گروه جهاد و مقاومت مشرق: کتاب «دایره..‌المعارف مصور زندگی امام خمینی(ره)» به قلم جعفر شیرعلی‌نیا روایتی مصور از سال‌های زندگی امام خمینی(ره) است که اخیرا به همت نشر سایان روانه بازار نشر شده است. این کتاب روایتی تصویری از فراز و فرود 86 سال زندگی ایشان از روز تولد در اول مهرسال 1281 تا 14 خرداد 1368 محسوب می‌شود. در این کتاب بیش از 1200 تصویر از متن، حاشیه و زمانه سیدروح‌الله خمینی(ره) به تصویر کشیده شده که با هنرمندی سلمان رئیس‌عبداللهی، مدیر هنری این اثر صفحاتی دیدنی فراهم آورده است. 300 تصویر آن از امام(ره) و سایر تصاویر مربوط به وقایع تاریخی این دوره از سال 1281 تا 1368 است که بسیاری از این تصاویر اغلب دیده نشده‌اند. از شیرعلی‌نیا، پژوهشگر جوان حوزه تاریخ دفاع مقدس تا به حال کتاب‌های متعددی از جمله «بحران بالا می‌گیرد»، «جبهه میانی»، «جبهه جنوب»، «دایره..‌المعارف مصور تاریخ جنگ ایران و عراق»، «دایره..‌المعارف مصور تاریخ یهودیت و صهیونیسم» و «هشت سال اینگونه گذشت» منتشر شده که «دایره..‌المعارف مصور زندگی امام خمینی(ره)» آخرین کتاب این نویسنده به شمار می‌رود. توزیع چاپ اول این کتاب در روزهای ابتدایی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با استقبال قابل توجهی روبه‌رو شد. می‌توان این کتاب را در کنار اثر سابق وی «دایره..‌‌المعارف مصور جنگ ایران و عراق» از مهم‌ترین آثار این نویسنده توصیف کرد. این کتاب در 524 صفحه و با قیمت 45 هزار تومان از سوی نشر سایان روانه بازار نشر شده است.

***
ایده نگارش کتاب «دایره‌المعارف مصور زندگی امام خمینی(ره)» از کجا شکل گرفت؟

این کتاب اولین کتابم در این حوزه به این صورت از سوی نشر سایان نیست و پیش از این نیز کتاب‌های دیگری در این حوزه منتشر شده، به طور مثال کتاب «دایره..‌المعارف مصور تاریخ جنگ» که خودم آن را انجام داده‌ام و چند کتاب دیگر که نشر سایان آنها را منتشر کرده است. باید گفت این کتاب‌ها به نوعی آغاز راهی جدید در حوزه اینگونه کتاب‌هاست، در کشورمان حداقل در حوزه بزرگسال شاهد این نوع از کتاب‌ها نبوده‌ایم.

  کار روی کتاب «دایره..المعارف مصور زندگی امام خمینی(ره)» چه مدت طول کشید؟

حوزه تخصصی‌ام کار در حوزه تاریخ معاصر ایران است و حدود 12 سال است در حوزه تاریخ جنگ، تاریخ انقلاب اسلامی، تاریخ پیش از انقلاب اسلامی و... فعالیت می‌کنم. کار روی این کتاب از سال 1391 کلید خورد؛ البته در سال 1390 نیز به صورت پراکنده روی این کتاب کار می‌کردیم که در نهایت بعد از گذشت

2 سال و نیم زمان  «دایره..‌المعارف زندگی امام خمینی(ره)» آماده شد. البته حدود 10 سال پیش نیز روی صحیفه امام خمینی به طور کامل کار کرده بودم که علاوه بر این از چند کار دیگر نیز به عنوان پشتیبان «دایره..‌المعارف مصور زندگی امام خمینی(ره)» استفاده کردم.

