گروه فرهنگی مشرق - نشست خبری بیست و هفتمین دوره جایزه کتاب فصل صبح امروز یکشنبه 18 خرداد با حضور نجفقلی حبیبی دبیر جایزه کتاب فصل و مجید غلامی جلیسه معاون پژوهشی فرهنگی خانه کتاب، در سرای اهل قلم برگزار شد.
چاپ دو سطر شعر در صفحه، ولخرجی و اسراف است
حبیبی در ابتدای این نشست گفت: قصد دارم در این برنامه، انتقادی را مطرح کنم. در سال‌های اخیر که کتاب‌های شعر چاپ می‌شوند، اسراف در کاغذ به طور مشهودی، محسوس است. عده‌ای از دوستانی که کتاب شعر چاپ می‌کنند، فکر می‌کنند اگر یک رباعی یا دو سطر شعر را در یک صفحه چاپ کنند و باقی صفحه را خالی بگذارند، کار زیبایی انجام داده‌اند. در کشوری مانند کشور ما که کاغذ گران است، انجام چنین کاری زیبنده نیست و دلیل نمی‌شود تا با بهانه زیبایی، این کار را انجام بدهیم.
وی افزود: اسم چنین کاری، ولخرجی و اسراف است و اصلا زیبایی‌دادن به کتاب نیست. به نظرم دوستان جوانی که در این حوزه فعالیت دارند، باید مقداری به این موضوع توجه داشته باشند؛ ناشران هم همین‌طور. این یک ثروت ملی است. درست است که ناشران هزینه کاغذ مصرفی را پرداخت می‌کنند اما به هر حال، یک ثروت ملی در خطر اسراف و از بین رفتن قرار دارد. آموزش دادن استفاده صحیح از صفحه کاغذ نیز از ملزومات است. داورهای جایزه کتاب فصل هم معتقدند که خالی گذاشتن صفحه و درج دو سطر شعر در آن، بر زیبایی شعر نمی‌افزاید. سعی کنیم دقت داشته باشیم تا این‌گونه اسراف‌کاری‌ها در جامعه ترویج نشود.
رئیس سابق دانشگاه علامه طباطبایی گفت: در این دوره، از مجموع آثار منتشره، 3 هزار و 986 اثر بررسی شده و 198 اثر به مرحله دوم داوری راه یافت که از بین این آثار، 7 صاحب اثر برگزیده و 22 شایسته تقدیر معرفی خواهند شد. از میان 7 برگزیده، 5 اثر تالیفی و 2 اثر دیگر ترجمه هستند. در میان شایستگان تقدیر هم 15 اثر تالیفی و 7 اثر ترجمه هستند.
وی افزود: اما از باب مقوله فرهنگی، می‌خواهم تاکیدی بر روی بحث کتاب کودک داشته باشم. فرهنگ‌سازی در کشور ما باید توسط خودمان انجام شود. همه می‌دانیم که خانواده‌های ایرانی چقدر علاقه‌مند خرید کتاب‌های ایرانی برای کودکان خود هستند. وقتی مطلب از جای دیگر می‌آید و تصویرگری و نقاشی نیز متعلق به ما نیست، چگونه می‌توان فرهنگ‌سازی کرد؟ حرف من این نیست که درهای دانش و اتفاقات روز دنیا را به روی خود ببندیم اما این که فرهنگ‌سازی برای کودکانمان را به عهده دیگران بگذاریم، اشتباه است. نقاشی‌ها که پرخرج هستند و آن‌ها را کپی می‌کنیم، متن کتاب هم ترجمه می‌شود. در حالی که روند باید عکس باشد و نویسندگان خودمان به فکر فرو رفته و برای بچه‌ها، دست به تولید اثر بزنند.
