به گزارش مشرق، برنامه «دیروز امروز فردا» شب گذشته با حضور حسام الدین آشنا مشاور فرهنگی رئیس جمهور و حجت الاسلام پناهیان استاد حوزه و دانشگاه همانند هفته گذشته با پرداختن به  موضوع فرهنگ پخش شد.

مجری برنامه ابتدا از آشنا خواست تا از شرایط فرهنگی حاکم بر جامعه  ارزیابی کلی داشته باشد.آشنا با اشاره به اینکه ما وارث یک شرایط فرهنگی ریشه دار هستیم گفت: این شرایط نه امزوز به وجود آمده و نه با اقدامات امروزی تغییر می کند؛ حداقل صد سال است که ما وارد دوران جدیدی از فرهنگ کشورمان شده ایم و بیش از نود سال است که وارد دخالت مستفیم و اعمال سیاست فرهنگی توسط دولت در حوزه فرهنگ شده ایم.

مشاور فرهنگی رئیس جمهور مسئله اساسی دولت در زمان رضا شاه را تغییر فرهنگ سنتی جامعه و آماده سازی جامعه برای پذیرش یک فرهنگ استبدادی مدرن دانست و افزود: برای نیل به این هدف ساختارهای حاکمیت به سمت تمرکز هرچه بیشتر به نفع قدرت تحت مدیریت دولت و اعمال تصمیم های خود در جامعه حرگت کرد. نهادهای متمرکز فرهنگی مثل آمورش و پرورش و نظارت کامل  بر کتاب و مجله در دوره رضا شاه همراه با فرایند دولت سازی انجام شد. اما اگر شرایط جامعه نود سال پیش ما به گونه ای دیگر بود این نهادها نیز به گونه ای دیگر شکل می گرفت و به سمت مردمی تر شدن می رفتند؛ به عنوان مثال قبل از انقلاب ممیزی نشریات پیش از انتشار انجام می شد و ممیزی کتاب به جای اینکه در وزارت فرهنگ انجام شود در ساواک صورت می گرفت لذا برای اینکه نظارت کتاب و نشریات از دستگاه اطلاعاتی و امنیتی خارج شود نیاز به یک انقلاب بود.

وی با بیان اینکه انقلاب اسلامی تلاش زیادی برای منطقی کردن میزان دخالت مشروع دولت درامر فرهنگ انجام داد، گفت: امروز ما در وزارت قرهنگ نظارتی برای فیلمها داریم در حالیکه این نطارت تنها مختص قوه مجریه نیست و از قوای متعددی شکل می گیرد؛ شورای عالی نظارت و شورای عالی سینما از اشخاص متخصص دعوت می کنند؛ در هیئت نظارت بر مطبوعات هم همین روند مختلط حاکم است و نماینده هایی از مدیران مسئول مطبوعات در این هیئت وجود دارد؛ اما مسئله ای که ما با آن مواجه هستیم دخالت بیش از حد دولت در نظامهای جامعه از جمله نطام فرهنگی است؛ یعنی به نوعی اقتصاد، فرهنگ و سباست ما همه دولت زده هستند. یکی از جهتگیری هایی که ما باید در دهه چهارم انقلاب اسلامی(دهه عدالت و پیشرفت)  در نظر داشته باشیم، مردمی تر کردن فرهنگ اقتصاد و سیاست است. تذکر رهبری در ابتدای سال برای توجه بیشتر به تشکلها ی فرهنگی خودجوش و فعالان فرهنگی غبر دولتی  را هم می توان در همین راستا فهم کرد.

* پناهیان: دولت‌ها نتوانسته اند نقش خود را در عرصه فرهنگ به خوبی ایفا کنند

در ادامه برنامه رنجبران  از حجت السلام پناهیان خواست تا مهمترین معضل فرهنگی کشور را از نگاه خود بیان کند؛ وی نیز با بیان آیاتی از قرآن کریم و با اشاره به تأثیر گذاری قدرتها در فرهنگ گفت: تأثیر قدرتها در فرهنگ فقط محدود در دولت به معنای عصر جدید نیست و همیشه قدرتهایی وجود داشته اند که مردم را از نور به ظلمت می بردند لذا زمانی که بحث فرهنگ پیش می آید خود به خود پای قدرت هم به میان کشیده می شود.