عکس‌های کتاب، یک تاریخ 86 ساله را به تصویر کشیده‌اند

  گنجینه‌ای غنی از تصاویر مربوط به امام راحل در این مجموعه به چشم می‌خورد. این تصاویر شامل چه دوره‌هایی از زندگی امام خمینی(ره) است؟

 در عکس‌هایی که در این کتاب مورد استفاده قرار گرفته است، ما علاوه بر شکل و نوع روایتی که داشتیم، سبکی در محتوا بویژه درباره شخصیت‌های تاریخی مدنظر قرار دادیم، به عبارت دیگر ما هم در این کار و هم در کارهای آینده شخصیت‌های تاریخی را در دل تاریخ دیده‌ایم یعنی هیچ کدام از شخصیت‌های تاریخی را مستقل از برهه تاریخی ندیده‌ایم؛ چرا که اگر صرفا بخواهیم عنوان کنیم که فلان شخصیت چنین کارهایی را انجام داده است، مخاطب در جریان قرار نمی‌گیرد که این شخصیت تاریخی در چه شرایطی این کارها را انجام داده‌ است. اینکه شرایط تاریخی را برای مخاطب ترسیم کنیم قطعا اقدامات شخصیت‌های تاریخی بهتر توسط مخاطب درک خواهد شد، به همین دلیل از سال 1281 که تولد امام خمینی است در محتوا از عکس‌های دوره‌های مختلف تاریخی استفاده کردیم که به نوعی جذابیت‌ها و حواشی‌ پررنگ زندگی امام را نشان داده است و باید گفت که یک تاریخ 86 ساله را در عکس‌ها و محتوای کتاب شاهد هستیم.

  با این توصیف گردآوری این تصاویر هم نباید کار ساده‌ای بوده باشد!

 بله! در این کتاب حدود بیش از 1200  عکس وجود دارد که هم مربوط به مقاطع مختلف زندگی امام خمینی(ره) و هم مربوط به مقاطع مختلف حاشیه‌ای و پیرامون امام خمینی است. البته جمع‌آوری این عکس‌ها خود ماجراهای پیچیده‌ای داشته است. برخی نهادها و ارگان‌ها مانند خانه عکاسان انقلاب اسلامی، روزنامه اطلاعات، کتابخانه مجلس و... همکاری بسیاری خوبی با ما داشتند ولی متاسفانه در برخی موارد هم با مشکلاتی مواجه شدیم؛ با این حال اکثر نهادها و موسسات همکاری خوبی داشتند ولی اذیت برخی موسسات زیاد بود. در بخش مربوط به عکس «دایره..‌المعارف مصور زندگی امام خمینی(ره)» با مشکلات زیادی روبه رو بودیم که بعضا به خاطر درک نشدن شرایط از سوی افراد بوده است و عده‌ای  عنوان می‌کردند که این اثر مربوط به امام خمینی است ولی برخی عکس‌ها مربوط به ایشان نمی‌شود و به همین دلیل ما در تهیه عکس‌ها با مشکلاتی مواجه می‌شدیم؛ امیدواریم با چاپ این کتاب آنها متوجه شوند که  به چه دلیل به دنبال برخی عکس‌ها بودیم.

  بحث دیگری که به ذهن متبادر می‌شود متن این نوع کتاب‌هاست که ظرافت و الگوی خاص خود را می‌طلبد. برای نگارش کتاب الگوی خاصی داشتید؟

 از حدود 7 سال پیش با دوستانم دغدغه متن را داشتیم، به عبارت دیگر اینکه ادبیات‌مان چگونه باشد که متن روان و ساده باشد، البته کار کردن در این حوزه سختی‌های زیادی به همراه داشت و ما در روان و ساده کردن مفاهیم سختی‌های زیادی را متحمل شدیم بویژه در حوزه جنگ که مسائل سیاسی، اجتماعی و نظامی دارد. ما در کارهای قبلی‌مان سعی کردیم سختی‌های زیادی را تحمل کنیم تا بتوانیم فهم درستی از واقعه داشته باشیم و بتوانیم آن را به زبان ساده‌تری تبدیل کنیم. باید گفت همیشه دغدغه متن داشتیم و همیشه سعی کردیم ساختار متن را روان کنیم، نه کلماتی که مورد استفاده قرار می‌دهیم.در این کتاب ما مخاطب را صرفا مخاطب مطلع در نظر نگرفتیم به‌گونه‌ای که حتی اگر مخاطب غیرایرانی نیز این کتاب را بخواند به‌خوبی متوجه حوادث و وقایع خواهد شد، به عبارت دیگر کسی که این کتاب را می‌خواند با جریان انقلاب اسلامی و مسائل سیاسی و اجتماعی ایران در آن دوران آشنا خواهد شد. عکس‌هایی که دراین کتاب مورد استفاده قرار گرفته خاصیت متنی دارد و مخاطب با دیدن یک عکس این کتاب با روابط، چهره‌ها، نوع لباس پوشیدن و... ایران در آن مقطع تاریخی آشنا خواهد شد.