به داورها گفته ایم مراقب نگاه سلیقه‌ای باشند
حبیبی در بخشی از این نشست در پاسخ به سوالی گفت: من هم درباره برخوردهای سلیقه‌ای در داوری دورههای قبلی جایزه کتاب فصل شنیده‌ام. اما در این دوره به داورها گفتیم تا در این زمینه مراقبت و توجه لازم را داشته باشند. بنابراین تا جایی که می‌توانیم، سعی خواهیم کرد که برخورد سلیقه‌ای نشود. تا جایی که مطلع هستم در سطوح بالای داوری، قطعا از امر قضاوت آثار حراست و مواظبت می‌شود. داوری این جایزه در 3 مرحله انجام می‌شود. مرحله اول به ارسال آثار به منزل داوران خلاصه می‌ّشود که نتیجه‌اش دادن نظر داوران به ما است. در مرحله دوم 3 نفر دیگر، نظرات داوران را می‌خوانند و در مرحله سوم هم یک کمیته ارشد، این نظرات را بررسی می‌کند. اما به این نکته اشاره کنم که آن‌چه در حال انجام است، همه آثار علمی در ایران را شامل نمی‌شود. کتاب‌های داوری در چرخه داوری کتاب فصل وارد نمی‌شوند. کتاب‌های راهنما هم همین‌طور هستند. اما یک سری از کتاب‌ها عمومی هستند و مخاطبان عمومی دارند. ما باید سعی کنیم تا این کتاب‌ها هم وارد چرخه داوری کتاب فصل شوند.
وی درباره خرید کتاب‌های برگزیده جایزه کتاب فصل توسط وزارت ارشاد نیز گفت: در این زمینه نمی‌توانم اظهار نظر کنم. چون تا جایی که اطلاع دارم این کار تا به حال انجام شده است. اگر هم انجام نشود، حتما دلیلی مانند مسائل مالی خواهد داشت.
دبیر جایزه کتاب فصل در ادامه داد: این روزها شاهدیم که از یک طرف، اقبال برای انتشار کتاب زیاد است و از طرف دیگر کتابسازی می‌شود. برای بیرون آمدن از این وضعیت باید وقت گذاشته شود. جوان‌ها تصور می‌کنند باید حتما کتابی از خود داشته باشند. چنین تفکری، عیب ندارد اما به شرطی که خودشان در این زمینه تلاش کنند. دانشگاه‌ها، نهادهای فرهنگی و ناشران، در این زمینه مسئولیت زیادی دارند. متاسفانه در این زمینه، با وضعیت بدی تقلب صورت می‌گیرد. یکی از موارد کتابسازی همان چاپ دو سطر شعر در یک صفحه بود که ابتدای جلسه به آن اشاره کردم. اما این کارها تبدیل به نوعی گستاخی فرهنگی شده است؛ تا حدی که مطالب سایت‌های اینترنتی را کپی می‌کنند و بدون تایپ دوباره آن‌ها را در کتاب چاپ می‌کنند.
در حال تبدیل شدن به واردکننده صرف ادبیات کودک هستیم
جلیسه نیز در بخش دیگری از این برنامه گفت: در بررسی آثار این دوره، زیاد بودن آثار ترجمه و خلا وجود آثار تالیفی، کاملا محسوس بود. به ویژه در حوزه کتاب‌های کودک، در حال تبدیل‌شدن به یک واردکننده صرف هستیم. این روزها کار ترجمه با توجه به این که پایبند قانون کپی‌رایت نیستیم، راحت شده است. در حوزه کتاب کودک باید هزینه مولف و تصویرگری پرداخت شود اما در کار ترجمه فقط حق چاپ است که جابه‌جا می‌شود که به مراتب از حق‌التالیف هم کمتر است.
معاون پژوهشی فرهنگی خانه کتاب ادامه داد: وضعیت غلبه کتاب‌های ترجمه بر تالیف، یک زنگ خطر برای بازار نشر ایران می‌دانم و با ارائه چنین آماری، مسئولین باید فرایندی را برای روبرو شدن با این شرایط تعریف کنند. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که ما یقینا به ترجمه هم احتیاج داریم. کما این که در داوری‌های جایزه کتاب فصل هم فرم‌های مربوط به آثار ترجمه وجود دارد اما باید به زنگ خطرهایی که در برخی حوزه‌ها بلند شده، توجه کرده و با برآورد دقیق‌تری کار کنیم. مثلا در حوزه فلسفه یا ادبیات کودک، در دورههای قبل جایزه، سهم بیشتر برگزیدگان به آثار ترجمه اختصاص داشت. اما در حوزه‌ای مانند علوم کاربردی مثلا پزشکی، مشکلی نیست که تعداد آثار ترجمه بالا باشد چون این آثار مقدمه‌ای برای تولید آثار تالیفی در این حوزه هستند. اما متاسفانه شاهدیم در حوزه‌هایی که خودمان صاحب فکر و فعال هستیم، کم کاری می‌شود.