وی ادامه داد: اوایل انقلاب عده ای از زنان خدمت امام(ره) رسیده و برخی مسائل و دغدغه های دینی و فرهنگی را مطرح کردند و امام در پاسخ فرمودند اگرچه فرهنگ در رأس است اما  ما مسائل مهمتری مانند انتخابات در پیش داریم  که اساسی تر و تأثیرگذار بر فرهنگ هستند.

حجت الاسلام پناهیان با بیان این مطلب از امام تأکید کرد که: اساساً امام معتقد بودند نباید نقش قدرتها و دولتها در فرهنگ را نادیده گرفت. به نظر من نیز یکی از عواملی که رهبری امسال را به این عنوان نامگذاری کرده اند این است که  در طول این سالها دولتها نتوانسته اند نقش خود را درعرصه فرهنگ به خوبی ایفا کنند. البته این به معنای نفی دیدگاه دکتر آشنا مبنی بر عدم دخالت نابجا دولت در فرهنگ نیست و دخالت نابجای دولت چه مثبت و چه منفی در هر دو حالت نتیجه عکس می دهد و  این دخالت  باید کنترل شود.اما در طول این سالها آن کسی که دولت و قدرت در اختیارش بوده بالاترین تأثیر را بر فرهنگ داشته اما باید بررسی شود که این تأثیر مخرب بوده یا مفید.

استاد دانشگاه و حوزه با انتقاد از عملکرد دولتهایی که تا کنون انجام وظیفه کرده اند گفت: به نظر من دولتها در  طول این 35 سال در عرصه فرهنگ نقش خود را به خوبی ایفا نکرده اند.

پناهیان با اشاره به اینکه حضرت امام در اواخر عمر شریفشان مدام بر اسلام آمریکایی اشاره داشتند افزود: بعد از امام هم مقام معظم رهبری بحث تهاجم و شبیخون فرهنگی و سبک زندگی را مطرح کردند و در دولت قبلی هم فرمودند که فرهنگ همچنان غریب است. عملکرد فرهنگی دولت ها امروز تبدیل به یک ضعف شده است. بزرگترین معضل فرهنگی امروز این است که حاکمیت در جاهایی که می تواند روی فرهنگ تاثیر بگذارد ضعیف عمل کرده است و دولتمردان و کارشناسان در قوای مختلف باید یکدل شوند. از طرف دیگر مردم هم باید مطالبه داشته باشند. جامعه ما جامعه ای است که اگر دولت ها وظایف خود را به خوبی انجام دهند، مردم فرهنگسازی بالایی دارند. باید ببینیم در ساختارهای حاکمیتی خود کجاها می توانستیم روی فرهنگ اثر داشته باشیم و این کار را انجام ندادیم.

* آشنا: هر سال سال فرهنگ است/ ما متوجه نبودیم که در فرهنگ سرمایه‌گذاری می‌کنیم، نه هزینه

حسام الدین آشنا در ادامه این برنامه تلویزیونی گفت:«هر سال، سال فرهنگ است. با تعریف وسیعی که از فرهنگ وجود دارد هیچ گاه نمی توان فرهنگ را نادیده گرفت. ما نباید بگوییم امسال سال اقتصاد است یا سال فرهنگ است بلکه امسال سال اقتصاد و فرهنگ است. اگر ما می خواهیم به مقاوم سازی اقتصاد توجه داشته باشیم امکان ندارد بدون توجه به فرهنگ اقتصادی به نتیجه ای برسیم. احیای فرهنگ کار یک ضرورت برای توجه دوباره مردم به کالای مردمی است که بسیار مهم است.  از طرف دیگر توان تولید کشور با این وضع مصرف، هیچ گاه به خودکفایی نخواهد رسید.»

مشاور فرهنگی رئیس جمهور در ادامه با بیان اینکه هیچ وقت به فرهنگ به عنوان یک بخش مولد توجه نشده گفت: «ما متوجه نبودیم که در فرهنگ سرمایه گذاری می کنیم نه هزینه. مسئله اقتصاد و فرهنگ از این نظر اهمیت دارد که ما بپذیریم که بخش فرهنگ باید اقتصادی دیده شود. تولید کالاهای فرهنگی مطابق ارزش های فرهنگی مرسوم جامعه آیا باید به گونه ای انجام شود که مردم برای مصرف آن خدمات هزینه کنند یا کالای فرهنگی دینی و مطابق با ارزش های حاکم یک کالای فرهنگی سوبسیدی است؟»