طیف‌های مختلف سنی از 15 تا 90 سال از کتاب استقبال کردند

  کتاب برای اولین بار در نمایشگاه کتاب امسال توزیع شد. استقبال چطور بود؟

 ویژگی برجسته این آثار این است که توسط نشر خصوصی منتشر شده است و انتشارات سایان تا به حال نه به دنبال دریافت حمایت بوده و نه حمایتی از آن صورت گرفته است. طبیعتا نشر خصوصی محدودیت‌هایی در حوزه تبلیغات دارد ولی با این حال و با توجه به عرضه کتاب در دومین روز از نمایشگاه، استقبال خوبی از آن صورت گرفت و حدود 700 نسخه از کتاب در نمایشگاه به فروش رسید که به نظرم فروش بسیار خوبی محسوب می‌شود. نکته جالب اینجاست که طیف‌های مختلف سنی از 15 سال گرفته تا 90 سال از کتاب استقبال کردند، علاوه بر آن  کتاب مورد استقبال جناح‌های مختلف سیاسی قرار گرفت و نشان داد که «دایره..‌المعارف مصور زندگی امام خمینی(ره)» یک کار سیاسی نیست بلکه یک اثر تاریخی به شمار می‌رود و این موضوع بسیار مهم است.

یک شبکه تلویزیونی به دلیل عدم ارسال رایگان کتاب، برنامه معرفی این کتاب را لغو  کرد

  از کتاب «دایره..‌المعارف مصور تاریخ جنگ» نیز همانند «دایره..المعارف مصور زندگی امام خمینی(ره)» استقبال شده است؟

 «دایره..‌المعارف مصور تاریخ جنگ» نیز باتوجه به خصوصی بودن انتشارات سایان، فروش بسیار خوبی داشته است؛ البته گاها مورد بی‌مهری‌هایی هم قرار گرفته است به طور مثال دو هفته پیش از یک برنامه تلویزیونی با بنده تماس گرفتند و عنوان کردند که برای کتاب «دایره..‌المعارف مصور زندگی امام خمینی(ره)» در برنامه‌شان شرکت کنم که بنده نیز پذیرفتم ولی زمانی که از انتشارات درخواست کردند که این کتاب را برایشان ارسال کنند که به دلیل محدودیت‌های انتشارات نتوانستیم این کار را انجام دهیم، عوامل این برنامه دلخور شدند و بعد از آن به طور کلی این برنامه را کنسل کردند؛ متاسفانه عده‌ای انتظار دارند که انتشارات 100 نسخه از کتاب را به راحتی در اختیارشان بگذارد ولی طبیعتا این مساله برای انتشارات سایان کار مشکلی است.

  «دایره..‌المعارف مصور تاریخ جنگ» و «دایره..‌المعارف مصور زندگی امام خمینی» تا به حال به چاپ چندم رسیده اند؟

 «دایره..‌المعارف تاریخ جنگ» که از اواخر خرداد سال 92 به بازار کتاب آمد تا الان چاپ دومش به اتمام رسیده و به نظرم فروش 10 هزار نسخه‌ای کتاب طی یک سال فروش مناسبی است. در نسخه جدید قرار است کتاب با قطع کتاب «دایره..‌المعارف مصور زندگی امام خمینی(ره)» منتشر شود و طبق آمار نشر مرکزی تهران «دایره..‌المعارف مصور تاریخ جنگ» جزو پرفروش‌ترین کتاب‌های نشر مرکزی به شمار می‌رفت.

کتاب 2 ماه بعد از توزیع به چاپ دوم رسید

«دایره المعارف مصور زندگی امام خمینی(ره)» نیز با توجه به اینکه یک ماه است در بازار کتاب توزیع شده ولی چاپ اول آن در حال تمام شدن است و طبق گفته ناشر تا یک ماه آینده چاپ دوم این کتاب نیز منتشر خواهد شد. البته ما تمام کتاب‌هایمان را با تیراژ 5 هزار نسخه منتشر می‌کنیم و باید گفت که در مدت زمان کوتاه این کتاب توانسته 5 هزار نسخه فروش داشته باشد.