دهه 80، دهه کتابسازی بوده است
وی افزود: راهیابی 198 اثر به مرحله دوم داوری آثار جایزه کتاب فصل به معنی این است که این آثار امتیاز بالای 80 را کسب کرده‌اند. اما کتاب‌هایی که امتیاز کمتری از این کتاب‌ها گرفته‌اند، لزوما کتاب‌های بدی نیستند. با این حال حجم قابل قبولی از کتاب‌ها، آثار کیفی نبودند و متاسفانه بحث کتابسازی در دهه اخیر، رشد قابل توجهی داشته است و بی‌راه نیست اگر بگوییم دهه 80، دهه کتابسازی بوده است.
جلیسه در بخش دیگری از سخنانش گفت: جایزه‌های جلال و پروین، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی هستند. اما این روزها بحث، بیشتر درباره جوایزی است که معاونت فرهنگی متولی برگزاری آن‌هاست. پیش جلساتی هم در این زمینه برگزار شده است و اشخاصی هم برای بررسی این موضوع با حکم آقای صالحی مشخص شده‌اند. اولین جلسه رسمی با حضور این افراد و با محوریت این موضوع، روز سه‌شنبه 20 خرداد، ساعت 10 صبح در دفتر معاونت فرهنگی وزیر ارشاد برگزار خواهد شد.
معاون پژوهشی فرهنگی خانه کتاب گفت: مراسم اختتامیه این دوره جایزه کتاب فصل، روز یکشنبه 25 خرداد از ساعت 17 تا 19 در تالار پژوهشکده هنر واقع در خیابان انقلاب اسلامی، جنب خیابان مظفر برگزار خواهد شد. این مراسم با حضور سید عباس صالحی معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، نجفعلی میرزایی مدیرعامل خانه کتاب و نجفقلی حبیبی دبیر این جایزه همراه خواهد بود. 2 نمایشگاه جنبی نیز همراه با مراسم پایانی برپا خواهد شد که یکی از آن‌ها با نگاه آماری به این دوره جایزه و دورههای قبلی و نمایشگاه دوم هم با رویکرد نمایش آثار منتشر شده خانه کتاب در سال 92 برپا می‌شود. به علاوه برنامه ثبت نام از اهالی قلم نیز در مراسم اختتامیه جایزه انجام خواهد شد.
چاپ دو سطر شعر در صفحه، ولخرجی و اسراف است
حبیبی در ابتدای این نشست گفت: قصد دارم در این برنامه، انتقادی را مطرح کنم. در سال‌های اخیر که کتاب‌های شعر چاپ می‌شوند، اسراف در کاغذ به طور مشهودی، محسوس است. عده‌ای از دوستانی که کتاب شعر چاپ می‌کنند، فکر می‌کنند اگر یک رباعی یا دو سطر شعر را در یک صفحه چاپ کنند و باقی صفحه را خالی بگذارند، کار زیبایی انجام داده‌اند. در کشوری مانند کشور ما که کاغذ گران است، انجام چنین کاری زیبنده نیست و دلیل نمی‌شود تا با بهانه زیبایی، این کار را انجام بدهیم.
وی افزود: اسم چنین کاری، ولخرجی و اسراف است و اصلا زیبایی‌دادن به کتاب نیست. به نظرم دوستان جوانی که در این حوزه فعالیت دارند، باید مقداری به این موضوع توجه داشته باشند؛ ناشران هم همین‌طور. این یک ثروت ملی است. درست است که ناشران هزینه کاغذ مصرفی را پرداخت می‌کنند اما به هر حال، یک ثروت ملی در خطر اسراف و از بین رفتن قرار دارد. آموزش دادن استفاده صحیح از صفحه کاغذ نیز از ملزومات است. داورهای جایزه کتاب فصل هم معتقدند که خالی گذاشتن صفحه و درج دو سطر شعر در آن، بر زیبایی شعر نمی‌افزاید. سعی کنیم دقت داشته باشیم تا این‌گونه اسراف‌کاری‌ها در جامعه ترویج نشود.