* آشنا: دولت چیزی نیست جز یک بدنه غیرچابک، غیر هوشمند و غیر توانمند/ سپردن امر فرهنگ به دولت بسیار خطرناک است

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) گفت:«ما باید طوری تولید فرهنگی کنیم که مردم حاضر باشند برای آن هزینه کنند. هر مقدار مردم هزینه کنند یعنی به آن کالای فرهنگی رغبت نشان داده اند. امسال باید به اقتصاد فرهنگ به گونه ای توجه شود که این بخش بتواند روی پای خودش بایستد. اگر ما دولت را بدنه هوشمند چابک و عاقل و دارای راهبرد بدانیم باید از مسئولیت پذیری دولت در حوزه فرهنگ استقبال کنیم اما تجربه سی سال گذشته نشان می دهد دولت چیزی نیست جز یک بدنه غیرچابک، غیر هوشمند و غیر توانمند! ما وقتی از دولت صحبت می کنیم حرف از آقای احمدی نژاد،خاتمی، روحانی و... نیست. حرف از کسانی است که پشت میزها نشسته اند و یا بودجه تصویب و یا رد می کنند. کسی که در سیستم دولتی کار کرده می داند که سپردن امر حساسی مثل فرهنگ به دست دولت چقدر خطرناک است. امروز متاسفانه دست همه به سمت دولت دراز است.»

* پناهیان: شورای عالی انقلاب فرهنگی باید متولی فرهنگ باشد

پناهیان هم در ادامه این برنامه اظهار داشت:«شورای عالی انقلاب فرهنگی باید نزدیک به جایگاه یک متولی فرهنگی نقش ایفا کند. البته تمام بخش های حاکمیت مسئولیت فرهنگی دارند و نمی توان برای فرهنگ یک متولی خاص در نظر گرفت. مثلاً وقتی در مجلس قوانینی تنظیم می شود که قوه قضاییه باید طبق آن حکم دهد، این یک کار کاملاً فرهنگی است. نمی توان بحث فرهنگ را مثل بخش نظامی و امنیتی مجزا و جدا دانست اما حاکمیت در بخش های متعدد آثار فرهنگی خود را در جامعه به جا می گذارد. شاید شورای عالی انقلاب فرهنگی مغز متفکر مرکزی در حوزه فرهنگ است اما فکر می کنم به طور کامل به وظایف خود نپرداخته است.»

وی افزود:«ما حتی رشته مدیریت فرهنگی در دانشگاه نداریم  و در دانش مدیریت فرهنگی چه در دانشگاه و چه در حوزه ضعف داریم. ما در عرصه فرهنگ نمی توانیم به سادگی یک متولی خاص پیدا کنیم. شورای عالی انقلاب فرهنگی باید بهتر از این کار کند و حوزه و دانشگاه هم باید تولید دانش کنند. رفتارهای دولتمردان هم تاثیر بسیار زیادی روی جامعه دارد. رفتار دولتمردان روی مردم از اثر رفتار پدر و مادر موثرتر است.»

حجت الاسلام پناهیان در ادامه گفت:«تلفیق اقتصاد و فرهنگ در سال های پیش هم دیده شده است. مثلاً اصلاح الگوی مصرف یا توجه به تولید داخل. دولت در خصوصی سازی اقتصاد چه نقشی دارد؟ دولت باید زیرساخت ها را فراهم کزده و بعد افراد بیایند و با رقابت سالم به تولید بپردازند و دولت جلوی تولید نامرغوب را بگیرد.در عرصه فرهنگ هم دولت ها باید زیرساخت ها را برای یک فعالیت سالم فراهم کنند. من هم مخالف این هستم که دولت پول بدهد تا فیلمی ساخته شود و بعد بیاییم به مردم بلیط بدهیم که بیایید و فیلم را ببینید و در نهایت هم فیلم جذابیت خاصی نداشته باشد. نباید اجازه دهیم بعضی ها بازار فرهنگ را خراب کنند. اگر کسی آمد و گیشه را با یک اثر مبتذل پر کرد بازار را خراب کرده است و جلوی حضور آثار با کیفیت و قابل را گرفته است.»

