در محلی به نام نوروزگاه جمع می‌شوند و در این مکان، بخصوص روز اول برنامه‌های مختلف فرهنگی، هنری و ورزشی برای آنها اجرا می‌شود.
دکتر <علی اصغر شعر دوست> سفیر سابق ایران در تاجیکستان و محقق تاریخ تاجیکستان اظهار می‌دارد که با وجود تلاش‌های نظام شوروی سابق برای فاصله گرفتن تاجیکان از فرهنگ و آیین‌های خود از جمله نوروز، اما این مناسبت باستانی برای مردم تاجیکستان، جشنی ملی و دیرینه است و مردم این کشور جشن نوروز را بسیار محترم می‌شمرند.
شعردوست افزود: تاجیکان از دیرباز نوروز را مقدس می‌دانند و با دعا و نیایش‌های ویژه که در رسوم گل‌گردانی، سمنو پزی و کلوچه پزی دارند به استقبال نوروز می‌روند و رسیدن بهار را با گل گردانی گل‌های نرگس، سیاه گوش و گل‌های بهمن خبر می‌دهند.
علاوه بر جشن عمومی نوروز در تاجیکستان، تاجیکان آیین‌های نوروزی را بخصوص در شهرهای خجند و بدخشان برگزار می‌کنند.
«خانه‌تکانی» یا «جاروب‌بندان» یکی از این آیین‌هاست که معمولاً روز 19 مارس برگزار می‌شود. اشیای خانه را به‌تمام بیرون می‌برند، گرد و غبار را از در و دیوار و طاقچه‌ها می‌زدایند، پشت بام‌ها را می‌روبند و هزار-اسپند دود می‌کنند.
زنان خانواده با آرزوی پرباری و برکت سال نو، کلاه‌های منقش گردی را به آرد می‌زنند و بر دیوارهای دودخورده خانه، نقش گل می‌آفرینند. کودکان با گچ سفید روی دیوار نقش گل و بلبل و آهو و بز کوهی می‌کشند. رنگ سفید در روزهای نوروز نقش نمادین دارد و همه جا به چشم می‌خورد.
در حالی که زنان و کودکان سرگرم آرایش خانه‌ها هستند، مردان خانواده شاخه‌های بلند درختان را می‌برند و با کارد روی آنها گل می‌تراشند. سپس شاخه‌های آراسته را با ندای «شاگون بهار مبارک!» وارد خانه می‌کنند و در سوراخ‌های پنج ستون خانه استوار می‌کنند.
در روز نوروز دختران جوان با لباس‌های تازه و رنگارنگ میان درختان باغ تابی می‌بندند و تاب‌بازی می‌کنند. در حالی که یکی مشغول تاب‌سواری است، دیگران دف می‌زنند و سرودهای نوروزی می‌خو‌انند. و تاب هر دختری بالاتر برود، برایش در طول سال نو بخت بلندتری را پیشگویی می‌کنند.
مخاطبان محترم گروه اجتماعی مشرق می توانند اخبار، مقالات و تصاویر اجتماعی خود را به آدرس shoma@mashreghnews.irارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود. در ضمن گروه اجتماعی مشرق در صدد است با پیگیری مشکلات ارسالی شما از طریق کارشناسان و مشاوران مجرب پاسخی برای ابهامات مخاطبان عزیز بیابد.