رئیس سابق دانشگاه علامه طباطبایی گفت: در این دوره، از مجموع آثار منتشره، 3 هزار و 986 اثر بررسی شده و 198 اثر به مرحله دوم داوری راه یافت که از بین این آثار، 7 صاحب اثر برگزیده و 22 شایسته تقدیر معرفی خواهند شد. از میان 7 برگزیده، 5 اثر تالیفی و 2 اثر دیگر ترجمه هستند. در میان شایستگان تقدیر هم 15 اثر تالیفی و 7 اثر ترجمه هستند.
وی افزود: اما از باب مقوله فرهنگی، می‌خواهم تاکیدی بر روی بحث کتاب کودک داشته باشم. فرهنگ‌سازی در کشور ما باید توسط خودمان انجام شود. همه می‌دانیم که خانواده‌های ایرانی چقدر علاقه‌مند خرید کتاب‌های ایرانی برای کودکان خود هستند. وقتی مطلب از جای دیگر می‌آید و تصویرگری و نقاشی نیز متعلق به ما نیست، چگونه می‌توان فرهنگ‌سازی کرد؟ حرف من این نیست که درهای دانش و اتفاقات روز دنیا را به روی خود ببندیم اما این که فرهنگ‌سازی برای کودکانمان را به عهده دیگران بگذاریم، اشتباه است. نقاشی‌ها که پرخرج هستند و آن‌ها را کپی می‌کنیم، متن کتاب هم ترجمه می‌شود. در حالی که روند باید عکس باشد و نویسندگان خودمان به فکر فرو رفته و برای بچه‌ها، دست به تولید اثر بزنند.
به داورها گفته ایم مراقب نگاه سلیقه‌ای باشند
حبیبی در بخشی از این نشست در پاسخ به سوالی گفت: من هم درباره برخوردهای سلیقه‌ای در داوری دورههای قبلی جایزه کتاب فصل شنیده‌ام. اما در این دوره به داورها گفتیم تا در این زمینه مراقبت و توجه لازم را داشته باشند. بنابراین تا جایی که می‌توانیم، سعی خواهیم کرد که برخورد سلیقه‌ای نشود. تا جایی که مطلع هستم در سطوح بالای داوری، قطعا از امر قضاوت آثار حراست و مواظبت می‌شود. داوری این جایزه در 3 مرحله انجام می‌شود. مرحله اول به ارسال آثار به منزل داوران خلاصه می‌ّشود که نتیجه‌اش دادن نظر داوران به ما است. در مرحله دوم 3 نفر دیگر، نظرات داوران را می‌خوانند و در مرحله سوم هم یک کمیته ارشد، این نظرات را بررسی می‌کند. اما به این نکته اشاره کنم که آن‌چه در حال انجام است، همه آثار علمی در ایران را شامل نمی‌شود. کتاب‌های داوری در چرخه داوری کتاب فصل وارد نمی‌شوند. کتاب‌های راهنما هم همین‌طور هستند. اما یک سری از کتاب‌ها عمومی هستند و مخاطبان عمومی دارند. ما باید سعی کنیم تا این کتاب‌ها هم وارد چرخه داوری کتاب فصل شوند.
وی درباره خرید کتاب‌های برگزیده جایزه کتاب فصل توسط وزارت ارشاد نیز گفت: در این زمینه نمی‌توانم اظهار نظر کنم. چون تا جایی که اطلاع دارم این کار تا به حال انجام شده است. اگر هم انجام نشود، حتما دلیلی مانند مسائل مالی خواهد داشت.
دبیر جایزه کتاب فصل در ادامه داد: این روزها شاهدیم که از یک طرف، اقبال برای انتشار کتاب زیاد است و از طرف دیگر کتابسازی می‌شود. برای بیرون آمدن از این وضعیت باید وقت گذاشته شود. جوان‌ها تصور می‌کنند باید حتما کتابی از خود داشته باشند. چنین تفکری، عیب ندارد اما به شرطی که خودشان در این زمینه تلاش کنند. دانشگاه‌ها، نهادهای فرهنگی و ناشران، در این زمینه مسئولیت زیادی دارند. متاسفانه در این زمینه، با وضعیت بدی تقلب صورت می‌گیرد. یکی از موارد کتابسازی همان چاپ دو سطر شعر در یک صفحه بود که ابتدای جلسه به آن اشاره کردم. اما این کارها تبدیل به نوعی گستاخی فرهنگی شده است؛ تا حدی که مطالب سایت‌های اینترنتی را کپی می‌کنند و بدون تایپ دوباره آن‌ها را در کتاب چاپ می‌کنند.