* آشنا: مشکل شورای عالی انقلاب فرهنگی، ساختاری است/دبیرخانه شورا هیچ رابطه‌ای با دولت ندارد

مشاور فرهنگی رئیس جمهور در ادامه برنامه دیشب گفت:«شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی برای ساختار سازی است که رهبری بنیانگذار آن هستند. در مجموع حجم انتقادات مقام معظم رهبری از شورا بیشتر از حجم تعاریف ایشان از شورای عالی انقلاب فرهنگی است. به نظرم مشکل شورا یک مشکل ساختاری است و به افراد مرتبط نیست. موتور محرک شورای عالی انقلاب فرهنگی دبیرخانه است که دبیرخانه هیچ رابطه ساختاری با دولت ندارد. در واقع دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی حضوری در دولت ندارد. تا وقتی نتوانیم رابطه دبیرخانه شورا را با دولت یک رابطه ارگانیک کنیم، اتفاق خاصی نخواهد افتاد. وقتی شاهد تداوم ضعف یک نهاد در سالیان مختلف هستیم یعنی با یک مشکل ساختاری مواجه هستیم.»

وی با بیان اینکه اسناد مختلفی در شورای عالی انقلاب فرهنگی تولید می شود اما وارد چرخه اجرایی و سیاست گذاری نمی گردد گفت:«همه حرف های شورا خوب است اما چون از جنس سیاست گذاری نیست، عملاً اتفاقی نمی افتد. دولت به شورای عالی انقلاب فرهنگی احترام می گذارد. در ابتدای این دولت آقای روحانی در اولین جلسه شورا خطاب به اعضای محترم گفتند من می خواهم مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی اجرا شود و از دبیرخانه و اعضای شورا تقاضای کمک کردند. شورا باید وارد دوره پوست اندازی شود تا بتواند خودش را به اجرا نزدیک کند. این موضوع با سندی به نام سند مهندسی فرهنگی کشور در شورا اتفاق می افتد که در سال 91 در شورا تصویب شده است.

آشنا ادامه داد: متاسفانه این مصوبه هم مثل بقیه مصوبه‌ها؛ در بند یا فصل آخر آن مصوبه آمده است که ستاد راهبری مهندسی فرهنگی کشور باید تشکیل بشود و در پیشنهادی که اکنون در صحن شورا مطرح است و اگر تصویب بشود آن اتفاق بزرگ تا حدی رقم می‌خورد و در این صورت بودجه‌های فرهنگی کشور و تصمیمات بزرگ فرهنگی کشور باید در  چارچوب آن ستاد مهندسی فرهنگی مدیریت بشود و دولت را ملزم می‌کند که اگر این شورا تصویب کرد لوایح خود را باید در این چارچوب ارائه کند، حرف بسیار مهمی است یعنی یک رابطه‌ای میان شورا و دولت برقرار کند یک گام به جلو است و اگر غلط انجام شود ما را 10 گام به عقب می‌برد لذا رابطه بین دولت و شورا با این حلقه ستاد تعریف می‌شود. امیدواریم در شورای عالی انقلاب فرهنگی طراحی ساختار، شیوه مدیریت و شیوه ارتباط این ستاد  با دولت به گونه‌ای انجام بشود که دولت آن ستاد را از خودش احساس کند تا بتواند با آن کار کند.

مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور همچنین گفت: حاج آقاپناهیان اشاره خوبی کردند رهبران دولتی در رفتار مردم تاثیرگذارند. جمله‌ای از آیت الله جوادی آملی  نقل شده است که ظاهر مردم همان باطن مسئولین است جمله‌ای است بسیار کلیدی و تکان دهنده. این افراد اعم از کسانی هستند که در دولت هستند یعنی همه کسانی که به نوعی شهرت و احترام عمومی را  دارند؛ همه باید مراقب رفتار خودمان باشیم از کسی که بر سر منبر سخن می‌گوید تا آن مداح، مدیر دولتی و نویسنده مشهور همه ما باید مراقب باشیم.

آشنا افزود: موافق هستم که دولت در فرهنگ یک وظیفه زیرساختی دارد و یک وظیفه ایجاد امکان رقابت عادلانه میان افراد و گروه‌های مجاز برای رقابت(یک عده غیر مجاز تشخیص داده می‌شوند ما آن را الآن بحث نمی‌کنیم) اما در میان کسانی که مجاز هستند دولت وظیفه ایجاد زیرساخت را دارد. ما در زمینه تامین زیرساخت مشکلات خیلی جدی داریم که من به مسئله بسیار مهم عدالت فرهنگی اشاره می‌کنم. عدالت فرهنگی در 2 حوزه معنی پیدا می‌کند یکی در حوزه تولید فرهنگی و یکی در حوزه مصرف فرهنگی، ما در هر دو حوزه ناعادلانه رفتار کردیم.