  بعضی ناشران برای کار تبلیغاتی، تیراژ کتاب را هزار و دو هزارتایی می‌زنند تا تجدید چاپ‌ها بیشتر باشد. این دو کتاب در چه تیراژی چاپ شدند؟
این کتاب‌ها به دلیل مشکلاتی که دارند اصلا از لحاظ اقتصادی به‌صرفه نیست که بخواهیم در تیراژی پایین‌تر از 5 هزار نسخه منتشرشان کنیم، البته بعضی از ناشران یک کتاب را در 2 هزار نسخه منتشر می‌کنند و زمانی که به 5 هزار نسخه رسید عنوان می‌کنند که کتاب به چاپ‌های چهارم و پنجم رسیده، در حالی که ما اصلا این دغدغه را نداشتیم.

  پیش‌بینی چنین استقبالی را از این دو کتاب داشتید؟

قبل از کار روی این دو اثر  نسبت به استقبال از آن تردید داشتیم ولی زمانی که کار آماده شد، امیدواری‌مان بیشتر شد، با این حال باید بگویم که استقبال صورت گرفته از این دو کتاب فراتر از انتظارمان بود البته «دایره..‌المعارف مصور زندگی امام خمینی(ره)» نسبت به «دایره..‌المعارف مصور تاریخ جنگ» از لحاظ استقبال مخاطبان جلوتر است.

مشکل اصلی حوزه انقلاب و دفاع مقدس، نداشتن آرشیو مناسب در این حوزه‌هاست

  شما به عنوان پژوهشگر و نویسنده حوزه انقلاب و دفاع مقدس تاکنون شاهد چه مشکلات و موانعی در انتشار کتاب در این حوزه بوده‌اید؟
بخشی از مشکلاتی که ما در این حوزه داریم به دلیل رویکردمان است؛ یعنی حمایت‌هایی که در این حوزه وجود دارد باعث شده افراد بدعادت شوند و احساس می‌کنند که اگر حمایت بویژه حمایت مادی نباشد، نمی‌توان کاری در این حوزه‌ها انجام داد، به همین دلیل است که می‌بینیم برای برخی کارها پول‌های زیادی هزینه می‌شود و حتی عده‌ای معتقدند که جمهوری اسلامی وظیفه‌اش حمایت از آنها است ولی به عقیده‌ام اینگونه پول‌ها به این حوزه‌ها ضربه زده است و باعث شده انگیزه از افراد گرفته شود. با این حال مشکل اصلی ما در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس این است که آرشیو درستی در این حوزه‌ها نداریم و قطعا این مساله به این حوزه ضربه می‌زند چرا که فضای رسانه‌ای دنیا امروزه به آرشیوها بستگی دارد به‌گونه‌ای که رسانه‌های بزرگ دنیا بهترین افراد خود را برای کار در آرشیو انتخاب می‌کنند تا بتوانند یک آرشیو منسجم تشکیل دهند در حالی که در کشورمان اینگونه نیست. اگر مسؤولان قصد حمایت از این دو حوزه را دارند، بحث آرشیو را تقویت کنند تا به طور مثال کسی که نیاز به عکس و فیلم دارد به‌راحتی بتواند به عکس‌ها و فیلم‌های آرشیوی دسترسی پیدا کند؛ چرا که ما هر روز نیاز بیشتری به آرشیو پیدا می‌کنیم.

  در سال‌های اخیر ادبیات انقلاب و دفاع مقدس حول محور تاریخ‌نگاری رشد زیادی پیدا کرده است. شما این روند را چطور ارزیابی می‌کنید؟

اگر ادبیات را به معنای متن تلقی کنیم به عقیده‌ام پیشرفت خوبی در این حوزه داشته‌ایم بویژه در حوزه جنگ که اتفاقات خوبی رخ داده و قطعا در آینده اتفاقات بزرگ‌تری نیز خواهد افتاد؛ ولی اگر روند ادبیات را به معنی مسائل تحقیقاتی در نظر بگیریم، متاسفانه دچار ضعف‌هایی هستیم. به عبارت دیگر در بعضی موضوعات حتی یک کتاب هم وجود ندارد که به طور کامل درباره آن موضوع توضیح داده باشد و این مساله تنها شامل حوزه‌هایی که خط قرمزی محسوب نمی‌شود، نیست؛ بلکه درباره مسائلی مانند جهاد سازندگی نیز نمی‌توان گفت که یک کتاب کامل در این حوزه وجود دارد، حتی درباره خود امام خمینی نیز تا به حال کتابی نداشتیم که از اول تا آخر زندگی‌شان را بررسی کرده باشد. از این رو باید گفت در حوزه تحقیقاتی دارای ضعف‌هایی هستیم که باید بیشتر کار کنیم.

* زهرا علی‌رمضانی / روزنامه وطن امروز