در حال تبدیل شدن به واردکننده صرف ادبیات کودک هستیم
جلیسه نیز در بخش دیگری از این برنامه گفت: در بررسی آثار این دوره، زیاد بودن آثار ترجمه و خلا وجود آثار تالیفی، کاملا محسوس بود. به ویژه در حوزه کتاب‌های کودک، در حال تبدیل‌شدن به یک واردکننده صرف هستیم. این روزها کار ترجمه با توجه به این که پایبند قانون کپی‌رایت نیستیم، راحت شده است. در حوزه کتاب کودک باید هزینه مولف و تصویرگری پرداخت شود اما در کار ترجمه فقط حق چاپ است که جابه‌جا می‌شود که به مراتب از حق‌التالیف هم کمتر است.
معاون پژوهشی فرهنگی خانه کتاب ادامه داد: وضعیت غلبه کتاب‌های ترجمه بر تالیف، یک زنگ خطر برای بازار نشر ایران می‌دانم و با ارائه چنین آماری، مسئولین باید فرایندی را برای روبرو شدن با این شرایط تعریف کنند. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که ما یقینا به ترجمه هم احتیاج داریم. کما این که در داوری‌های جایزه کتاب فصل هم فرم‌های مربوط به آثار ترجمه وجود دارد اما باید به زنگ خطرهایی که در برخی حوزه‌ها بلند شده، توجه کرده و با برآورد دقیق‌تری کار کنیم. مثلا در حوزه فلسفه یا ادبیات کودک، در دورههای قبل جایزه، سهم بیشتر برگزیدگان به آثار ترجمه اختصاص داشت. اما در حوزه‌ای مانند علوم کاربردی مثلا پزشکی، مشکلی نیست که تعداد آثار ترجمه بالا باشد چون این آثار مقدمه‌ای برای تولید آثار تالیفی در این حوزه هستند. اما متاسفانه شاهدیم در حوزه‌هایی که خودمان صاحب فکر و فعال هستیم، کم کاری می‌شود.
دهه 80، دهه کتابسازی بوده است
وی افزود: راهیابی 198 اثر به مرحله دوم داوری آثار جایزه کتاب فصل به معنی این است که این آثار امتیاز بالای 80 را کسب کرده‌اند. اما کتاب‌هایی که امتیاز کمتری از این کتاب‌ها گرفته‌اند، لزوما کتاب‌های بدی نیستند. با این حال حجم قابل قبولی از کتاب‌ها، آثار کیفی نبودند و متاسفانه بحث کتابسازی در دهه اخیر، رشد قابل توجهی داشته است و بی‌راه نیست اگر بگوییم دهه 80، دهه کتابسازی بوده است.
جلیسه در بخش دیگری از سخنانش گفت: جایزه‌های جلال و پروین، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی هستند. اما این روزها بحث، بیشتر درباره جوایزی است که معاونت فرهنگی متولی برگزاری آن‌هاست. پیش جلساتی هم در این زمینه برگزار شده است و اشخاصی هم برای بررسی این موضوع با حکم آقای صالحی مشخص شده‌اند. اولین جلسه رسمی با حضور این افراد و با محوریت این موضوع، روز سه‌شنبه 20 خرداد، ساعت 10 صبح در دفتر معاونت فرهنگی وزیر ارشاد برگزار خواهد شد.
معاون پژوهشی فرهنگی خانه کتاب گفت: مراسم اختتامیه این دوره جایزه کتاب فصل، روز یکشنبه 25 خرداد از ساعت 17 تا 19 در تالار پژوهشکده هنر واقع در خیابان انقلاب اسلامی، جنب خیابان مظفر برگزار خواهد شد. این مراسم با حضور سید عباس صالحی معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، نجفعلی میرزایی مدیرعامل خانه کتاب و نجفقلی حبیبی دبیر این جایزه همراه خواهد بود. 2 نمایشگاه جنبی نیز همراه با مراسم پایانی برپا خواهد شد که یکی از آن‌ها با نگاه آماری به این دوره جایزه و دورههای قبلی و نمایشگاه دوم هم با رویکرد نمایش آثار منتشر شده خانه کتاب در سال 92 برپا می‌شود. به علاوه برنامه ثبت نام از اهالی قلم نیز در مراسم اختتامیه جایزه انجام خواهد شد.