وی خاطرنشان کرد: شما استان‌هایی در کشور دارید که در تمام استان یک سالن سینما وجود ندارد، درحالیکه همان استان 100هزار دانشجو وجود دارد. رئیس جمهور به استان سیستان و بلوچستان سفر کرده بودند و این فرصتی شد تا شاخص‌های فرهنگی استان دیده بشود؛ وقتی شما 100هزار دانشجو دارید و یک سینما ندارید نه اینکه دانشجویان فیلم نمی‌بینند بلکه فیلمی که شما می‌خواهید را نمی‌بینند چون همه جا لب تاب‌ و سی دی‌ و دی وی دی‌ وجود دارد و این  یعنی دسترسی به غیر مجازش راحت تر است تا مجاز. وقتی شما مدارس کپری را هنوز در برخی استان‌هایتان دارید یعنی دسترسی به فرهنگ در کشور عادلانه نیست؛ لذا دولت وظیفه دارد تا آن امکانات را فراهم بکند

آشنا با بیان اینکه در مسئله رقابت مسئله بسیار جدی‌تر است، گفت: در زمینه رقابت متاسفانه دولت‌ها در هر دوره فکر کردند که  اگر از گروه‌های طرفدار خودشان حمایت بکنند بقایشان تضمین می‌شود. در دروه موسوم به اصلاحات از یک طیفی حمایت شد و در دوره بعدش از طیف دیگری  حمایت شد، مهم این است که ما بدانیم که وقتی وارد دوره جدیدی از دولت می‌شویم نوع حمایت‌ها باید تابعی باشد از میزان وابستگی و وفاداری گروه‌ها به جناح سیاسی حاکم یا باید ارزش‌های دیگری بر آن حاکم بشود؟

نکته مهم این است که عزم کنیم تا حوزه‌هایی از رقابت‌پذیری فرهنگی و نظارت فرهنگی را به گروه‌های صاحب صلاحیت خارج از دولت واگذار کنیم.آنکه که بیشتر از همه احتیاج به نظارت دارد خود دولت است.


پناهیان در پاسخ به این سؤال رنجبران که آیا فرهنگ در کشور ما سیاسی شده است و این موضوع درست است یا نه گفت: تا یک حدی همیشه فرهنگ تحت تاثیر مسائل سیاسی بوده است و بصورت غلط این اتفاق می‌افتاده است. اما تا حدی نمی‌شود اینها را از هم جدا کرد مخصوصا سیاست وقتی می‌آید با نگاه اسلامی به آن نگاه می‌شود سراسر می‌شود مسائل فرهنگی،  یعنی "دل و دلبر به هم آمیخته بینم" ما نمی‌توانیم فرهنگ و سیاست را از هم جدا کنیم. سیاست وقتی غلط باشدو بخواهد تاثیرگذاری روی فرهنگ، اقتصاد و حتی فضای خود سیاست داشته باشد غلط  خواهد بو.د اما اگر سیاست، سیاست درستی باشد و سیاسیون درست عمل کنند در این صورت هر بخشی درست عمل می‌کند. اینکه حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری برخورد فرهنگی عالی دارند این را نباید جدا از شخصیت سیاسی‌شان گرفت، شخصیت سیاسی‌شان اقتضا می‌کند که برخورد فرهنگی عالی با اهالی داشته باشند و قدر فرهنگ را بدانند. ما نباید به طور کلی با یک کلمه برخورد بکنیم و بگوییم سیاست و فرهنگ به هم آمیخته شدند. سیاست و فرهنگ با هم آمیختگی دارند اما این آمیختگی باید درست باشد این آمیختگی باید صدمه به فرهنگ و سیاست نزند.

وی ادامه داد: هر نوع سوء استفاده‌ای، مثلا فرهنگ و اقتصاد با هم قاطی شوند خوب است یا بد است؟، خوب است. باید یک محصول فرهنگی فایده و گردش اقتصادی داشته باشد. به یک معنا هم بد است یعنی شما وقتی این ارتباط را برقرار کردید فقط برای جنبه اقتصادی محصول تولید کردید طبیعتا اتفاق بدی افتاده است. با این کلمات مخصوصا در عرصه  فرهنگ باید با احتیاط برخورد کرد. ابزار شدن فرهنگ  در دست سیاست هم درستش است و هم غلطش، بصورت درستش: حضرت علی(ع) نمی‌فرمودند مردم بلند شوند بجنگند بلکه می‌فرمودند نمازشب‌خوان‌هایتان کجا هستند. نماز شب خواندن در یک جامعه می‌تواند یک فرهنگ معنوی به حساب بیاید، بعضی‌ها آن زمان هم می‌گفتند ایشان فرهنگ را ابزار کرده است تا حکومتش را تداوم ببخشد و بدتر از این هم می‌گفتند. پس منظورمان از اینکه فرهنگ در خدمت سیاست قرار بگیرد چیست؟ یعنی در خدمت اصلاح قدرت، کنترل قدرت و گردش صحیح قدرت بین نخبگان جامعه قرار بگیرد خوب این خیلی عالی است اینجا فرهنگ آمده ابزاری شده است برای اعتلای سیاست، برای تحقق اهداف عالی سیاسی که چیزی جز اعتلای یک ملت نیست ما نباید از این کلمه استیحاش داشته باشیم همانطور که نباید از تلفیق فرهنگ و دین وحشت کنیم و بگوییم فرهنگ یک راهی دارد و دین هم یک راه دیگر، نه فرهنگ به دین کمک می‌کند و دین هم به فرهنگ کمک می‌کند.

پناهیان افزود: یک جامعه‌ای وقتی عناصر فرهنگی بومی‌اش خوب باشد دین پذیرتر می‌شود یا برعکس دین می‌آید و بها می‌دهد به فرهنگ‌های بومی و حتی آنها را تقویت می‌کند اینها به هم خدمت می‌کنند.

*آشنا: فرهنگ، انقلاب پذیر نیست

آشنا در انتهای این برنامه در پاسخ به این پرسش که ما در انقلاب سیاسی‌مان پیروز شدیم اما در انقلاب فرهنگی هنوز به پیروزی نرسیده ایم گفت: من فرهنگ را خیلی انقلاب پذیر نمیدانم، فرهنگ اساسا هم شکل‌گیری و هم تغییرش امری تدریجی است. درست است که ما واژه انقلاب فرهنگی را بکار می بریم ولی باید در نوع کاربردمان از این اصطلاح  مراقب باشیم. فرهنگ به تدریج و بصورت عمیق شکل می‌گیرد و نمی‌توانیم بگوییم که ما به سرعت فرهنگ را متحول می‌کنیم. نکته بعدی اینکه عمق تغییر فرهنگی که ایجاد کردیم، ما ایجاد کردیم و مردم  پذیرفتند یا اینکه مردم به اضافه امام(ع)  ایجاد کردند یا امام(ره) به اضافه مردم ایجاد کرد و دولت تغییر کرد. نکته‌ای که قبلا هم اشاره کردم در تغییرات فرهنگی بسیار بیشتر از اینکه ما به دولت  به عنوان قوه مجریه نقش بدهیم باید به بخش فعال جامعه این نقش را بدهیم که نظارت و مراقبت بر دولت می‌کند.

پناهیان هم با بیان اینکه بخش مدیریت جهادی مسئولیت دولت را در بخش اقتصاد و فرهنگ مشخص می‌کند افزود: درست است که یک شبه نمی‌شود در فرهنگ انقلاب ایجاد کرد ولی می‌شود مدیریت جهادی داشت. وقتی ما فرهنگ را سیاست‌زده نمی کنیم که از کلمات بجا استفاده کنیم. در یک زمانی  خیلی بحث مشارکت و نظارت مردم بود ولی مثلا حراست برخی استانداری‌ها جلو سخنرانی طلبه‌ای مثل من را می‌گرفتند، می‌گفتم چرا؟ می‌گفتند شما صحبت دینی هم می‌کنی اثر سیاسی دارد این می‌شود سیاست‌زدگی. اگر هم مدیریت و هم فرهنگ جهادی باشد و دچار سیاست زدگی نشود ان‌شاءلله عزم ملی را به دنبال خواهد داشت.

یادآور می‌شود07/88 درصد از مخاطبان برنامه پاسخ خیر را برای  سوال «آیا فرهنگ عمومی جامعه امروز را متناسب با فرهنگ اسلامی ایرانی می‌دانید؟» انتخاب کردند.